آمادگی ۲۰درصدی تهران برای مقابله با زلزله شدید

‎همشهری: وقتی صحبت از بحران در پایتخت می‌شود، ذهن بسیاری از ما به سمت زلزله کشیده می‌شود و گمان می‌کنیم که زلزله تنها خطری است که می‌تواند روال عادی زندگی در تهران را با مشکل روبه‌رو کند اما باید بدانیم که تنها زلزله در فهرست بحران‌‌های تهران نقش‌آفرینی نمی‌کند. محمدرضا کرمی‌محمدی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت شهر تهران در گفت‌وگو با روزنامه همشهری، مواردی همچون خشکسالی، فرونشست زمین، بافت فرسوده، سیل و... را به‌عنوان بحران‌های تهران معرفی کرد. از نظر او تهران به تنهایی نمی‌تواند در برابر بحران‌هایی با شدت بالا ایستادگی کند.

چه مواردی را باید به‌عنوان مهم‌ترین بحران‌های شهر تهران معرفی کرد؟

بدون شک مهم‌ترین بحرانی که شهر تهران را تهدید می‌کند زلزله شدیدی است که احتمال وقوع آن بسیار زیاد است.همچنین با نگاهی به تعداد رود‌دره‌هایی که از کوه‌های شمال تهران سرچشمه می‌گیرد می‌توان به وقوع سیل اشاره کرد. این در حالی است که با توجه به تغییرات آب و هوایی که در سطح جهان از جمله کشور ما رخ‌داده، بحران‌هایی نظیر طوفان، بارندگی یا یخبندان شدید و از سوی دیگر وقوع خشکسالی گسترده دور از انتظار نیست.

اما تهران با بحران‌های دیگری نیز مواجه است که مقابله با آنها نیازمند اقدامات بلندمدت است؛ همانند فرونشست زمین که سازمان مدیریت بحران شهر تهران با ایجاد «کارگروه فرونشست زمین در پایتخت» به جد پیگیر این موضوع و نیز فروریزش‌های مقطعی -که ممکن است در گوشه و کنار شهر رخ دهد- است.

موضوع دیگری که می‌توان آن را در دسته بحران‌هایی که نیازمند اقدامات بلندمدت است، قرارداد بافت فرسوده تهران است که متأسفانه به ‌مرور زمان به حجم و گستردگی آن افزوده می‌شود.

‎تهران تا چه حد برای رویارویی با بحران‌های مختلف آماده است؟

پاسخ به این پرسش عمدتا بستگی به میزان، شدت و قدرت بحران بستگی دارد. درصورتی‌که شدت بحران در حد متوسط یا ضعیف باشد، هماهنگی بین ارگان‌های مختلف و سازمان‌های حوزه بحران در پایتخت وجود دارد و ما از عهده چنین بحران‌هایی برمی‌آییم اما اگر شدت بحران بالا باشد ما در برابر چنین بحران‌هایی ضعیف هستیم و ممکن است نیازمند دریافت کمک از استان‌های معین یا حتی خارج از کشور باشیم، مثلا درصورت وقوع یک زلزله 5.5ریشتری احتمال می‌رود برای شهر تهران مشکلی پیش نیاید اما زلزله‌های بالاتر از 6.5ریشتر برای تهران دردسرساز و حتی فاجعه‌آفرین است.

رئیس سازمان مدیریت بحران کشور سال گذشته اعلام کرد که بعید می‌داند تهران در برابر زلزله بیش از ۲۰درصد آمادگی داشته باشد. با توجه به این موضع‌گیری باید شرایط تهران را در مدیریت این بحران نگران‌کننده دانست؟

تهران در برابر «زلزله شدید»، کمتر از 20درصد آمادگی دارد. درصورتی‌که زلزله شدید رخ دهد ما آمادگی اندکی در برابر آن داریم و باید فکر جدی در مورد آن اندیشیده شود. قطعا سازمان به تلاش‌هایش ادامه می‌دهد اما مقابله با زلزله بزرگ‌مقیاس در تهران، یک اقدام ملی و نیازمند همکاری و هماهنگی در سطوح ملی است که باید پیش از وقوع فکری به حال آن کرد.

به شکل ویژه در حوزه مقابله و پیشگیری با بحران زلزله چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

می‌توان به راه‌اندازی «سامانه هشدار سریع زلزله» و «سامانه تخمین خسارات زلزله» اشاره کرد. هدف از اجرای «سامانه هشدار سریع زلزله» کاهش خسارات و تلفات ناشی از زلزله، کاهش خسارات ناشی از حوادث ثانویه ناشی از وقوع زلزله و تهیه یک راهکار برای کاهش خطرپذیری لرزه‌ای شهر تهران است.

پایلوت اجرای این سامانه در سال ۱۳۹۲ با کمک مؤسسه جایکای ژاپن و با کارگذاری ۴ سنسور در بخش شرقی گسل مُشا عملیاتی و در سال ۹۹ تعداد ۲۲ شتاب‌نگار دیگر نیز به این سامانه افزوده شد. هم‌اکنون تمام 26شتاب‌نگار سامانه هشدار سریع زلزله شهر تهران در یک سامانه واحد فعال هستند و بر اساس فاصله، کانون و عمق زلزله پس از دریافت موج اولیه، چند ثانیه پیش از وقوع زلزله، لحظه رخداد موج ثانویه را اطلاع می‌دهد. زمان هشدار پیش از وقوع زلزله توسط این سامانه کاملا متغیر است و نمی‌توان مدت‌زمان کاملا مشخصی را برای آن اعلام کرد.

این پروژه با همکاری شرکت گاز از حالت آزمایشی خارج شد و اکنون بیشتر مراکز مهم در پایتخت به شیرهای اتوماتیک قطع گاز متصل هستند تا پس از ارسال سیگنال زلزله از سوی سامانه هشدار سریع زلزله و دریافت آن توسط سامانه شتاب‌نگار شرکت گاز، عملیات قطع گاز برخی مراکز مهم پس از وقوع زلزله به‌صورت خودکار انجام شود. سیگنال این سامانه همچنین به سیستم سازمان آتش‌نشانی شهر تهران متصل است. در صورت تکمیل طرح و اتصال سایر سازمان‌های زیرساختی به سیگنال سامانه هشدار سریع زلزله تهران، حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی شهر به‌منظور استفاده از آنها در شرایط پس از رخداد زلزله تسهیل می‌شود.

اما سامانه دیگر «سامانه تخمین خسارات زلزله» است. این سامانه با استفاده از 43ایستگاه شتاب‌نگار اصلی و نیز 14ایستگاه شتاب‌نگار پشتیبان در محلات شهر تهران با تکیه‌بر ارتباطات رادیویی یا فیبر نوری حداقل 10دقیقه پس از وقوع زلزله، یک تخمین اولیه درخصوص میزان خسارت زلزله به شهر تهران ارائه می‌دهد. مهم‌ترین کارکرد این سامانه آگاه‌سازی سریع مدیران بحران از محدوده و شدت زلزله و نیز میزان خسارت‌های احتمالی زلزله است که به تسریع فرایند برآورد تلفات انسانی و مجروحین، مدیریت سریع‌تر حوادث احتمالی و افزایش سرعت امدادرسانی کمک می‌کند.

تشکیل تیم‌های جست‌وجو و نجات بین‌المللی موسوم به اینساراک یکی دیگر از اقداماتی است که توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در ارتباط با زلزله انجام‌شده. اکنون 2تیم جست‌وجو و نجات با همکاری و به سفارش سازمان مدیریت بحران کشور و نیز حمایت‌های وزارت محترم امور خارجه وجود دارد که یکی از این تیم‌ها در شهرداری و تیم دیگر در هلال‌احمر تشکیل‌شده است.

آموزش‌های اولیه به این تیم‌ها ارائه‌شده و هم‌اکنون حدود ۱۲۰ نفر در قالب این دو تیم فعال هستند. ماهیت این تیم‌ها با نام گروه‌های امداد و نجات بین‌المللی تعریف‌شده است.

هر سازمان یا ارگانی که تصور می‌کند از در اختیار‌داشتن سیگنال هشدار زلزله چندثانیه پیش از وقوع می‌تواند استفاده کند، ما حاضر به همکاری و در اختیار قرار دادن سیگنال هشدار به این سازمان‌ها هستیم.

انفجار بندر بیروت در سال گذشته موجب شد تا خطراتی همچون انبار نفت در تهران موردتوجه قرار‌بگیرد. وجود چنین فضایی در شهر تهران تا چه اندازه بحران‌آفرین است؟ برای رفع نگرانی چه اقداماتی انجام و چه گزینه‌هایی موردبررسی قرارگرفته است؟ آیا جابه‌جایی انبار نفت گزینه حل مشکل است؟

از میان انبارهای متفاوت نفت، انبار نفت شهران بیش از همه مورد‌توجه است. برای ایمن‌سازی این انبار مطالعات و تلاش‌های خوبی در حوزه مقاوم‌سازی و مقابله با گسترش حادثه انجام‌شده است. طی بازدیدهایی که از این انبار داشتیم متوجه شدیم خوشبختانه تنها از 20درصد از ظرفیت این انبار استفاده می‌شود.

در این صورت اصولا خطری فضای بیرون مخزن را تهدید نمی‌کند اما برای مقابله با آتش‌سوزی احتمالی اقدامات خوبی انجام‌شده و در حال انجام است. یکی از نقاط ضعف این مجموعه شیب زیاد خیابان‌های پیرامون انبار است که در برخی موارد منجر به ایجاد حوادث جزئی برای تانکرهای حمل سوخت در این انبارشده است. لذا ضروری بود که مسیر حرکت این تانکرها با کمک شهرداری منطقه تغییر کند که این امر نیز در دست اقدام است. اجرایی شدن قطعی این موضوع نیازمند تخصیص بودجه از سوی وزارت نفت است. با عملیاتی شدن این موضوع پتانسیل خطر این انبار به‌شدت کاهش می‌یابد.

شنیده شدن صدای آژیر در غرب تهران در سال گذشته موجب شد تا برخی این سؤال را مطرح کنند که در زمان وقوع بحران‌های مختلف راه اطلاع‌رسانی به مردم چیست؟ آیا می‌توان از آژیر خطر استفاده کرد؟
در بسیاری از کشورهای پیشرفته همانند سوئد و سوئیس به‌صورت سالانه این آژیرها به صدا درمی‌آید تا مردم آمادگی بحران را داشته باشند و به یاد بسپارند که بحران همواره در کمین است.

لازم به ذکر است که آخرین مرحله اطلاع‌رسانی سامانه هشدار سریع زلزله نیز مربوط به هشدار عمومی است؛ به‌گونه‌ای که تمام مردم در جریان هشدار قرار بگیرند. تحقق این امر نیازمند مقدمات قانونی است تا منجر به تشویش اذهان‌عمومی نشود. این موضوعات باید در قالب یک مجوز قانونی به ارگانی همانند شهرداری یا هر ارگان دیگر داده شود تا بتواند به‌محض دریافت سیگنال هشدار، اعلام عمومی را عملیاتی کند زیرا این امر می‌تواند در کاهش تلفات و خسارات زلزله بسیار اثرگذار باشد.

اجرایی شدن این خواسته در دستور کار سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران قرار‌دارد تا بتوان از این امکان نیز برای اعلام هشدار عمومی استفاده کرد اما با توجه به حساسیت‌های مسئولان در این خصوص مبنی بر ایجاد اضطراب برای مردم، اجازه هشدار عمومی و استفاده از آژیر هشدار در سطح شهر تاکنون به هیچ دستگاهی داده نشده که از دید ما این‌یک نقطه‌ضعف است.

این در حالی است که در اکثر کشورهای دنیا بدون هیچ هراس و حساسیت بیهوده‌ای از این امکان هم برای مانور و ایجاد آمادگی استفاده می‌شود و هم هنگام وقوع بحران برای هشدار عمومی از آن بهره می‌برند. درنظر بگیرید هم‌اکنون ما سامانه هشدار سریع زلزله را داریم و می‌توانیم با بهره‌گیری از اعلام عمومی سطح خسارات جانی را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهیم. لذا نباید خودمان را از این امکان محروم کنیم. نیاز است مسئولان به این امر نه به چشم یک تهدید بلکه به‌عنوان یک فرصت طلایی نگاه کنند.