مرتضی کلانتریان؛ خودکشی پیرمرد همچون قهرمان داستان

وبسایت روزیاتو: مرتضی کلانتریان، حقوق‌دان و مترجم صاحب‌نام و صاحب آثار برجسته‌ای، چون «سیمای زنی در میان جمع»، «ظرافت‌های جوجه تیغی» و «دیدار به قیامت»، روز یکشنبه به زندگی خود پایان داد. این مترجم ۸۷ ساله خود را از پنجره منزلش در محله بهجت‌آباد تهران به پایین پرت کرد و جان سپرد. درست به شیوه قهرمان داستان «دیدار به قیامت».

فرزند آقای کلانتریان خبر درگذشت وی را تایید کرد. به گفته نزدیکانش وی بیماری خاصی نداشت؛ اما در روز‌های اخیر به شدت ضعیف شده بود و این مساله او را رنج می‌داد.

گفته می‌شود این نویسنده و مترجم، در روز‌های اخیر به قدری ضعیف شده بود که نمی‌توانست حتی پشت میز کار بنشیند و ترجمه کند. (اما پس از ساعاتی وی خبر خودکشی پدرش را تکذیب کرد)

«همه‌ی آن‌هایی که تصور می‌کردند این جنگ به‌زودی پایان خواهد یافت دیرزمانی است که در همین جنگ جان باخته‌اند. دقیقا از همین جنگ.» بریده‌ای از کتاب دیدار به قیامت، رمانی نوشته پی‌یر لومتر (-۱۹۵۱)، نویسنده فرانسوی و برنده‌ی جایزه‌ی ادبی گنکور فرانسه در سال ۲۰۱۳. نویسنده عمیق‌ترین احساساتش را به خاطرۀ ژان بلانشار تقدیم می‌کند که در ۴ دسامبر ۱۹۱۴ به اتهام خیانت تیرباران می‌شود و در ۲۹ ژانویه ۱۹۲۱ اعادۀ حیثیت می‌گردد که عنوان «دیدار به قیامت» را به او الهام کرده است.

مرتضی کلانتریان در سال ۱۳۱۱ در تنکابن متولد شد. او در دانشگاه پاریس دکترای حقوق گرفت و پس از بازگشت به ایران در مقام قاضی دادگاه مشغول به کار شد. وی در همه این سال‌ها به ترجمه نیز مشغول بود و ترجمه قوانین اساسی کشور‌ها و اساسنامه دیوان کیفری بین المللی را بر عهده داشت.

برخی از آثار ترجمه شده او شامل «نقطه ضعف» اثر آنتونیس ساماراکیس، «سیری در حقوق بین‌الملل» اثر مونیک شمیلیه ژانرو، «قرارداد اجتماعی» نوشته ژان‌ژاک روسو، «دیدار به قیامت» اثر پی‌یر لومتر، «سیمای زنی در میان جمع» اثر هاینریش بل، «مرد رؤیاها»، «زندگینامه جان رید»، «رؤیا و تاریخ» اثر ولین کلود، «ادبیات و حقوق»، «اندیشه‌های حقوقی»، اثر فیلیپ مالوری، «بررسی یک پرونده قتل» نوشته میشل فوکو، «بشریت‌ها و حاکمیت» اثر مونیک شمیلیه ژانرو و «فضیلت‌های بزرگ» اثر آندره کنت- اسپونویل است.

بُل در «سیمای زنی در میان جمع»، فساد اخلاقی و حرص به مال‌اندوزی را در همه شئون جامعه می‌بیند و با طنزی سراسر انسانی همه جوانب آن را می‌شکافد و نمایش می‌دهد و مقام و مرتبه اجتماعی، ثروت و جایگاه سیاسی، درجات علمی و دانشگاهی منهای انسان‌دوستی را به باد تمسخر می‌گیرد و از ریاکاری و تظاهر به تقوا و پاکدامنی در عین تردامنی پرده برمی‌دارد. مرتضی کلانتریان نیز با ترجمه شیوا، رسالت خود در برگردان این کتاب را به انجام رسانده است.

زنده‌یاد کلانتریان در گفت‌وگویی که سال ۱۳۹۵ روزنانه ایران با او انجام داد درباره نحوه انتخاب آثاری برای ترجمه به زبان فارسی گفته است:

«انسانی بودن کار برای من مسئله اساسی است. یعنی آنچه در یک کتاب برای من مهم است، ارزش انسان و انسانیت است. صرف نظر از هرگونه مذهب و اندیشه‌ای که دارند، هر کجا که زندگی می‌کنند، مسئله انسانیت برای من اولویت دارد. در نتیجه همین که کتابی جنبه انسانی موضوع را همان گونه که من بپسندم بیان کند، آن کتاب را بدون تردید و تأمل ترجمه می‌کنم، خواه نویسنده اش ناشناس باشد خواه از نویسنده‌ای مشهور، تمام ترجمه‌های من در حوزه ادبیات، کتاب‌هایی است که با طرز تفکر نویسندگانش احساس نزدیکی می‌کنم و در همه آن‌ها انسان و ارزش‌های انسانی جایگاه اصلی را دارد.»

در آخر هم اشاره کنیم، در رمان «وجدان زنو» یکی از اصلی‌ترین نیاز‌های شخصیت اصلی رمان، نیاز ِ دائمی او برای راه یافتن به مناطق تاریک سرشار از لایه‌های پنهان است که در آن استوارترین یقین‌ها نیز به لرزه درمی‌آیند. خودکشی مرتضی کلانتریان هم تا حدی یادآور همین امر است.