مرگ حسنی مبارک؛ پایان آخرین فرعون

روزنامه اعتماد - میثم سلیمانی: روز گذشته تلویزیون رسمی مصر اعلام کرد که حسنی مبارک رییس‌جمهور اسبق این کشور در سن ۹۱ سالگی درگذشت. حسنی مبارک را می‌توان عاقبت‌بخیر‌ترین رهبری در جهان عرب دانست که در دوره تحولات کشور‌های عربی موسوم به بهار عربی داستانش به خوبی پایان یافت. اگر سری به کشور‌هایی که دیکتاتور‌های آن‌ها سرنگون شدند، بزنیم شاید بهترین سرنوشت برای حسنی مبارک رقم خورد. زین‌العابدین بن علی، رییس‌جمهور تونس که بلافاصله با شروع روند انقلاب‌های عربی در این کشور سمت خود را ترک کرد و به عربستان گریخت، سپتامبر ۲۰۱۹ در یک سکوت خبری در عربستان درگذشت.

معمر قذافی، رییس‌جمهور لیبی نیز به شکلی فاجعه‌بار توسط مخالفان خود پس از سرنگونی کشته شد. علی عبدالله صالح نیز اگرچه توانسته بود از تحولات عربی جان سالم به در ببرد و حتی در آینده یمن پس از کناره‌گیری نیز نقش ایفا کند، اما در نهایت به دست نیرو‌های حوثی در یک ماشین کشته شد و حتی مراسم ویژه‌ای برای خاکسپاری او برگزار نشد. اما حسنی مبارک با هیچ‌یک از این چالش‌ها روبه‌رو نشد. او که در سال ۲۰۱۱ پس از تظاهرات گسترده مردمی مجبور به کناره‌گیری شد، مصر را ترک نکرد، بلکه به شرم‌الشیخ رفت و تحت مراقبت‌های ویژه پزشکی قرار گرفت. هرچند او چندباری به دادگاه آورده شد تا به اتهامات خود پاسخ دهد، اما در عین ناباوری فردی که تا چند وقت قبل سرپا دیده می‌شد که کشور را اداره می‌کرد جلسات دادگاه را روی تخت بیمارستان نظاره می‌کرد و به اتهامات خود پاسخ می‌داد.

پس از کودتای سال ۲۰۱۳ و برکناری محمد مرسی، رییس‌جمهور منتخب مصر عملا فشار‌ها از حسنی مبارک برداشته شد و رفته‌رفته به سمت بازگشت به زندگی عادی قرار گرفت. تنها تفاوت زندگی او با گذشته این بود که دیگر قدرت نداشت و تحت مراقبت ویژه پزشکی بود. این در حالی بود که محمد مرسی رییس‌جمهور پیشین مصر و فردی که پس از مبارک به شکل دموکراتیک بر مسند امور قرار گرفت، بدون هیچ‌گونه امکانات پزشکی و مراقبتی خاصی سال گذشته در زندان درگذشت و محکومیت‌های سنگینی نیز برای او در دادگاه‌های متعدد در نظر گرفته شد.

اما در حالی که قیام اصلی مردم علیه حسنی مبارک بود، اما او با کمترین مجازات ممکن مواجه شد. او روز گذشته در حالی در سن ۹۱ سالگی درگذشت که نه تنها هیچ مجازاتی نشد بلکه تحت بهترین شرایط درمانی آن هم به علت کهولت سن درگذشت. هنگامی که او با تخت بیمارستان در دادگاه و در دوره محمد مرسی به دادگاه می‌آمد هیچ‌کس تصور نمی‌کرد چند سال بعد مرسی زودتر از مبارک و در زندان بمیرد. گفته می‌شود که مبارک در این سال‌ها بیشتر در بیمارستان نظامی واقع در جنوب قاهره بوده است. او یک اتاق مشرف به رودخانه نیل را در اختیار داشت و این در حالی بود که با اتهامات سنگینی در خصوص فساد اداری و قتل معترضان روبه‌رو بود.

با این حال باید گفت که حسنی مبارک در دوره‌ای شکست‌ناپذیر به نظر می‌رسید. او از چندین سوء قصد جان سالم به در برد و به نوعی توانست جنبش اخوان را در داخل مصر سرکوب و به مدت ۳۰ سال سکاندار اداره این کشور باشد. با این حال پایه قدرت او بر مبنای اتحاد با غرب ساخته شده بود و در نهایت هنگامی که موج عظیمی از ناآرامی علیه او شکل گرفت به ناگاه دید هیچ‌کس پشت‌سر او قرار ندارد.

او پس از ۱۸ روز اعتراض و هنگامی که خیابان‌های مصر مملو از میلیون‌ها نفر از جمعیت شده بود، مجبور به استعفا شد و در روز ۱۱ فوریه ۲۰۱۱ افسانه شکست‌ناپذیری او فروپاشید. بسیاری او را فرعون زمانه مصر می‌نامیدند، اما سرنوشت او بی‌شباهت به شاه مخلوع ایران نبود ولی در تصمیم دو راه متفاوت را در پیش گرفتند. شاه ایران اختیارات را به نخست‌وزیر داد و از کشور خارج شد، اما حسنی مبارک رییس‌جمهور مصر در کشورش ماند تا سرنوشت او در داخل مصر رقم بخورد.

با این وجود مبارک تصور می‌کرد می‌تواند با خانواده به استراحتگاه دریایی خود یعنی شرم‌الشیخ نقل مکان و در آنجا به استراحت بپردازد و روز‌ها و سال‌های آخر عمر خود را سپری کند. اما این گونه نشد زیرا معترضان در طول ۱۸ روز اعتراض ۸۰۰ تن از عزیزان‌شان را از دست دادند و معتقد بودند که مبارک و پسرانش در این جریان نقش داشتند.

فشار عمومی در آن دوران باعث شد تا در نهایت مبارک به همراه فرزندانش دستگیر شوند. مبارک به بیمارستان منتقل شد، علا و جمال مبارک که روزی مانند شاهزادگان در مصر بودند به زندان رفتند و در انتظار محاکمه قرار گرفتند.

هنگامی که در آگوست سال ۲۰۱۱ مردم مصر به شکلی شگفت‌زده مبارک را روی تخت بیمارستان و در قفس دادگاه دیدند بسیاری از مسائل تغییر کرد. شاید هیچ‌گاه مردم مصر تصور نمی‌کردند فرعون زمانه مصر را در قفس و روی تخت ببینند. شاید سقوط اینچنینی جایگاه مبارک برای او ترحم جلب کرد و شاید مردم مانند سابق علیه او نبودند و دیگر نمی‌خواستند از او یک انتقام سخت بگیرند. هرچند او در دادگاه بدوی به حبس ابد محکوم شد، اما در دادگاه تجدیدنظر این رای باطل و دستور رسیدگی مجدد به پرونده او داده شد. در نهایت با پایان یافتن دولت اخوانی با کودتای نظامی عملا سخت‌گیری گذشته علیه مبارک ادامه پیدا نکرد و او در نهایت رسما تبرئه شد. مبارک هیچ‌گاه به‌طور رسمی از جایگاه خود استعفا نداد بلکه این سایر مقام‌های مصری بودند که اعلام کردند حکومت مبارک به پایان رسیده است.

حسنی مبارک در دوره‌ای درگذشت که در راس قدرت در حکومت مصر نبود. هنگامی که بر مسند ریاست‌جمهوری نشست شاید تصور نمی‌کرد این اتفاق راحت و حتی ساده رخ دهد. در سال ۱۹۸۱ او هنگامی که در کنار انور سادات مشغول تماشای رژه نظامی بودند مورد سوء قصد قرار گرفتند. سادات در همان زمان مرد، اما مبارک زنده ماند و جانشین سادات شد. همین موضوع تبدیل به بهانه‌ای برای سرکوب گروه‌های اسلام‌گرا به ویژه اخوان شد. مبارک شرایط بسیار سختی را برای اخوان در مصر رقم زد و تا حد زیادی آن‌ها را نیز سرکوب کرد.

از طرفی نیز او خود را پایبند توافق کمپ دیوید می‌دانست که میان اسراییل و مصر به امضا رسید و طی آن مصر، اسراییل را به رسمیت شناخت. ولی در سوی دیگر مصر تحت حاکمیت مبارک به دنبال حل مناقشه اسراییل و فلسطین بود و همین موضوع باعث شد تا غرب به او اعتماد کند. مبارک با ایجاد یک ساختار کاملا پلیسی و امنیتی ۳۰ سال بر مصر حکومت و تلاش کرد یک حکومت غیر دینی را شکل دهد. بسیاری معتقدند که مبارک به یک چیز اعتقاد داشت و آن این بود که ثبات از هرگونه پیشرفت و گامی به جلو مهم‌تر است. اما نباید فراموش کرد که در طول تاریخ دیکتاتور‌ها می‌میرند و این تاریخ است که آن‌ها را قضاوت می‌کند.