ارسن ولز؛ نام آشنای سینمای کلاسیک جهان

برترین ها - صدف پیکامی: اورسن ولز (۱۹۱۵- ۱۹۸۵) نام آشنای سینمای کلاسیک جهان، کارگردان سینما، تئاتر، رادیو، تلویزیون و فیلمنامه نویس معاصر آمریکا بود. او کار خود را در رادیو شروع کرد و در این رسانه به شهرت رسید. اواسط دهه‌ی ۳۰ میلادی بود که ارسن ولز با یک ابتکار در رادیو باعث شناخته شدن هر چه بیشتر خود شد. ولز در برنامه‌ای ناگهان اعلام کرد که اهالی مریخ به زمین حمله کرده اند. او این کار را درست در شب هالوین ۱۹۳۸ انجام داد. مردم که این خبر را باور کرده بودند در ابتدا وحشت زده شدند و سپس متوجه این شوخی شدند.

گفتنی است که ارسن ولز بعد از ماجرا از مردم معذرت خواهی نیز کرد. اما همین اتفاق بود که باعث افتادن نام ارسن ولز بر سر زبان‌ها شد. از آن زمان تا امروز ارسن ولز را می‌توان از شناخته شده‌ترین هنرمندان آمریکایی و حتی در عرصه جهان نامید. سال ۲۰۰۲ بود که نام ولز در فهرست ده کارگردان مهم دنیا قرار گرفت. این شهرت و نام آوری بی دلیل نیست.

ولز وقتی که توانست وارد هالیوود شود و نخستین اثر خود را بسازد تنها ۲۴ سال داشت. نام اولین فیلم ولز "همشهر کین" است. این نام برای مخاطبان سینما حتی از نام خود ارسن ولز نیز آشناتر و شناخته شده‌تر است. همشهری کین ساخته‌ی جوان ۲۴ ساله، توانست لقب عظیم‌ترین ساخته‌ی سینمایی تاریخ سینما را از آن خود کند. با تمام این اتفاقات و داشتن نبوغ، ارسن ولز هیچ گاه نتوانست در سیستم هالیوود آنطور که انتظار می‌رفت موفق باشد. سیستم پیچیده و عجیب هالیوود در تمام طول مدت فعالیت ارسن ولز راه را برای او ناهموار کرد و او دیگر هرگز نتوانست با سرمایه‌ی قابل توجه هالیوود و حمایت‌های سرمایه گذاران مواجه شود. او تا سال‌های آخر عمر خود نیز با هالیوود دچار مشکل بود و همواره به نقد این سیستم پرداخت. ولز که کارگردانی بحث برانگیز و شناخته شده بود به دلایل همین اختلافات تا آخر عمر تنها از طریق بازیگری، تبلیغات و فعالیت‌های اینچنینی روزگار خود را گذراند.

یکی از دوستان او به نام هنری یاگلوم که رابطه‌ی صمیمانه‌ای با ارسن ولز داشته است می‌گوید که ولز پس از برخورد‌های هالیوود و عدم حمایت‌های آنان نا امید شده و گفت:" من نفرین شده‌ام! من تمام شده‌ام...». البته گفتنی است که او هیچ گاه به طور کامل از فیلمسازی ناامید نشد و فیلم‌های قابل تاملی را کارگردانی کرد که این آثار کارنامه‌ی هنری وی را همواره درخشان نگه داشته اند. ارسن ولز در هنگام مرگ در سال ۱۹۸۵ میلادی، دوازده پروژه‌ی ناتمام سینمایی داشت که قصد داشت آن‌ها را کامل کند.

این آثار اغلب اقتباس‌هایی از ادبیات بودند. ارسن ولز به ادبیات علاقه زیادی داشت و شاید به همین دلیل است که اغلب آثار او را اقتباس‌های سینمایی از ادبیات تشکیل می‌دهند. ارسن ولز همچنین دوستی صمیمانه‌ای با نویسنده‌ی مشهور، ارنست همینگوی داشت. در سال ۲۰۱۵ میلادی، پس از ۳۰ سال که از مرگ ارسن ولز گذشته بود، کتاب نیمه تمام خاطرات این کارگردان در کتابخانه‌ای در آمریکا پیدا شد. این کتاب حاوی خازرات بسیار زیادی از وقایع زندگی ولز و اطرافیان و هم عصرانش است. در ادامه‌ی این مطلب به تحلیل و معرفی اجمالی دیگر آثار این کارگردان می‌پردازیم.

۱- همشهری کین

همشهری کین در دوره‌ای ساخته شد که فیلم‌های درخشان دیگری نیز در آن زمان تولید و اکران شده بودند. اما همشهری کین توانست به شکلی بی رغیب در لیست بهترین‌ها در تمام دوران تاریخ سینما جای خود را نگه دارد. این به دلیل بی عیب و نقص بودن فیلم مشهور همشهری کین نیست. اما این علی رغم تمام ضعف‌هایی که منتقدان بسیاری بر آن وارد می‌کنند، فیلمی قابل تامل و دیدنی است. همشهری کین در نه رشته نامزد جایزه اسکار شد که در نهایت برندهٔ جایزه اسکار بهترین فیلم‌نامه غیراقتباسی شد. داستان این فیلم رمزآلود از این قرار است که شخصیتی ثروتمند مشهور به نام کین در لحظه‌ی آخر عمر خود کلماتی عجیب را ادا می‌کند. مستند ساز زندگی کین درباره‌ی این جمله‌ی مرموز تحقیق می‌کند و به نتایجی می‌رسد که .... به نظر می‌رسد که ارسن ولز بیش از هر چیز در ساختن این فیلم تلاش داشته که روش‌هایی بدیع را در فرم فیلم ابداع کند.

شاید توجه بیش از حد ولز به فرم و قرار گرفتن دوربین و ... باعث شد که از زمان اکران همشهری کین تا کنون، بسیاری از منتقدان از کم بودن محتوای آن و ضعف شخصیت پردازی در این فیلم ایراداتی بر آن وارد کنند. داستان همشهری کین در واقع یک داستان روان و ساده است و در عین این سادگی ساخت و ساز آن به صورتی بوده که این فیلم را برای هر مخاطبی قابل تامل می‌سازد. ولز در همشهری کین موضوعاتی، چون تنهایی انسان معاصر، پوچی و جاه طلبی و شکست رویای آمریکایی را مطرح می‌کند.

۲- خانوادهٔ اشرافی امبرسن یا آمبرسون‌های باشکوه

این فیلم را ارسن ولز با اقتباس از رمانی به همین نام ساخته است. آمبرسون‌های باشکوه در زمان ساخت و همچنین اکران خود با حاشیه‌های فراوانی روبرو شد. این فیلم یکی از آخرین نقش آفرینی‌های دولارس کاستلو ستاره‌ی سینمای صامت بود. پایان بندی آمبرسون‌های باشکوه چندین بار تغییر کرد و همین امر اختلافات بسیاری در میان عوامل فیلم نیز شد. گفتنی است دکور فیلم آمبرسون‌های باشکوه یکی از پرهزینه‌ترین دکور‌های فیلم در تاریخ سینما است که پس از این فیلم نیز بار‌ها مورد استفاده برای آثار دیگر قرار گرفت.

این فیلم یکی از فیلم‌هایی بود که سازنده‌ی آن یعنی ولز به آن علاقه‌ی خاصی داشته است. این فیلم نامزد دریافت اسکار بهترین کارگردانی هنری، بهترین فیلمبرداری، بهترین بازیگر نقش مکمل زن برای اگنس مورهد و بهترین فیلم در سال ۱۹۴۲ شد. داستان فیلم داستان زنی است که پس از مرگ همسرش می‌خواهد تا با عاشق قدیمی خود ازدواج کند.

۳- بانویی از شانگ‌های

این فیلم ارسن ولز نیز با اقتباس از رمانی به نام اگر پیش از برخاستن بمیرم از شروود کینگ ساخته شده است. ارسن ولز نیز خود دوباره در این فیلمش نیز بازی کرد. دیگر بازیگران آن ریتا هیورث و اورت اسلون بودند. در فیلم بانوی شانگ‌های ارسن ولز یکی از ماندگارترین شخصیت‌های زن سینما شکل گرفت. این شخصیت که نقش آن بر عهده‌ی ریتا هیورث بود، السا نام دارد. ماجرا با نجات السا از دست اشرار توسط شخصیتی به نام مایکل اوهارا که ارسن ولز نقشش را ایفا می‌کند شکل می‌گیرد. داستان این زن و مرد و رابطه‌ی آن‌ها پیچیده می‌شود و در نهایت فیلمی جذاب و پر از دیالوگ‌های به یادماندنی از آن در سینمای جهان باقی می‌ماند.

۴-اتللو

اتللو فیلم اقتباسی دیگری از ارسن ولز است که از نمایشنامه‌ی شکسپیر اقتباس شده است. این فیلم پس از چند سال سخت در فیلمسازی برای ارسن ولز موفقیت چشمگیری را به دست آورد. اتللو در سال ۱۹۵۲ جایزه نخل طلای کن را از آن خود نمود. داستان از این قرار است که داستان این فیلم در ایتالیا و در شهر ونیز می‌گذرد. یک سیاه مغربی به کاخ وارد شده و پس از ازدواج با دزدمونا دختر پادشاه در خدمت امیر در می‌آید، اما با گذشت زمان عنصر حسادت برای او و همسرش مسایلی بنیاد برافکن می‌آفریند.

ارسن ولز در هنگام ساختن فیلم اتللو از لحاظ مالی تحت فشار بود و مصائب زیادی را در طول ساخت آن تجربه کرد. اما هیچ کدام از این مسائل مانع از خلق اثری راضی کنند و عمیق نشد و در نهایت اتللو فیلمی تحسین برانگیز و قابل تامل از کار درآمد.

۵-نشانی از اشر

این فیلم را ولز در سال ۱۹۵۸ درست زمانی که دوباره از اروپا به آمریکا بازگشته بود ساخت. نشانی از آشر همواره یکی از محبوبت‌ترین آثار سینمایی ولز به حساب آمده است. رمانی که نشانی از اشر از آن اقتباس شده است اثر ویت مسترسن است. در این فیلم ستاره‌ی پر سرو صدای آن دوران یعنی مارلینه دیتریش ایفای نقش می‌کند. در این فیلم که خود ارسن ولز نقش اصلی آن را بر عهده دارد داستان جنایی رمز آلودی روایت می‌شود. ارسن ولز در این فیلم نقش پلیس فاسدی را بازی می‌کند که این نقش یکی از قوی‌ترین و بهترین نقش‌هایی است که او در طول فعالیت بازیگری اش بازی کرده است.