نحوه نظارت بر کتاب‌ها در نمایشگاه امسال

هنر آنلاین: رئیس شورای نظارت و ارزشیابی نمایشگاه کتاب تهران می‌گوید که زیرساخت‌های «شهر افتاب» از هر مکان دیگری برای برگزاری رویدادی چون نمایشگاه کتاب تهران مناسب‌تر است.

محمد معلق: همایون امیرزاده می‌گوید بیست و نهمین نمایشگاه کتاب تهران سرآغاز یک اتفاق اطمینان‌بخش برای حوزه نشر کشور خواهد بود. او که ریاست شورای نظارت و ارزشیابی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و دبیری هیئت رسیدگی به تخلفات را بر عهده دارد، درباره روند نظارت بر کتاب‌های حاضر در نمایشگاه سخن گفته و تخصیص بن دانش‌آموزی را اتفاقی تازه در تاریخ برگزاری این رویداد فرهنگی می‌داند. گفت‌وگوی ما با امیرزاده را بخوانید:

آقای امیرزاده در مصاحبه‌های قبلی خودتان گفته بودید که امسال با شرایط متفاوتی نسبت به سال‌های گذشته در قبال یارانه‌های کتاب روبه‌رو هستیم. اگر ممکن است توضیح دهید که این شرایط چیست و یارانه کتاب چه تغییری نسبت به سال‌های گذشته داشته است؟

امسال در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، شاهد روند رو به رشد یارانه اختصاص‌داده‌شده به اقشار مختلف جهت خرید کتاب خواهیم بود. هم نرخ یارانه نسبت به سال‌های قبل افزایش یافته و هم اقشار بیشتری از جامعه نسبت به دوره‌های گذشته نمایشگاه از این یارانه‌ها استفاده خواهند کرد. اختصاص یارانه خرید کتاب برای دانش‌آموزان را می‌توان مهم‌ترین رویداد امسال از منظر یارانه‌ها دانست. امسال نخستین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است که در آن بودجه مشخصی برای کمک‌هزینه خرید کتاب به دانش‌آموزان اختصاص داده شده است. یارانه کتاب دانش‌آموزی نیز مانند تمام یارانه‌های دیگر در تمامی بخش‌های نمایشگاه اعم از بخش بین‌الملل و داخلی قابل استفاده است و هیچ محدودیتی از جهت خرید برای دارندگان این بن‌کارت‌ها وجود ندارد.

دلیل این تصمیم‌گیری چه بود؟

بهترین سرمایه‌گذاری برای آینده هر کشوری، سرمایه‌گذاری روی قشر محصل و دانش‌آموزان آن کشور است. از سویی دیگر هیچ چیز مانند کتاب نمی‌تواند رشد ذهنی و فرهنگی دانش‌آموزان را تسریع بخشد. از این‌رو وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بررسی‌های متعدد و در نظر گرفتن جوانب مختلف این امر، از جمله جوانب مالی و فرهنگی، تصمیم گرفت امسال برای نخستین بار در تاریخ برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، یارانه‌ای را به دانش‌آموزان توانمند و علاقه‌مند به کتاب این مرز و بوم اختصاص دهد. برای احترام به انتخاب دانش‌آموزان در حوزه کتاب نیز، تدبیری اندیشیده شد و آن‌هم این است که آنها نیز مانند دیگر اقشار بهره‌مند با هیچ محدودیتی برای مصرف یارانه خود و خرید کتاب روبه‌رو نخواهند بود و می‌توانند متناسب با علاقه خود، با بهره‌گیری از راهنمایی معلمان و خانواده خودشان اقدام به تهیه کتاب از بیست و نهمین دوره نمایشگاه کنند. از جهتی دیگر، این امر باعث حضور هرچه بیشتر خانواده‌ها در فضای این دوره از نمایشگاه خواهد شد و این امر نیز به نوبه خود هدف دیگری از مجموعه اهداف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را تحقق می‌بخشد و آن حضور روزافزون کتاب در سبد خانوار است.


تأمین تمام هزینه این یارانه‌ها به عهده وزارت فرهنگ و ارشاد بوده؟

امسال هزینه بسیاری از بن‌های کتاب را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پرداخته است، اما میزان قابل‌توجهی از بن‌های مشارکتی نیز با همکاری نهادها و ارگان‌های مختلف تهیه شده است. وزارت فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی از هرگونه کمکی به اعتلای فرهنگ کتاب و کتابخوانی حمایت کرده و خواهد کرد، از سویی دیگر انتظار ما این است که ارگان‌ها و نهادهای مربوطه بیش از پیش در تخصیص یارانه و ترویج فرهنگ مطالعه با این سازمان همکاری کرده و هیچ‌گونه کمکی(چه مادی و چه معنوی) را در این راستا از مخاطبان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریغ نکنند، تا مردم بتوانند با خرید هرچه بیشتر و بهتر کتاب، آینده‌ای روشن و درخشان را برای این کشور رقم بزنند.

امسال نخستین سالی است که نمایشگاه در مجموعه «شهر آفتاب» برگزار می‌شود. نظرتان راجع به این تغییر مکان چیست و آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

همانطور که اطلاع دارید امسال سومین سال پیاپی است که برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با مشارکت «اتحادیه تهران» است. سال اولی که این اتفاق افتاد، در گوشه و کنار، صحبت‌هایی مبنی بر نارضایتی تعدادی از افراد از نحوه برگزاری و نظم نمایشگاه شنیده می‌شد اما با گذشت دو سال از این اتفاق مانند هر رویداد دیگر شاهد روند رو به‌رشد و هرچه بهتر نمایشگاه بودیم. حالا تنها درخواست من از کسانی که از این تغییر مکان ابراز نارضایتی می‌کنند، این است که اندکی صبور باشند و به نکات مثبت زیادی که این جابه‌جایی برای آنها و تمام مردم این کشور دارد نیز بیندیشند. «شهر آفتاب» خانه بسیار مناسبی برای این رویداد بزرگ فرهنگی است زیرا از هر مکان دیگری برای برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب مناسب‌تر است و زیرساخت‌های آن برای این رویداد مهم و بزرگ بسیار متناسب است. بی هیچ شکی این تغییر مکان با کم و کاست‌هایی روبه‌رو خواهد بود که ناشی از عادت نکردن و تازه بودن این محل است. اما در درازمدت و با توجه به زیرساخت‌ها و امکانات این محل به بهترین خانه نمایشگاه کتاب تبدیل خواهد شد. در این راه هیچ چیز مانند صبوری مخاطبان در کنار انتقادات و پیشنهادهای سازنده آنها، نمی‌تواند برگزارکنندگان نمایشگاه را برای برگزاری هرچه بهتر این اتفاق مهم فرهنگی در سال‌های آینده یاری رساند.

نکته‌ای که امسال مانند سال‌های گذشته ذهن مخاطبان و دست‌اندرکاران فرهنگی نمایشگاه را به خود مشغول کرده، بحث نظارت محتوایی بر کتاب‌های حاضر در نمایشگاه بیست و نهم است. در سال‌های پیش نظارت محتوایی فراز و نشیب‌های خاص خود را تجربه کرد. امسال شرایط نظارت به چه صورت بوده

تنها و تنها معیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای نظارت محتوایی بر کتاب‌ها و مکتوبات حاضر در نمایشگاه بیست و نهم، آخرین آیین‌نامه مصوب شورای انقلاب فرهنگی است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با معیار قرار دادن این مصوبه، از هرگونه اعمال سلیقه و نظر شخصی یا گروهی جلوگیری کرده است و تنها به معیار رسمی جمهوری اسلامی ایران در حوزه محتوای کتاب و نشر پایبند است و تنها وظیفه خود را صیانت از قوانین این مصوبه می‌داند.

یعنی کتاب‌هایی که سابق بر این مجوز حضور در بازار رسمی کتاب را از وزارت فرهنگ و ارشاد دریافت کرده‌اند، بدون نیاز به گذراندن هیچ مرحله نظارت محتوایی اجازه حضور در نمایشگاه را خواهند داشت؟

شورای نظارت و ارزیابی سعی کرده از ورود کتاب‌هایی که پیش از این مجوز نشر از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته‌اند ولی هم‌اکنون با آخرین تغییرات مصوب شورای انقلاب فرهنگی همخوانی ندارند به این دوره از نمایشگاه کتاب جلوگیری کند اما احتمال این است که در چند مرحله نظارت و به دلایلی از جمله خطای انسانی، مواردی از دیده مسئولان پنهان مانده باشند که دوره ده‌روزه نمایشگاه فرصت مناسبی برای شناسایی و رفع این موارد است.

چند عنوان کتاب در نمایشگاه امسال حضور خواهند داشت؟

در این دوره از نمایشگاه حدود دویست هزار عنوان کتاب خارجی حضور دارند که شصت هزار عنوان کتاب به زبان لاتین هستند. این در حالی است که تقریباً به همین تعداد نیز کتاب فارسی در بیست و نهمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب وجود دارد و از این حیث می‌توان این دوره از نمایشگاه را نیز بسیار پربارتر و موفق‌تر از دوره‌های قبلی دانست.

خبر بسیار مهم برای علاقه‌مندان به کتاب نیز حضور کشور روسیه به عنوان مهمان ویژه این دوره از نمایشگاه است. ایران سال گذشته مهمان ویژه نمایشگاه بین‌المللی کتاب مسکو بوده است؛ اتفاقی که بسیاری آن را اتفاقی مثبت برای صنعت نشر و حوزه فرهنگ ایران دانسته‌اند. اما این اتفاق با حضور روسیه به عنوان مهمان ویژه در بیست و نهمین دوره نمایشگاه کتاب تهران تکمیل می‌شود. شما حضور روسیه را به عنوان مهمان ویژه چگونه بررسی می‌کنید؟ آیا این تنها پاسخی به مهمان‌نوازی آنها در نمایشگاه بین‌المللی مسکو در سال گذشته بوده؟

بسیاری از کشورها که حتی صاحب فرهنگی مانند فرهنگ این سرزمین نیستند، در بسیاری از نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در نقاط مختلف جهان شرکت می‌کنند و فرهنگ خشونت‌آمیز و جنگ‌طلب خود را به دیگر نقاط جهان صادر می‌کنند. چرا ایران که مهد تمدنی دیرینه و از حامیان پیام صلح برای جهانیان است، فرهنگ خود را با حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در نقاط دیگر دنیا به تمام جهانیان به‌خصوص ایران‌شناسان و صلح‌دوستان جهان معرفی نکند؟ این دلیلی بود که سال گذشته ایران را به عنوان مهمان ویژه نمایشگاه بین‌المللی کتاب مسکو به جهانیان معرفی کرد. روسیه دارای بیشترین میزان ایران‌شناس از گذشته تاکنون بوده است و حضور ایران در نمایشگاه کتاب مسکو با اقبال شدید مستشرقان روبه‌رو شد. از سویی دیگر نمایشگاه کتاب تهران یک نمایشگاه محلی یا منطقه‌ای نیست بلکه یک رویداد بزرگ و معتبر جهانی است که حضور کشورهای مختلف در آن چه به عنوان بازدیدکننده و چه به عنوان مشارکت‌کننده، باعث افزایش اعتبار آن از یک سو و آشنایی مردم کشورهای مختلف با فرهنگ غنی ایران از سویی دیگر می‌شود. امسال روسیه تنها کشوری نیست که به عنوان کشوری خارجی در نمایشگاه شرکت کرده است، اما دلیل انتخاب روسیه به عنوان مهمان ویژه این است که از سال گذشته که ایران در نمایشگاه مسکو حضور داشت، مسئولان فرهنگی روسیه علاقه بسیاری برای حضور در ایران و ملاقات با مردم این سرزمین از خود نشان دادند و در نامه‌نگاری‌ها و جلسات متعدد اشتیاق خود را برای حضور در این دوره از نمایشگاه اعلام کردند.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز پس از بررسی جوانب گوناگون به این ابراز علاقه‌ها از سمت کشور روسیه پاسخ مثبت داده و نتیجه آن حضور این کشور به عنوان مهمان ویژه در این دوره از نمایشگاه است. مردم ایران با ادبیات و فرهنگ روسیه هیچ غریبه و نامأنوس نیستند. سال‌هاست که در ایران، مردم، کتاب نویسندگان شهیر روسیه را خوانده و می‌خوانند. چندین و چند نسل از مردم ایران‌زمین با آثار فاخر ادبیات روسیه آشنا هستند و تعداد زیادی از این آثار را می‌توان در خانه بسیاری از ایرانیان یافت. از سویی دیگر روسیه یکی از همسایگان ایران است که وجوه فرهنگی مشترک زیادی با ما دارد و این تبادل فرهنگی با حضور کشور روسیه در بیست و نهمین نمایشگاه کتاب تهران رنگ و بویی تازه خواهد گرفت، زیرا امسال ناشران و مسئولان فرهنگی روسیه با تازه‌های چاپی خود و با دستی پر به ایران آمده‌اند. این یک فرصت مناسب برای کسانی ا‌ست که ادبیات و فرهنگ روسیه را دنبال می‌کنند و از آن لذت می‌برند تا بیشتر از پیش با نویسندگان جوان روسیه و قلم آنها آشنا شوند. روسیه در کنار معرفی کتاب‌های کشور خود، با به همراه آوردن تنی چند از مسئولان فرهنگی و نویسندگان خود، آماده معرفی آثار و فرهنگ این کشور به مردم ایران زمین و تبادل نظر با آنان است اما روسیه تنها کشور حاضر در نمایشگاه نیست.

امسال با تغییر مکان نمایشگاه، جدا از مبحث حمل و نقل چه امکانات دیگری برای راحتی مردم در نظر گرفته‌اید؟

نمایشگاه کتاب تهران در شهر آفتاب با ارائه خدمات گوناگون و متنوع سعی دارد شرایطی راحت‌تر و بهتر از دوره‌های قبلی را در اختیار علاقه‌مندان و مخاطبان کتاب قرار دهد. از جمله این خدمات می‌توان به ارائه امکان جست‌وجو در بین کتاب‌های حاضر در نمایشگاه کتاب اشاره کرد. علاقه‌مندان به کتاب می‌توانند کتاب‌های موردنظر خود را از طریق سایت نمایشگاه کتاب جست‌وجو کنند و از حضور یا عدم حضور آن عناوین در نمایشگاه اطلاع یابند. ما بانک اطلاعات کتاب‌های موجود در نمایشگاه را بر اساس سه بانک اطلاعاتی مختلف و معتبر پایه‌ریزی کردیم. برای کتاب‌های غیرفارسی و خارجی‌زبان نمایشگاه از بانک اطلاعاتی معتبر و جهانی «نیلسن-Nilson» استفاده کردیم و تمام اطلاعات موجود در این سایت را برای کتاب‌های موجود در نمایشگاه تهران نیز ارائه دادیم.

از جمله: نام کتاب، ناشر، مترجم/ نویسنده، شماره شابک، سال نشر و ... که مجموعاً چهارده مورد را برای هر کتاب شامل می‌شود. برای کتاب‌های فارسی‌زبان و چاپ داخل ایران از اطلاعات بانک اطلاعاتی «خانه کتاب ایران» که معتبرترین بانک اطلاعاتی کتاب در کشور است بهره جسته‌ایم. سومین و مهم‌ترین منبع مورد استناد ما برای تشکیل بانک اطلاعاتی کتاب‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، اطلاعاتی است که ناشران حاضر در نمایشگاه در فرم درخواست حضور خود برای کتاب‌هایشان به ثبت رسانده‌اند. ما تمامی اطلاعات دریافتی از ناشران مختلف داخلی و خارجی را پس از تطبیق با اطلاعات دو بانک اطلاعاتی ذکرشده مطابقت داده و پس از تأیید صحت آنها در بانک اطلاعاتی نمایشگاه کتاب ثبت کرده‌ایم تا در دسترس مردم عزیز کشورمان قرار گیرند. اما در این مورد نیز نمی‌توان ادعا کرد که هیچ‌گونه خطای انسانی رخ نداده است، ولی مردم مطمئن باشند که اولاً تعداد این خطاها در صورت وجود، بسیار اندک بوده و در ثانی در صورت تشخیص آنها یا گزارششان توسط مخاطبان به سرعت به آنها رسیدگی خواهد شد.

نمایشگاه بیست و نهم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نمایشگاه کتاب تهران در شهر آفتاب امکان محقق شدن هرچه بیشتر نیازهای حوزه نشر و کتاب را بیشتر از پیش جامه عمل خواهد پوشاند و با ادامه همین مسیر و تحمل سختی‌ها و مشکلات موجود در این راه، بیش از هر زمان دیگری می‌توان به آینده روشن کتاب و کتابخوانی امیدوار بود. کتاب و کتابخوانی یعنی رشد روزافزون فرهنگ و شعور مردمی، یعنی پیشرفت و اعتلای هرچه بیشتر کشور عزیزمان ایران و بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در «شهر آفتاب» گامی محکم و استوار خواهد بود برای رسیدن به این هدف والا. امسال بیش از هر زمان دیگری با همکاری اصناف و فعالان حوزه نشر، دوشادوش مردم این خاک برای رسیدن به هرآنچه در حوزه فرهنگ حق مردم این سرزمین است، تلاش خواهیم کرد و از هیچ خدمتی فروگذار نخواهیم بود. در پایان باید بگویم که بیست و نهمین نمایشگاه کتاب تهران سرآغاز یک اتفاق اطمینان‌بخش برای حوزه نشر کشور خواهد بود.