فضول ها از کجا می آیند؟

چند خریدی؟ از کجا؟ چرا شوهر نمی کنی؟ چرا بچه نمی یاری؟ دیر شد پس کی قصد داری زن بگیری؟ فلانی به نظرت از کجا پول آورده همچین ماشینی خریده؟ چرا پول داده پای ماشین؟ چرا این همسایه بغلی آنقدر رفت و آمد دارن؟ چرا چرا چرا؟

چراهایی که فقط از آدم های خاصی بر می آید. خودشان معتقدند فقط کمی کنجکاو هستند و البته خیرخواه دیگران. دیگران اما آنها را با عنوان دیگری می شناسند. فضول. این واژه نیازی به معرفی ندارد و برای همه آشناست. حتماً بارها گیر آدم های فضول افتاده اید یا شاید خودتان در زمره...

خب بگذریم و برویم سر اصل مطلب و آن اینکه ریشه این فضولی کجاست و از کجا ناشی می شود؟ اصلاً فضول ها چگونه تولید می شوند؟



دکتر محمد روح الامینی، مدیر انجمن جرم شناسی کرمان به موشکافی موضوع می پردازد. به اعتقاد این جرم شناس، این موضوع در بین اقوام و همسایه ها رواج دارد اما فضولی همسایه ها به دلیل نزدیکی مسافت می تواند آزار دهنده تر باشد. همسایه ها بیشتر از هر کسی به هم نزدیکند و بین آنها مراوداتی پیش می آید. حالا یا این مراودات از نوع مثبت است یا از نوع منفی که یکی از انواع مراودات منفی رایج، رعایت نکردن حدود همسایگی و کشف موضوعات محرمانه است.

همسایه هایی که یکی از تفریحاتشان سر درآوردن از مسائل شخصی دیگران و پخش کردن این یافته ها در بین دیگر همسایه هاست: «خیلی از پرونده های مربوط به اختلافات خانوادگی و درگیری و نزاع که تا به حال دیده ام مربوط می شود به همین همسایه های فضولی که اسرار دیگران را کنکاش می کنند و بعد هم آن را فاش می کنند.»

دکتر روح الامینی می گوید: «البته این فضولی ها می تواند پیگرد قانونی هم داشته باشد و البته زمانی که برای فضولی از ابزار آلاتی مانند شنود تلفنی و وسایلی از این دست استفاده شود، جرم محسوب می شود.»

آنگاه که حس فضولی غلیان می کند

اما چه چیزهایی باعث تحریک فضول ها می شود؟ شیرزاد حیدری، جامعه شناس در گفت و گو با «ایران» از زمان هایی می گوید که فضول ها به جوش و خروش می آیند. مثل وقت هایی که بین همسایه یا اقوام و دوستان کسانی پیدا می شوند که با هم احساس رقابت می کنند و البته دوست دارند از حال و احوال رقیب باخبر باشند و ریز زندگی اش را بدانند. این موضوع هم در ایران و هم خارج از ایران وجود دارد.
به گفته این جامعه شناس، گاهی تغییر و تحول در زندگی یکی از همسایه ها یا فامیل حس فضولی را در برخی ها بیدار می کند. گاهی هم در جست و جوی یک آتو از رقیب فضولی ها گل می کند. بعضی وقت ها هم این احساس فضولی به دلیل صمیمیت بیش از حد گل می کند: «ممکن است همسایه ها یا اقوام به خاطر احساس نزدیکی بیش از اندازه وارد حریم خصوصی هم شوند و همین که پایشان به حریم خصوصی یکدیگر باز شد دیگر فکر کنند که هیچ مرزی ندارند و می توانند در همه ابعاد دیگر زندگی هم دخالت کنند که این موضوع دیر یا زود به اختلافات منتهی می شود.

فضول ها محصول کدام جوامع هستند؟

آن طور که شیرزاد حیدری، جامعه شناس می گوید، فضولی محصول جوامع کوچک تر و محله هایی است که همسایه ها ارتباطاتی تنگاتنگ دارند و این مسائل معمولاً در جوامع کوچکتر و بسته رخ می دهد: «جوامع شهری و بزرگ تر، کمتر با این مسائل روبه رو هستند زیرا درگیری های فکری افراد بیشتر است و مشغله ها و گرفتاری هایشان به آنها اجازه سرک کشیدن به امور دیگران را نمی دهد. اما به هر حال در همین جوامع شهری وقتی گروه های نزدیک کاری و خانوادگی و دوستی و همسایگی و... تشکیل می شوند خواه ناخواه این ماجرا هم پیش می آید.»

به اعتقاد حیدری، در حال حاضر تعدادی از افرادی که در جوامع شهری زندگی می کنند از جوامع کوچک تر و بسته آمده اند و آن عادات را هم با خود آورده اند. عادت ها و رفتارهای خاصی که در جوامع بزرگ تر مشکل ساز می شود: «این افراد اگر نتوانند خود را با دیگران تطبیق دهند طرد می شوند. البته این طرد شدن و دوری گزیدن دیگران خودش سر منشأ دشمنی و کدورت و اختلافات دیگر است که می تواند تنش های روحی یا حتی فیزیکی را هم داشته باشد.

دکتر عزیزالله تاجیک اسماعیلی، نایب رئیس انجمن روانشناسان اجتماعی ایران، کارشناس دیگری است که در این باره به ایران می گوید: «حس کنجکاوی ذاتاً در انسان ها وجود دارد و البته همین حس است که سبب اکتشافات و پیشرفت های علمی می شود. این حس در انواع روابط انسانی از جمله روابط همسایگی و فامیلی هم ایجاد می شود و می تواند جنبه های مثبت و منفی داشته باشد. مثبت از آن جهت که می تواند باعث کمک رسانی شود. اما در بیشتر مواقع این کنجکاوی با مسائل درونی دیگری مثل ندانم کاری یا حسادت و بخل و کینه همراه می شود و حریم خصوصی دیگران را تهدید می کند.»