خار پاشنه را چگونه درمان کنیم؟

طب شیعه: خار پاشنه، زایده‌ای استخوانی است که در استخوان پاشنه پا پدید می‌آید. مچ پای انسان مرکب از هفت استخوان است که بزرگ‌ترین آنها، استخوان پاشنه است. گاهی در این استخوان، یک زایده خار مانند تشکیل می‌شود که دردناک شده و می‌تواند در راه رفتن اختلال ایجاد کند. مهمترین علت درد‌های پاشنه، خار پاشنه است؛ امّا جالب این جاست که این درد به علّت خار به وجود نمی‌آید؛ درواقع، درد را همان چیزی به وجود می‌آورد که باعث به وجود آمدن خار پاشنه هم هست.

خار پاشنه در اثر التهاب فاسیای کف پا ایجاد می‌شود. فاسیای کف پا، یک باند پهن است که در کف پا از پاشنه تا انگشتان پا کشیده می‌شود. اگر به هر علّت، فاسیا ملتهب شود و این التهاب طول بکشد، می‌تواند باعث رسوب کلسیم در محل اتصال فاسیا به پاشنه پا شود. این رسوب غیر طبیعی کلسیم، به شکل یک زایده کوچک خارمانند است که به آن خار پاشنه گفته می‌شود. خار پاشنه به خودی خود دردناک نیست بلکه درد، ناشی از کشیدگی فاسیا است.

علل و عوامل

چنانکه گفتیم، علّت بروز این بیماری، وارد آمدن فشار یا آسیب به بافت پاشنه پاست که به التهاب فاسیای کف پا و استخوانی شدن بست‌های کف پا منجر می‌گردد. عوامل متعدّدی می‌توانند این مساله را موجب شوند که به طور عمده عبارتند از:

• اضافه وزن (خار پاشنه بیشتر در افراد چاق دیده می‌شود).
• افزایش ناگهانی وزن در دوران بارداری.
• صاف بودن کف پا.
• مشکلات بیو مکانیک (ناهنجاری‌هایی که منجر به راه رفتن غیر عادی می‌شود).
• التهاب مفاصل کف پا به هر دلیل.
• پوشیدن کفش نامناسب (پاشنه خیلی بلند کفش، تنگ بودن کفش، کفش بدون پاشنه و صاف و …)
• دویدن (راه رفتن زیاد از دویدن کمتر ضرر دارد).
• ایستادن به مدت طولانی.
• مصرف چای، هم در ایجاد التهاب اوّلیه فاسیای کف پا و هم در رسوب ثانویه کلسیم و تشکیل خار پاشنه موثّر است.

علایم و عوارض

خار پاشنه، عموما، خود را با درد می‌نمایاند. درد خار پاشنه، به صورت دردی مبهم است، اما گاهی هم به صورت دردی تیز حس می‌شود و فرد ابراز می‌دارد که چیزی همچون سوزن درون پاشنه پاست که بر اثر فشار‌هایی مثل راه رفتن، درد ایجاد می‌کند. محل احساس درد در مرکز پاشنه یا لبه داخلی آن است؛ شدت درد خار پاشنه در ابتدای صبح، بعد از بیدار شدن و نیز بعد از استراحت، بیشتر است و با راه رفتن کم می‌شود. این درد، در اولین قدم بعد از استراحت طولانی مدت، بسیار شدید است. راه رفتن روی سطوح سخت و نا هموار و حمل اشیاء سنگین، منجر به افزایش درد می‌شود. گاهی هم با وسیع شدن زایده، درد خود به خود نیز ایجاد می‌گردد که در حال استراحت هم باقی می‌ماند. در برخی حالات که هنوز بیماری پیشرفت چندانی ندارد، ممکن است که فرد کاملا بدون علامت باشد و بیماری وی، به طور اتّفاقی در عکس ساده رادیولوژی تشخیص داده شود.

درمان

فرد مبتلا، بر اثر درد به هنگام راه رفتن، سعی می‌کند فشار زیادی به پای مبتلا وارد نسازد؛ در نتیجه لنگان لنگان راه می‌رود و این لنگش، به مرور زمان و در صورت عدم درمان، موجب پیدایش ناراحتی‌هایی در قسمت تحتانی کمر و زانو می‌شود؛ بنابراین خار پاشنه را باید حتما مداوا کرد. اصول درمانی خار پاشنه ساده و شامل موارد زیر است:

استراحت: اولین قدم در درمان خار پاشنه، استراحت است در بسیاری از موارد دیده شده که استراحت به تنهایی حتی درد‌های شدید را از بین برده است. همچنین بیمار بایداز ایستادن طولانی مدت هم خودداری کند.

کاهش وزن: در درمان خارپاشنه موثر است.

استفاده از پد پاشنه: پد مخصوص خار پاشنه را می‌توانید از داروخانه‌ها تهیه نموده، به طور دایم در کفش خود استفاده کنید. پد، باعث کاهش فشار بر روی پاشنه و بهبود درد پا خواهد شد.

انجام ورزش‌هایی که در درمان خار پاشنه موثر هستند:

• کشش فاسیای کف پا: یک باند پهن در کف پا و زیر انگشتان پا قرار دهید و دو سر آن را در در دست گرفته بکشید به طوری که انگشتان پا به صورت نزدیک شوند. این وضعیت را به مدت سی ثانیه نگه دارید. هفت یا هشت مرتبه در روز، این کار را تکرار نمایید.
• کشش تاندون آشیل: بایستید و یک پا را جلوتر از پای دیگر قرار دهید، پای جلویی را از زانو خم کنید. دقت کنید که تماس کف هیچ یک از پا‌ها نباید با زمین قطع شود. در این حالت باید در پشت ساق، احساس کشش نمایید. این حالت را به مدت سی ثانیه نگه دارید و هفت یا هشت بار در روز انجام دهید.
• گرفتن خودکار با پا: یک خودکار را روی زمین قرار دهید و با پا‌ها آن را از زمین بردارید به طوری که کل انگشتان پا اطراف خودکار را بگیرد. برای پنج ثانیه خودکار را به همین حالت نگه دارید. انجام این کار، سه یا چهار بار در روز کافی است.
• نوشتن حروف الفبا: با انگشت بزرگ پا، حروف الفبا را در هوا بنویسید. این کار را سه بار در روز برای هر پا، انجام دهید.

استفاده از آب گرم: هر روز عصر یا صبح یا قبل از بیرون آمدن از رختخواب، به مدت پانزده دقیقه پاهایتان را در آب گرم قرار دهید. سپس پای خود را خشک کرده و به مدت پنج تا ده دقیقه با گوشت کوب به ملایمت روی پاشنه پا بکوبید. مراقب باشید ضربه هایتان محکم نباشد.

استفاده از یخ: در یک لیوان بستنی، آب بریزید و در فریزر قرار دهید. پس از نیم ساعت یک چوب بستنی در لیوان قرار دهید و بگذارید کاملاً یخ ببندد؛ سپس چوب بستنی را در دست گرفته و به صورت دایره‌های هم پوشان روی پاشنه پا بکشید به طوری که هر دایره، نصف دایره قبل را بپوشاند. البته این روش تنها در کم کردن درد و التهاب موثّر است و نمی‌تواند باعث درمان بیماری شود.

کفی مخصوص کف پای صاف: چنانچه کف پایتان صاف است و قوس طبیعی خودش را ندارد؛ از کفی‌های خاص به منظور حفظ قوس کف پا بهره ببرید.

سایر درمان‌های رایج در طبّ کلاسیک

مصرف دارو‌های ضد التهابی غیر استروییدی (مثل استامینوفن، بروفن، مفنامیک اسید و ایندومتاسین) به عنوان مسکّن، تزریق کورتون به عنوان ضدّ التهاب، استفاده از دستگاه الکتروتراپی از روش‌های مورد استفاده در طبّ کلاسیک هستند. اگر درمان با شیوه‌های مزبور امکان پذیر نشود، با عمل جراحی خار پاشنه خارج می‌شود.

پس از بهبودی، توصیه به استفاده طولانی از پد پاشنه و ورزش‌های کششی، مصرف کمتر چربی‌ها و افزایش مصرف ویتامین C می‌شود.

«طبیب اصفهانی» می‌گوید: «خَلَد گر به پا خاری، آسان برآید چه سازم به خاری که بر دل نشیند»

ما هم با طبیب اصفهانی هم عقیده ایم. درمان خار پاشنه ساده است؛ ساده‌تر از آنچه که گفته شد. با انجام اقدامات درمانی ذیل، بیمار به مدّت طولانی - و گاه تا پایان عمر - از شرّ درد و آزار خار پاشنه راحت خواهد شد. البته اقدامات فوق الذّکر - به جز دارو‌های شیمیایی و جرّاحی - هم مورد تایید ما هستند؛ امّا میزان اثربخشی آن‌ها کمتر از روش‌هایی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

خار پاشنه یک درد سرد است. طبق یک قانون، تقریباً هر دردی که در شب و یا با استراحت بیشتر می‌شود و با فعّالیت، گرم کردن و مانند آن کمتر می‌شود؛ دردی است سرد و راه درمان آن هم استفاده از گرماست. درمان خار پاشنه در طبّ سنّتی هم بر اساس همین اصل استوار است.

۱- ماساژ: یکی از بهترین راه‌ها برای درمان خار پاشنه، ماساژ پاشنه پا و اطراف تاندون آشیل با یک روغن گرم (روغن زیتون، سیاهدانه، کنجد، هسته قیسی، نارگیل، شترمرغ، کوهان شتر و …) است.

این کار بهتر است شب‌ها قبل از خواب انجام شود و ماساژ تا جذب کامل روغن به پوست ادامه پیدا کند. اضافه کردن کمی فلفل، دارچین یا زنجبیل به روغن و کشیدن یک پلاستیک فریزر روی محلّ ماساژ، اثر درمانی را بسیار بیشتر می‌کند. معمولاً کاهش درد از همان روز اوّل ملموس است و کم کم کامل می‌شود. اغلب، تداوم روغن مالی، به تنهایی بیماری را درمان می‌کند.

۲- گرم نگه داشتن موضعی: پیشنهاد ما آن است که به جای استفاده از پد‌های معمول، تکّه‌ای پشم در کفش خود و زیر پاشنه پا قرار دهید و اثرات درمانی فوق العاده آن را مشاهده کنید. پوشیدن جوراب پشمی، استفاده از کرسی در فصل سرما و ایستادن روی آجر داغ هم راه‌های مناسب دیگری هستند.

۳- حجامت یا زالواندازی: انجام این دو کار با کاهش سریع التهاب در پاشنه پا، اثر بسیار عالی در از بین رفتن بیماری دارد. اکثر مواقع یک بار حجامت یا زالواندازی کافیست؛ امّا در صورت ضرورت تکرار می‌شود. محلّ انجام حجامت یا زالواندازی می‌تواند دو طرف تاندون آشیل (به ویژه سمت داخل پا) باشد.

۴- پرهیز از مصرف غذا‌های سردی: همان طور که گفتیم، خار پاشنه بیماری سردی است؛ بنابراین اگر بیمار در حدّ امکان از غذا‌های گرمی در رژیم غذایی خود استفاده کند؛ خار پاشنه سریعتر بهبود خواهد یافت. برای مثال، تداوم در مصرف سیر، درد خار پاشنه را بهبود خواهد داد.

بنابر همین استدلال، مصرف غذا‌های سردی - از جمله بیشتر لبنیات - برای بیمار مضرّ خواهد بود.

۵- استفاده از کلسیم‌های طبیعی: با آن که گفتیم که خار پاشنه حاصل رسوب غیر طبیعی کلسیم در استخوان پاشنه است و علی القاعده انتظار می‌رود که مصرف غذا‌های حاوی کلسیم، بیماری را تشدید کند؛ امّا به نحو جالبی، مصرف خوراکی کلسیم‌های طبیعی، شدّت بیماری را کم و آن را به تدریج درمان می‌کند. بهترین روش هم آن است که روزی ۲-۱ بار و هر بار نصف قاشق چایخوری پودر پوست تخم مرغ آسیاب شده را با کمی عسل روی زبان خود ریخته و ببلعید. مصرف روزی یک قاشق مربّاخوری پودر سنجد در نصف استکان عرق زیره هم می‌تواند شما را به نتیجه مطلوب برساند.

۶- با انجام اقدامات فوق الذّکر تقریباً می‌توانید مطمین باشید که به نتیجه مطلوب خواهید رسید. امّا دو نکته را فراموش نکنید:

• اگر یبوست دارید آن را درمان کنید.
• استرس از عوامل تشدید هر التهابی در بدن است؛ اگر به آن دچار هستید، به فکر درمانش باشید.