۱۴۸۲۹۲۴ ۱۵ دی ۱۴۰۳ ۲۰:۴۹

مقصد جدید برای سامانه‌های S۴۰۰ روسیه در سوریه

گزارش‌ها حاکی از آن است که روسیه سامانه های پدافند هوایی اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ را به همراه حدود ۱۰۰۰ پرسنل نظامی به لیبی منتقل کرده است.

محمد حسن گودرزی در عصر ایران نوشت: ترانزیت دارایی‌های نظامی روسیه از سوریه به لیبی نشان دهنده تعهد این کشور به ایجاد یک مسیر لجستیکی جایگزین برای عملیات در آفریقا است.

با گذشت حدود یک ماه از سقوط حکومت بشار اسد در سوریه به نظر می‌رسد تاثیرات این دگرگونی سیاسی تنها به سوریه و غرب آسیا محدود نخواهد بود و کشورهای دیگری هم در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تحت تاثیر این تحولات قرار خواهند گرفت.

2047806_454-1-470

دکتر ساموئل رامانی (Samuel Ramani) عضو اندیشکده مؤسسه خدمات متحد سلطنتی (RUSI) و مدیر عامل سازمان ریسک ژئوپلیتیک Pangea است.

او نویسنده دو کتاب در مورد سیاست خارجی روسیه است: روسیه در آفریقا و جنگ پوتین علیه اوکراین و در حال حاضر مفسر دائمی مسائل خاورمیانه برای بی‌بی‌سی، اسکای نیوز، الجزیره و سی‌ان‌ان بین‌المللی است.

رامانی در گزارشی که در نیوعرب (The New Arab) منتشر شد به چرایی خروج روسیه از سوریه و حضور در لیبی پرداخته که در ادامه آمده است:

برکناری اسد اهمیت لیبی را در سیاست خارجی روسیه افزایش داده و مسکو برای گسترش ردپای استراتژیک خود در حال سازگار شدن با شرایط جدید است.

در 18 دسامبر، مقامات آمریکایی فاش کردند روسیه در حال انتقال تسلیحات پیشرفته از پایگاه های نظامی خود در سوریه به تاسیسات در شرق لیبی است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که روسیه سامانه های پدافند هوایی اس-300 و اس-400 را به همراه حدود 1000 پرسنل نظامی به لیبی منتقل کرده است.

این نیروها از سپاه پنجم و لشکر 25 زرهی ویژه‌ای که از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه حمایت می‌کردند، جدا و از طریق هواپیمای ایلیوشین و با دوری از دریای سیاه برای اجتناب از خطرات جنگ با اوکراین به لیبی منتقل شدند.

ترانزیت دارایی‌های نظامی روسیه از سوریه به لیبی نشان دهنده تعهد این کشور به ایجاد یک مسیر لجستیکی جایگزین برای عملیات در آفریقا است.

مسکو ممکن است نیازی به اتکا به این مسیر نداشته باشد، زیرا پایگاه‌هایش در سوریه همچنان عملیاتی هستند، اما به عنوان یک محافظ ارزشمند در برابر شکست روابطش با دولت جدید هیئت تحریر الشام (HTS) عمل می‌کند.

علیرغم خطرات سیاسی مرتبط با موازنه نابسامان قدرت در لیبی، روسیه مطمئن است که حضور نظامی قوی‌تر در این کشور منافع بلندمدت آن را گسترش خواهد داد.

تاریخچه حضور نظامی روسیه در لیبی

در حالی که گسترش اخیر پایگاه نظامی روسیه در لیبی با سقوط اسد مرتبط است، ضروری است که این تحول در بافت تاریخی و ژئوپلیتیک گسترده‌تر آن مورد توجه قرار گیرد.

از زمانی که در آوریل 2008، روسیه با لغو بدهی 4.5 میلیارد دلاری لیبی در دوران جنگ سرد به شوروی سابق موافقت کرد، کرملین سواحل مدیترانه‌ را به عنوان یک پایگاه استراتژیک ارزشمند در نظر گرفت. سرهنگ معمر القذافی در جریان سفر اکتبر 2008 خود به روسیه، نسبت به توسعه پایگاه دریایی روسیه در بنغازی ابراز علاقه کرد.

در حالی که لیبی پس از سرنگونی قذافی در سال 2011 وارد هرج و مرج سیاسی شد، روسیه پایگاه الخدیم را در شرق بنغازی و تأسیسات الجوفرا در نزدیکی سواحل مدیترانه لیبی ایجاد کرد. این تاسیسات از اقدامات نظامی تحت رهبری گروه واگنر در ارتش ملی لیبی (LNA) به نمایندگی از خلیفه هفتر پشتیبانی و به عنوان مراکز لجستیکی برای عملیات نظامی روسیه در سودان و مالی خدمت می‌کرد.

در حالی که روسیه پس از آغاز تهاجم تمام عیار خود به اوکراین در فوریه 2022، پرسنل و سیستم های دفاع هوایی را از سوریه خارج کرد، حضور نظامی این کشور در لیبی چندان تحت تأثیر محدودیت‌های جنگ اوکراین قرار نگرفت.

از زمانی که وزارت دفاع روسیه اولین هیئت خود را به شرق لیبی در آگوست 2023 اعزام کرد و سفر متقابل هفتر به مسکو در سپتامبر 2023 انجام شد، روسیه پیگیری‌های خود را برای توافق تاسیسات نظامی در لیبی تشدید کرده است. روسیه همچنین باندهای فرودگاه‌های خود را مدرن کرده و 1800 پرسنل نظامی جدید را در بهار سال جاری به لیبی اعزام کرده است.

یونس بیک یوکوروف(Yunus-Bek Yevkurov)، معاون وزیر دفاع روسیه در دیدار ژوئن 2024 خود با هفتر در بنغازی قول داد که توانایی های نظامی LNA را افزایش دهد.

با توجه به این روندها، گسترش حضور نظامی روسیه در لیبی صرفاً راه جبرانی برای سوریه نیست. اناس القوماتی (Anas El-Gomati)، مدیر مؤسسه صادق مستقر در طرابلس، به نیو عرب (New Arab) گفت: تحرکات روسیه در لیبی برای جایگزینی کردن با سوریه نیست، بلکه در راستای تطبیق و گسترش ردپای استراتژیک خود است.

فقدان پایدار اقتدار متمرکز و بی‌ثباتی مداوم که با تشدید خصومت‌ها در شهر زاویه در شمال غربی لیبی خود را نشان داد، به حضور رو به رشد روسیه در لیبی دامن می‌زند.

چگونه سقوط اسد بر روسیه تأثیر گذاشت

با وجود ترس از اینکه روسیه بلافاصله پس از سقوط اسد دسترسی به پایگاه های خود در سوریه را از دست بدهد، بدترین سناریو برای روسیه اتفاق نیفتاده است. در 26 دسامبر، یک جت An-124 نیروی هوایی روسیه از پایگاه هوایی حمیمیم سوریه به سمت الجفره رفت و آمد کرد. این اولین پرواز روسیه پس از سرنگونی اسد بود و مدت کوتاهی قبل از اطمینان خاطر هیئت تحریرالشام در مورد تعهد خود به حفظ همکاری با روسیه بود.

یوری لیامین (Yury Lyamin)، تحلیلگر نظامی، ارزش استراتژیک لیبی را برجسته دانست، زیرا این کشور قبلاً یک مرکز سوخت‌گیری برای نیروهای روسی در مالی و بورکینافاسو بود و استدلال کرد که استقرار اس-300 و اس-400 پوشش بیشتری برای جت‌های روسی وارد شده به منطقه ساحل (غرب آفریقا) فراهم می‌کند.

الگوماتی به نیو عرب گفت: در حالی که طبرق نمی‌تواند با عمق نیروی دریایی طرطوس یا توانایی‌های هوایی پایگاه حمیمیم برابری کند، چیزی بالقوه ارزشمندتر ارائه می‌دهد - مسیرهای کوتاه تر به سمت ساحل و نزدیکی بیشتر به جناح جنوبی ناتو.

زمانی که از طارق مقریسی (Tarek Megerisi)، کارشناس ارشد سیاست در شورای روابط خارجی اروپا در مورد ملاحظات تاکتیکی روسیه پرسیده شد وی به نیو عرب گفت که فاصله بین جنوب روسیه تا لیبی بیشتر از مسکو تا حمیمیم نیست. شهر سوچی هم به عنوان یک مکان استراحت مناسب برای زیرساخت های نظامی روسیه در حال عبور به لیبی است.

علیرغم این مزایا، برخی از مفسران روسی نسبت به هزینه‌های مربوط به اتکا به امکانات لیبی ابراز نگرانی کرده‌اند. اگرچه جت‌های وزارت وضعیت اضطراری (Ministry of Emergency Situations) روسیه مرتباً بر فراز لیبی به مالی پرواز می‌کنند، مسیر برای انتقال تجهیزات نظامی دشوارتر شده است.

کانال تلگرامی رایبار (The Rybar) مدعی شد روسیه تنها می‌تواند هواپیماهای باری خالی را بدون سوخت‌گیری ترانزیت کند و تسلیحات سنگین‌تر باید با کمک کشتی‌ها منتقل شود. این موانع لجستیکی می تواند باعث شود هزینه عملیات نظامی روسیه در آفریقا افزایش و سودآوری آنها برای دولت روسیه کاهش یابد.

خطرات سیاسی عامل دیگری است که توانایی روسیه را برای اتکا به لیبی به عنوان یک مرکز لجستیکی کاهش می‌دهد. فئودور لوکیانوف (Fyodor Lukyanov)، سردبیر روسیه در امور جهانی (Russia in Global Affairs)، هشدار داد که لیبی فاقد شخصیتی است که بتواند مانند اسد در سوریه مقتدرانه رفتار کند. لوکیانوف استدلال کرد که این فقدان اقتدار متمرکز مانع از ایجاد یک شبکه پایدار از پایگاه‌ها در لیبی می شود.

با توجه به چالش‌های مرتبط با استقرار پایدار در لیبی و پیشروی کُند در رسیدن به اهداف خود در سودان، کرملین تمام تلاش خود را برای تضمین دسترسی مستمر به تأسیسات سوریه انجام می‌دهد. گام های روسیه در جهت حذف هیئت تحریرالشام به عنوان یک گروه تروریستی در این راستا است.

تاثیر استقرار روسیه در لیبی

حضور نظامی رو به رشد روسیه در شرق لیبی واکنش شدیدی را در طرابلس برانگیخته است. عبدالحمید دبیبه، نخست وزیر دولت وحدت ملی (GNU) سفیر روسیه در لیبی را احضار و هشدارهای کرملین در مورد سفر شهروندانش به لیبی را محکوم کرد.

دبیبه به روسیه هشدار داد "با هر طرفی که بدون اجازه یا توافق وارد لیبی شود جنگ خواهد شد" و تاکید کرد که لیبی فقط به نیروهای خارجی اجازه می‌دهد در ماموریت‌های آموزشی رسمی وارد شوند.

لفاظی‌های آتشین دبیبه تا حد زیادی در مسکو به عنوان توهین آمیز تلقی و رد شد. کانال تلگرامی رایبار، دبیبه را به تهدید روسیه برای جلب حمایت از کشورهای غربی متهم کرد.

رمضان قدیروف، رهبر چچن، شبکه شخصی عمیقی در لیبی دارد. دبیبه پس از اینکه هفتر در استفاده از پایگاه‌های نظامی روسیه با پوتین به مشکل برخورد، همکاری اقتصادی با روسیه را مورد بحث و بررسی قرار داد. این نشان می‌دهد که روسیه جایگاه خود را در لیبی دارد.

اما حتی اگر روسیه متوجه شود دیگر نمی‌تواند بین دولت‌های رقیب لیبی تعادل ایجاد کند، باز هم کارت‌هایی برای بازی کردن دارد. حمایت گسترده روسیه از هفتر که در سپتامبر رخ داد می‌تواند او را متقاعد کند که اقدامات نظامی را علیه مقامات غرب‌گرای لیبی تشدید کند یا به او قدرت چانه‌زنی بیشتری در مذاکرات آتی تحت حمایت سازمان ملل درباره آینده سیاسی لیبی بدهد.

با حمایت گسترده روسیه، قدرت حفتر حتی می‌تواند تا انتصاب نامزد مورد نظر وی به عنوان نخست وزیر جدید لیبی بیشتر شود.

روسیه می‌تواند روی همکاری قدرت‌های منطقه‌ای در خاورمیانه حساب کند. مقریسی به نیو عرب گفت: ترکیه نقشی کلیدی در تقویت دسترسی روسیه به مسیرهای مهم قاچاق نفت در لیبی ایفا می‌کند و معاملات زیادی را با هفتر و مقامات شرقی لیبی منعقد کرده است.

امارات متحده عربی همچنین بسیاری از تحرکات خود در لیبی را به روسیه واگذار کرده است، زیرا از سال 2020 نقش این کشور در لیبی به نقشی دیپلماتیک تبدیل شده است.

نگرش درک روسیه نسبت به مداخله نظامی ترکیه علیه نیروهای کرد سوریه دموکراتیک (SDF) و مشارکت راهبردی رو به رشد با امارات این مشارکت‌ها را تقویت خواهد کرد.

جدایی ایالات متحده از لیبی، که می‌تواند پس از روی کار آمدن رئیس جمهور منتخب دونالد ترامپ رخ دهد، محدودیت تبانی روسیه با قدرت‌های منطقه ای را از بین خواهد برد.

برکناری اسد اهمیت لیبی را برای سیاست خارجی روسیه افزایش داده و احتمالاً امیدهای لیبی را برای خروج از چرخه بی پایان آشفتگی سیاسی کاهش خواهد داد.