متین ستوده در «فصل شکار بادبادک ها»

روزنامه صبا - مینا صفار: نمایش «فصل شکار بادبادک ها» نوشته جلال تهرانی و با کارگردانی شاهین صادقیان از ۲۵ تیر ماه ساعت ۲۰ اجراهای خود را در سالن شماره یک پردیس تئاتر شهرزاد آغاز کرده است. متین ستوده تک بازیگر این نمایش ۶۰ دقیقه ای است.

البته ستوده را امیرعلی رحمانی؛ نوازنده هنگ درام و امیرحسین کیان پور؛ نوازنده سازهای بادی همراهی می کنند. این نمایش تک پرسوناژ زن عاشقی که خودش را گم کرده است را روایت می کند. به بهانه این اجرا با متین ستوده؛ تک بازیگر «فصل شکار بادباک ها» گفتگو کرده ایم که در ادامه می خوانید.

خانم ستوده به عنوان نخستین تجربه در زمینه بازیگری تئاتر، نمایشی تک پرسوناژ را انتخاب کردید که نوشته جلال تهرانی است. چه شد که برای نخستین تجربه تئاتر خودتان «فصل شکار بادبادک ها» را انتخاب کردید که سال ۹۴ با کارگردانی خود جلال تهرانی و بازی بهنوش طباطبایی روی صحنه رفته بود؟

این مونولوگ به قدری جادویی و جذاب است که هر بازیگری را به خود جذب می کند. حتی اگر این نمایش ده ها بار اجرا شود، هر بازیگر خانمی دوست دارد خود را با این نمایش محک بزند تا بداند چه میزان می تواند از پس از مونولوگ بربیاید و در واقع با آن، زندگی کند. مدت ها بود دغدغه حضور در تئاتر را داشتم و تصمیم داشتم به این هنر ورود کنم اما همواره تمایل داشتم پر قدرت در این حوزه ظاهر شوم. حضور در نمایش «فصل شکار بادبادک ها» برای من دو حالت بیشتر نداشت؛ یا اتفاق بدی برای من رخ می داد و یا اتفاقی خوب که در تصور من بود، برای من می افتاد.

البته هنوز نمی دانم کدام اتفاق رقم خورده است اما این را می دانم که بسیار برای این نقش زحمت کشیده ام و تلاش و تمرین کرده ام. واقعا لحظه به لحظه با این نقش زندگی کرده ام. با وجود این که دوره اجرایی نمایش آغاز شده است، زمانی که شب ها می خوابم، صبح ها که از خواب بیدار می شوم و یا حتی در خوابم با این دیالوگ ها و شخصیت ها و کاراکترهایی که در این متن وجود دارند، زندگی می کنم. اواسط تمرین ها کمی ترسیدم و با خودم گفتم ای کاش کاری سبک تر و متنی راحت تر را برای ورودم به عرصه تئاتر انتخاب می کردم اما وقتی این حس آنی، گذشت، به این نتیجه رسیدم که باید راهی که پیش گرفته ام را ادامه دهم و تا پایان راه، پیش بروم. خوشبختانه تاکنون با مشکل عجیب و غریبی مواجه نشده ام. البته در انتظار نظرهای مخاطبان و تماشاگران هستم و امیدوارم توانسته باشم حق مطلب این متن را ادا کنم و تماشاگر با دست پر از سالن بیرون برود.

در صحبت های مان به وجود دیالوگ در نمایش اشاره کردید که نظری جالب بود چرا که در این نمایش تک پرسوناژ شاهد دیالوگ هایی هستیم که از زبان تک بازیگر نمایش گفته می شود. چگونه لحن های متفاوت این شخصیت ها را در آوردید که بتوانید به مخاطب کمک کنید تا به درک درستی از شخصیت ها برسد؟

- در این پروسه، شاهین صادقیان؛ کارگردان نمایش که سال ها دستیار جلال تهرانی بوده است، بسیار به من کمک کرد چون شاهین صادقیان هم سبک و سیاق جلال تهرانی را بسیار می پسندد و هم سبک کاری او را کاملا دنبال کرده است و می شناسد. واقعیت این است که متن های جلال تهرانی را باید به شکل خود نویسنده اجرا کرد چرا که جلال تهرانی تنها کسی است که می داند در این متن ها به دنبال چیست و چه اتفاقی باید رخ دهد. من به کمک کارگردان تلاش کردم بدون این که همچون تیپ یا شخصیت های متفاوت نمایش رفتار کنم و تغییرات بنیادین در لحن به وجود بیاورم، شخصیت های دیگر نمایش را روایت کنم و دیالوگ هایی که میان من و سایر شخصیت های متن برقرار می شود، بدون تیپ سازی کاملا مشخص اجرا شو تا تنها یادآوری کند که شخصیت ها با هم متفاوت هستند و اجازه دهیم هر تماشاگر برداشت شخصی خودش از کاراکترها را داشته باشد.

یعنی مخاطب در ذهن خود شخصیت ها را تخیل کند.

- در پروسه تمرین، در دوره ای به این نتیجه رسیدم که هر کسی یک رمان یا قصه را می خواند و در ذهن خود شخصیت های قصه را تصویرسازی می کند. ما هم تمام تلاش مان را به کار بستیم که کار را به گونه ای اجرا کنیم که شخصیت های مشخصی را به تماشاگر تحمیل نکنیم. حتی نمی خواستیم احساسات جاری در نمایش، به مخاطب تحمیل شود و به او بگوییم در این بخش باید گریه کنی، در این بخش یاد عشق بیفتی و ... در واقع مخاطب را آزاد گذاشتیم که برداشت شخصی خود از نمایش را داشته باشد و آنچه می خواهد و دوست دارد را تصویر کند.

در بحث زبان، شاهد هستیم که از چند جنس زبان مختلف استفاده می شود؛ به عنوان مثال زبان کوچه بازاری که در مواجهه شخصیت نمایش با موسی در عصر امروز شنیده می شود در کنار زبانی فاخر که در ذهن شخصیت جریان دارد، چگونه مسیری که این زن در سالیان طولانی طی کرده است را برای مخاطب قابل درک کردید؟

- این اتفاق را تمام آدم ها در زندگی خود تجربه می کنند. همه ما گاهی کوچه بازاری حرف می زنیم و گاهی فاخر. البته این حرف که زبان ذهنی، زبان فاخر است را قبول دارم چون همه ما وقتی در ذهن مان با خودمان حرف می زنیم، فاخر فکر می کنیم، اما شخصیت نمایش، وقتی با مخاطبانی همچون موسی، حسن و یا عمو فکر خود را در میان می گذارد، زبان محاوره ای تر می شود.

در ابتدای نمایش شما در تاریکی مطلق هستید و پس از آن که یک بخش موسیقی اجرا شد، بازی خود را آغاز می کنید و سازها هم به گونه ای انتخاب شده اند که غم مستتر در صدای زن را به گوش مخاطب برسانند. چه میزان موسیقی در جریان اجرا به کمک شما می آید؟

نوازندگانی که در این نمایش حضور دارند، کاملا به موسیقی مسلط هستند و ما جلسات تمرین بسیار زیادی را با هم گذراندیم. از دید من هنگ درام فضای نمایش را وهم آلود می کند اما وقتی سازی همچون دودوک که نوعی سوز غمناکی ایجاد می کند. ما نمی خواستیم بازی سوزناک باشد تا تماشاگر مجبور باشد در فضای غم انگیز قرار بگیرد و او را ناچار کنیم که غصه بخورد بلکه می خواستیم این فضا را بیشتر بر عهده ساز بگذاریم. در نهایت داستان نمایش ما تلخ است چون به دختری می پردازد که خود را گم کرده است.

دختری که روزی ارباب زاده بوده است اما امروز کلفت یک ارباب شده است. دختر شرایط غریبی دارد و به هر چه دست می زند، خاکستر می شود. تنها کسی که این دختر دارد، دخترعمویش است که گم شده است اما به محض این که او را پیدا می کند، دوباره محو می شود. از سویی دیگر این دختر تاکید دارد که قوی، مهم و با اراده است. می خواهد با این انرژی پیش برود تا بتواند خود را پیدا کند. در نتیجه باید این دو فضا را به وجود می آوردیم. واقعیت این است که حتی من هم نمی دانم این دختر مرده یا زنده است و واقعی است یا خیال.

در این متن به شدت با عنصر تکرار مواجه هستیم اما هیچ دو تکراری مثل هم نیستند چون در فاصله میان تکرارها، اطلاعاتی به مخاطب داده می شود که معنای کلمات را کاملا تغییر می دهد. چه راهکاری داشتید که بتوانید این تفاوت میان تکرارها را به مخاطب منتقل کنید و نمایش را از یکنواختی دربیاورید؟

- پروسه آماده سازی نمایش سه ماه طول کشیده و در جریان همین تمرین ها بود که توانستیم این وجوه را بسازیم. البته نقش کاملا برای من تمام نشده است چرا که در هر شب از اجرا من نکات جدیدی را کشف می کنم. وقتی با فضاهای متفاوتی که در متن هست همراه می شوم، به نکته جدیدی می رسم. به عنوان مثال بیشتر می فهمم چقدر این زن گودی کوچه پشتی که در جای جای نمایش به آن اشاره می شود را دوست دارد چون از آن خاطره دارند. در زندگی خودمان هم شاهد هستیم که وقتی فردی از چیزی خاطره های زیادی دارد، مدام آن را تکرار می کند.

شخصیتی که در «فصل شکار بادبادک ها» ایفا می کنید، نوعی تکثر دارد که انگار می توان او را در افراد متفاوتی یافت. برای رسیدن به نقش چه کردید؛ آیا ما به ازاهایی در بیرون داشتید یا این شخصیت را کاملا از درون خود بیرون کشیده اید و یا تلفیقی از این دو بوده است؟

- هیچ کدام! نخستین بار است که در زندگی ام نتوانستم حتی به اندازه یک سر سوزن از خودم وام بگیرم و شخصیت را بسازم! برای اولین بار کاراکتری را بازی می کنم که هیچ ربطی به خودم ندارد. از لحظه ای که روی صحنه می روم و اجرا را آغاز می کنم، صددرصد به شخصیت تبدیل می شوم. ممکن است ما به ازاهای فراوانی برای این شخصیت پیدا کنیم چون کم نداریم آدم هایی که خودشان را گم کرده اند اما نه توانستم و نه می توانم هیچ ما به ازای بیرونی برای شخصیت پیدا کنم. من فقط با این متن زندگی کردم.

به این نکته اشاره کردید که روی صحنه تمام قد به کاراکتر تبدیل می شوید اما این شخصیت درد و رنجی دارد که فراموش کردن آن دشوار است. زیستن با این شخصیت برای شما دشوار نیست؟

- «فصل شکار بادبادک ها» به قدری لایه های درونی دارد که در هر لحظه و کلمه آن، مفاهیم گسترده ای مستتر است. به این دلیل نتوانستم برای شخصیت ما به ازای بیرونی پیدا کنم که متن، ما به ازای بیرونی بسیاری از چیزهاست. حتی وقتی در زندگی روزمره ام اتفاقی رخ می دهد، بخشی از دیالوگ ها در ذهنم مرور می شوند! انگار از شروع تا پایان نمایش؛ یک زندگی است. از دید من یا باید نمایشنامه را خرید و بارها خواند و یا کلمات نمایش را بارها شنید. با یک بار شنیدن متن، برخی نکات را متوجه می شوید اما متن تمام نکاتی که در خود دارد را به شما نشان نمی دهد. خود من که در پروسه تمرین و اجرا چندین و چند بار متن را خوانده ام، هنوز به نکات و مفاهیم جدید در متن می رسم، این مهارت تنها می تواند از قلم فردی همچون جلال تهرانی بربیاید.

متن نه تنها در نوعی بی زمانی و بی مکانی سیر می کند بلکه مرز مشخصی میان خیال و واقعیت در نمایش دیده نمی شود اما تک تک دوره های تاریخی زیست ما در ایران را مورد بررسی قرار می دهد. تلفیق این دو شرایط برای بازیگر کار دشواری است چرا که به نوعی در نقطه مقابل هم قرار دارند. چگونه این دو وجه تاریخ مند بودن و بی زمانی و بی مکانی را در کنار هم قرار دادید؟

- تمام این نکات در کنار هم به اتفاقی جذاب برای بازیگر منجر می شود و چالشی بسیار سخت را برای او به وجود می آورد و من در این زمان واقعا به چنین چیزی فکر نمی کردم چه کار دشواری در پیش دارم اما وقتی آلوده و درگیر این متن و بازی در آن شدم، دریافتم چه کار دشواری در پیش دارم. واقعا برای من این سوال پیش آمده بود که آیا می توانم از پس این کار بربیایم؟! از نکاتی که درباره نمایش گفتید بسیار خوشحال هستم چون می دانم متن را نخوانده اید چون هنوز منتشر نشده است و اگر با یک بار شنیدن متن، این نکات را در آن یافته اید، نشان از این دارد که توانسته ام متن را درست بخوانم و گویش درستی داشته باشم.

صحنه نمایش هم شرایط خاص خود را داشت؛ ما شاهد سه پلکان با تعداد پله های مساوی هستیم که وقتی شما در بالای پله ها و نقطه اوج قرار می گیرد، مسائل عاشقانه متن بروز می کنند. میزانسن ها چگونه تعیین شدند تا به این کلیت برسید؟

- کارگردان نمایش تعمدا می خواست حرکت بازیگر روی صحنه را محدود کند تا بتوانیم بی زمانی و بی مکانی نمایش را در دکور هم نشان دهیم. پله ها هم المان هایی از دنباله های بادبادک هستند، بادبادک هایی که می ساختیم، سه دنباله داشت و سه بال روی صحنه هم دنباله های بادبادک هستند.

نادیده نگیرید؛ نقد کنید

امیدوارم با نادیده گرفته شدن، خستگی کار در تن من باقی نماند. وقتی بازیگران از تلویزیون به تئاتر وارد می شوند، امیدوار هستند که نقد شوند و نقاط ضعف و قوت کار خود را بفهمند اما متاسفانه آنها را نادیده می گیرند! دوست دارم آدم ها کار مرا ببینند و نقد کنند چرا که مسیر کاری ام را به سمت تئاتر سوق داده ام تا بیشتر بازیگری یاد بگیرم اما اگر قرار باشد کار من اصلا دیده نشود، چه کسی می تواند به من بگوید کجا درست عمل کرده ام و کجا به خطا رفته ام؟! انتظار تعریف و تمجید ندارم چون نقد سازنده بسیار بیشتر از تمجید مرا خوشحال می کند.