گفت‌وگو با ۲ مترجم زیرنویس درباره‌ی شغل متفاوتشان

روزنامه خراسان - محمدعلی محمدپور: این روز‌ها با فراگیر شدن سایت‌ها و اپلیکیشن‌های قانونی دانلود فیلم، امکان تماشای فیلم و سریال‌های روز دنیا برای ما فراهم است. در این بین، افرادی در ایجاد این امکان نقش به سزایی دارند که خیلی کمتر دیده می‌شوند. وقتی یک زیرنویس دقیق و باکیفیت ارائه می‌شود، لذت تماشای فیلم و سریال هم دوچندان می‌شود.

آن‌ها آدم‌های فیلم‌بین و علاقه مندی هستند که ساعت‌های زیادی برای ترجمه وقت می‌گذارند، با سرعت و دقت زیاد کار می‌کنند تا در سریع‌ترین زمان، اولین فایل زیرنویس را برسانند. در نهایت به جز آمار دانلود و کامنت‌هایی که در وب سایت‌ها گذاشته می‌شود این کار دستاورد مالی زیادی برای‌شان ندارد. در پرونده امروز به سراغ دو نفر از فعالان عرصه تولید زیرنویس رفته‌ایم تا با شغل جالب آن‌ها بیشتر آشنا شویم. البته پیدا کردن و گفتگو با آن‌ها کار چندان آسانی هم نبود. انگار ناشناس ماندن یک روش کاری برای آن‌هاست.

شغل‌مان هیجان‌انگیز، اما پردردسر است

طاهرخانی، مهندسی نرم‌افزار خوانده و تاکنون زیرنویس بیش از ۲۳۰ فیلم را تهیه کرده است. «میلاد طاهرخانی» ۲۹ ساله است. کارشناسی مهندسی نرم‌افزار خوانده و ساکن تاکستان قزوین است. میلاد از هفت سال پیش کار ترجمه زیرنویس را شروع کرده است و خودش می‌گوید تاکنون ۲۳۰ کار مختلف را ترجمه کرده است. او هم اینک برای جایی به صورت قراردادی یا استخدام کار ترجمه انجام نمی‌دهد و به صورت مستقل کار می‌کند. از طریق یکی از وب سایت‌های ارائه زیرنویس میلاد را پیدا کردیم و درباره شغل‌اش از او پرسیدیم.

فیلم هندی زیاد می‌دیدم

بسیاری از زیرنویس کنندگان خودشان از خوره‌های فیلم دیدن هستند. میلاد هم این موضوع را تایید می‌کند و می‌گوید آن موقع فیلم زیاد می‌دیدم. البته خودش توضیح می‌دهد که آن اوایل فیلم هندی زیاد تماشا می‌کردم. او درباره ماجرای ورودش به دنیای ترجمه زیرنویس می‌گوید: «راستش شرایط زندگی‌ام به گونه‌ای بود که وقت زیادی برای فیلم دیدن داشتم. با دیدن این فیلم‌ها، زبان هندی و انگلیسی‌ام حسابی تقویت شده بود. به‌تدریج فکر کردم خوب است وارد کار ترجمه هم بشوم.

آن اوایل فقط کار‌های بالیوودی را ترجمه می‌کردم به این‌دلیل که آن موقع کمتر زیرنویس می‌شد و مخاطب خوبی هم داشت. این کار برای من هم تمرینی برای بهتر شدن زبان انگلیسی بود و هم احساس می‌کردم کار سودمندی است و کمک می‌کند مردم بتوانند فیلم‌های مورد علاقه‌شان را به‌راحتی تماشا کنند. البته که درآمد کمی هم برای من ایجاد کرده بود. به‌تدریج که جلوتر رفتم بعد از یک سال سراغ فیلم و سریال‌های آمریکایی هم رفتم و آن‌ها را هم ترجمه کردم».

درآمدمان بابت هر فیلم بین ۶۰ تا ۶۰۰ هزارتومان است

میلاد معتقد است، درآمد ترجمه زیرنویس در ایران راضی‌کننده نیست. آن را با کشور‌های دیگر مقایسه می‌کند و می‌گوید این‌جا نمی‌شود روی درآمد این کار حساب باز کرد. او دلایلش را این طور ذکر می‌کند: «اولین مشکلی که وجود دارد این است که صنفی نداریم؛ بنابراین به رسمیت شناخته نمی‌شویم و حقوق‌مان به‌راحتی ممکن است ضایع شود. دوم این‌که این جا قانون کپی‌رایت رعایت نمی‌شود. به شکل گسترده‌ای کپی‌کاری انجام می‌شود. مورد مهم‌تر از همه این است که جایی وجود ندارد بتوانیم به طور منظم با آن جا همکاری کنیم و بدانیم که حقوق مشخصی می‌گیریم.

همه این‌ها باعث می‌شود که در شرایط فعلی نتوان روی درآمد ترجمه زیرنویس حساب کرد. این‌ها در حالی است که واقعا خیلی هم کارمان دیده نمی‌شود و فقط عشق است که آدم‌ها را در این کار نگه می‌دارد. با این حال بعضی سایت‌ها برای زیرنویس، خطی ۱۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان حساب می‌کنند که اگر مثلا فیلمی ۷۰۰ خط داشته باشد، می‌شود چیزی بین ۷۰ تا ۲۴۰ هزار تومان. بعضی سایت‌ها هم که بودجه مالی کمتری دارند، برای هر فیلم بین ۶۰ تا ۱۰۰ هزار تومان دستمزد می‌دهند. برای دوبله هم از دقیقه‌ای دو هزار تومان تا شش هزار تومان پرداخت می‌شود. یعنی برای یک فیلم تا ۶۰۰ هزار تومان! در مجموع و به طور میانگین، یک نفر ممکن است در پرکارترین و منظم‌ترین حالت‌ها چیزی بین دو تا پنج میلیون تومان در ماه از این راه درآمد کسب کند.»

کار زیرنویس از ترجمه کتاب سخت‌تر است

دنیای ترجمه دنیای متنوعی است. از دنیای کتاب‌ها و مقالات گرفته تا دنیای ترجمه برای فیلم و سریال می‌تواند متفاوت باشد. از میلاد درباره این موضوع می‌پرسم که پاسخ می‌دهد: «فرق کار ترجمه فیلم با مقاله و کتاب این است که شما هر روز با اصطلاحات جدید مواجه می‌شوید. می‌توانید سطح خودتان را از نظر زبان بالا ببرید.

چون داخل فیلم‌ها اصطلاحات جدید سیاسی، علمی، پزشکی و ... مطرح می‌شود که آن را سخت، اما هیجان‌انگیز و پردردسر می‌کند. در کل زبانی که داخل فیلم‌ها استفاده می‌شود به زبان محاوره نزدیک‌تر است و این هم می‌تواند آن را دشوارتر کند. به نظرم در دنیای گوناگون ترجمه، زیرنویس هم جایگاه خودش را دارد. به طوری که حتی یک مترجم حرفه‌ای هم بخواهد فیلمی را با خانواده ببیند دنبال یک زیرنویس باکیفیت خواهد بود تا منظور و مفهوم فیلم را به طور کامل بتواند برساند».

بعضی فیلم‌ها به اطلاعات قبلی نیاز دارند

میلاد در طول این هفت سال ترجمه فیلم‌ها و پویانمایی‌های مختلفی را انجام داده است. او درباره میزان وقتی که باید روی هر کدام بگذارد، می‌گوید: «ترجمه یک فیلم بسته به ژانر و سال ساخت می‌تواند تفاوت‌هایی داشته باشد. مثلا فیلم‌های دنیای ابرقهرمانی‌ها نیاز به این دارند که شما پیش‌زمینه‌ای از دنیای آن‌ها داشته باشید تا بتوانید ترجمه کنید. همچنین فیلم‌هایی که از روی کتاب ساخته می‌شوند ممکن است نیاز به رجوع به آن کتاب داشته باشند. بستگی به همین سخت یا آسان بودن دارد و از یک تا چهار روز ممکن است طول بکشد. فیلم‌های غیرانگلیسی هم به خاطر اشکالاتی که ممکن است در زیرنویس انگلیسی به وجود بیاید، بهتر است مترجم یک پیش‌زمینه از آن زبان داشته باشد تا بتواند ترجمه دقیقی ارائه دهد. به طور معمول که از روی زیرنویس رسمی فیلم ترجمه صورت می‌گیرد، اما برای بعضی کار‌ها ممکن است به صوت فیلم هم مراجعه کنیم».

به خاطر عشقم به دنیای واژه‌ها به دنیای زیرنویس پا گذاشتم

محمدی با ۷ سال تجربه در حوزه ترجمه زیرنویس، معتقد است یک مترجم خوب باید دایره واژگان فارسی‌اش هم به اندازه کافی غنی باشد. «هدی محمدی»، ۲۷ ساله، کارش را با ترجمه کتاب به صورت رایگان برای سایت‌ها آغاز کرده است. حالا در کارنامه کاری‌اش تجربه‌ای هفت ساله از انواع ترجمه کتاب، کمیک، پویانمایی، فیلم و سریال دارد. این مترجم، تحصیلات کارشناسی ارشد طراحی شهری دارد و خودش از ترجمه کردن و زیرنویس دادن به عنوان عشقی صحبت می‌کند که نمی‌شود ازآن دل کند. با «هدی محمدی» درباره شغل جالبش گفت‌وگویی داشتیم که از نظرتان می‌گذرد.

از دنیای ترجمه نمی‌توان دل کند

هر کسی برای ورود به شغل اش ماجرایی دارد. هدی درباره نحوه ورودش به دنیای زیرنویس این‌گونه توضیح می‌دهد: «من با ترجمه کتاب برای سایت شروع کردم. این کار را به صورت رایگان انجام می‌دادم. سپس یک سری مشکلاتی پیش آمد که سایت بسته شد و من وارد ترجمه دنیای پویانمایی شدم. آن‌جا به‌تدریج کار‌های مختلف زیرنویس انجام دادم. من قبل از آن کتاب ترجمه کرده بودم، اما می‌خواستم در محاوره و دیالوگ‌نویسی هم خودم را تقویت کنم.

واقعیت این است که وقتی وارد دنیای ترجمه زیرنویس می‌شوید، این علاقه آدم را می‌کشاند و دیگر نمی‌توانید از آن دل بکنید. کلا دنیای واژه‌ها برای من دنیای جذابی است. مدتی پس از این‌که وارد این رشته شدم، سعی کردم دانشم را در این حیطه افزایش دهم. همه تلاشم این بود که اطلاعاتم درباره ترجمه را زیاد کنم. مسئله دیگر آشنایی عمیق با پیچیدگی‌های زبان فارسی است که به نظرم تاثیر مهمی در موفقیت در امر ترجمه دارد و متاسفانه کمتر به آن توجه می‌شود».

حقوق ما ضایع می‌شود

زیرنویس‌ها معمولا به صورت رایگان در سایت‌های مختلف عرضه می‌شوند. همین باعث می‌شود کنجکاو شویم تا ببینیم مترجمان منبع درآمدشان کجاست و آیا حقوق‌شان به اندازه کافی رعایت می‌شود یا خیر. هدی محمدی در این باره می‌گوید: «من این کار را تقریبا رایگان شروع کردم. بعضی سایت‌ها در ازای ترجمه بهمان دستمزد‌هایی می‌دهند که زیاد نیست. البته درآمد من در همان زمان هم در حدی بود که بتوانم از پس مخارج دانشجویی خودم بربیایم.

بعد از مدتی که توانستم وارد کار ترجمه برای دوبله شوم، کارم به درآمدزایی رسید. استفاده بی‌اجازه از زیرنویس متاسفانه زیاد اتفاق می‌افتد. علاوه بر بعضی سایت‌ها، متاسفانه پیش آمده بعضی استودیو‌ها هم بدون رعایت حقوق مترجم زیرنویس را برای دوبلاژ استفاده می‌کنند. بعضی از استودیو‌ها پیش آمده پس از اعتراض ما حق ضایع شده ما را برگردانده‌اند، اما بعضی‌ها انگار اصلا برایشان مهم نیست».

فارسیمان هم باید قوی باشد

زیرنویس‌هایی که برای فیلم‌ها استفاده می‌کنیم گاهی دچار اشکالاتی هستند که باعث می‌شود فیلم را نتوانیم درست متوجه شویم و به اندازه کافی از تماشایش لذت نبریم. هدی درباره توانایی‌های لازم برای مترجم خوب شدن در دنیای زیرنویس می‌گوید: «یک مترجم خوب طبیعتا باید از زبان مبدا اطلاعات کافی داشته باشد. او باید فیلم و سریال‌ها را هم دنبال کند تا اطلاعات سینمایی کافی داشته باشد. مثلا سریالی بود که داخلش ارجاعات جالب از دنیای سینما وجود داشت.

خب کسی که فیلم‌بین خوبی باشد می‌تواند این ارجاع‌ها را به‌خوبی درک کند و ترجمه دقیق‌تری ارائه دهد. من معتقدم به جز تسلط بر زبان مبدا، تسلط بر خود زبان فارسی هم خیلی مهم است. من می‌بینم بچه‌هایی که ترجمه می‌کنند زبان انگلیسی‌شان خوب است، اما گاهی به خاطر نداشتن تسلط کامل بر زبان فارسی، نمی‌توانند معادل‌های دقیقی پیدا کنند و ترجمه ضعیف می‌شود. این را هم بگویم که مثلا خود من برای ترجمه پویا نمایی‌ها باید چندین کار مشابه را می‌دیدم و با فرهنگ ژاپن آشنا می‌شدم».

گاهی از روی صوت کنترل می‌کنم

بعضی فیلم‌ها یا سریال‌ها دیالوگ‌های زیادی دارند و بعضی خیلی کمتر. از خانم محمدی می‌پرسم ترجمه هر فیلم چقدر زمان می‌برد که پاسخ می‌دهد: «بستگی به میزان ارجاعات یا سختی و آسانی کار دارد. بعضی کار‌ها را که دیالوگ کمتری دارد می‌توان یک ساعته تمام کرد، اما بعضی کار‌ها ممکن است سه -چهار ساعتی زمان ببرد. مثلا سریال «ویچر» که به‌تازگی منتشر شده، چون گرامر قدیمی و ناآشنا داشت کار مترجمی را وقت‌گیرتر می‌کرد.

بعضی فیلم‌ها هم ممکن است دارای اصطلاحات تخصصی باشند که کار را دشوارتر می‌کند». برایم سوال است که اصولا ترجمه فیلم‌ها از روی صوت آن‌ها انجام می‌شود یا از روی زیرنویس‌های زبان اصلی صورت می‌گیرد که هدی می‌گوید: «عموم کار‌ها از روی زیرنویس زبان اصلی موجود انجام می‌شود. اما مثلا درباره پویانمایی‌ها خود من از روی صوت هم بعضی اوقات درستی ترجمه را کنترل می‌کردم، چون زیرنویس انگلیسی موجود هم ممکن بود اشکالاتی داشته باشد. البته ترجمه کردن از روی صوت کار به شدت سخت و وقت‌گیر می‌شود».

مترجم نباید حس مخاطب را خراب کند

حتما شما هم هنگام تماشای فیلم‌های زبان اصلی با توضیحات اضافه‌ای در بعضی زیرنویس‌ها مواجه شده‌اید. توضیحات اضافه‌ای که گاهی بامزگی‌های مترجم است و بعضی اوقات توضیح یک موضوع که دانستن اش برای بیننده لازم است. خانم محمدی درباره این گونه توضیحات در زیرنویس می‌گوید: «من با مزه ریختن اصلا موافق نیستم و به نظرم حرکت اشتباهی است. به خصوص توی فیلم‌های جدی که کلا حواس مخاطب را پرت می‌کند و حس در لحظه او را از بین می‌برد. البته بعضی وقت‌ها توضیحات اضافه می‌تواند مفید هم واقع شود.

مثلا در یک فیلم به موضوعی اشاره می‌شود که یک مخاطب ایرانی ممکن است از آن بی‌اطلاع باشد، یا کنایه و تلمیحی به کار می‌رود که در فرهنگ ما شناخته شده نیست. در چنین شرایطی خوب است توضیحی درباره آن در زیرنویس قید شود که بیننده آگاه شود. البته باید دقت کنیم که این گونه توضیحات نباید آن‌قدر طولانی شود که بیننده مجبور شود دقایق زیادی از فیلم را متوقف کند».

به امید یک همت اخلاقی

زیرنویس‌های مختلف و متعددی این روز‌ها در فضای مجازی منتشر می‌شود. سوال پایانی‌ام از هدی محمدی این است که به نظرش دنیای زیرنویس اکنون چه جایگاهی از نظر شغلی در جامعه دارد و چه کمکی برای بهبود جایگاهش می‌توان کرد که او می‌گوید: «در حال حاضر کیفیت قابل قبول است، ولی امیدوارم بهتر هم بشود. برای بهبود جایگاه ترجمه زیرنویس هم باید از طرف مترجم‌ها همتی باشد که ترجمه‌های دقیقی ارائه شودو هم مردم همت اخلاقی به خرج دهند و حقوق مترجمان را حفظ کنند. از طرف دیگر خوب است شرایطی به وجود بیاید که قانون از حقوق مترجمان دفاع کند. امیدوارم این از طرف جامعه و قانون پذیرفته شود که بچه‌هایی که در این عرصه شاغل هستند از کار دلسرد نشوند و با قدرت کارشان را انجام دهند».