حبیب رضایی: بازیگر خوب فراموش نمی شود

هفته نامه چلچراغ - فرنوش ارس خانی: وقتی اسم حبیب رضایی می آید، ناخودآگاه تصویری از فیلم های موفق و پربازیگری در ذهن متبادر می شود که بدون شک ترکیب آن ها فقط توسط یک سینمایی اصیل می تواند اتفاق بیفتد. حبیب رضایی عاشق سینماست و تقریبا در راس آموزش بخش مهمی از مکاتب و اصول حرفه ای سینما قرار دارد. از همان زمان که موسسه کارنامه را به همراه پرویز پرستویی تاسیس کرد، مقدمات بسیاری برای معرفی چهره های جوان به سینما را فراهم آورد. او در خانواده تحصیل کرده ای بزرگ شده که تمام افراد به غیر از خودش، پزشک هستند.

گفت و گوی پیش رو چکیده ای از بخش های مهم و مفصل گفتگویی است که با این بازیگر خوش مشرب و مبادی آداب است.

وقتی از ابتدا وارد جریان مصاحبه با شما و بعد روند پی گیری اش شدم، نکته بسیار مهمی که طی مکالمه هایی که با شما داشتم به نظرم مهم آمد، دغدغه زمان بود. اهمیت و توجه به زمان در کدام بخش از زندگی کاری شما قرار دارد؟

زمان یک سرمایه غیرقابل جبران است و وقتی شما تاخیر می کنید، انگار یک بخشی از آن را نابود کرده اید و هیچ وقت هم نمی توانید جبران کنید. بنابراین من سعی می کنم آدم وقت شناسی باشم. خصوصا وقتی با کسی یا جایی قرار دارم، برایم خیلی مهم و حیاتی است که به موقع برسم. البته در حد استاندارد جهانی اش یک ربع تاخیر معقول است، اما سعی می کنم بیشتر از یک ربع تاخیر نداشته باشم.

چطور سعی می کنید در این تهران شلوغ و پرترافیک آدم آن تایمی باشید؟

زودتر از زمان معمول برای هر مسیر، اقدام به حرکت می کنم و از هر وسیله نقلیه ممکن، حتی دوچرخه و موتور استفاده می کنم.

سر کار و فیلمبرداری هم آدم آن تایمی هستید؟

صد در صد، در کار که خیلی برایم زمان مهم تر می شود. من اصولا از این که یک سری آدم را معطل خودم کنم و در اتفاقی که قرار است با حضور من اتفاق بیفتد تاخیر ایجاد کنم، احساس خیلی بدی دارم و از درون آزار می بینم.

این خیلی خوب است که در سینمای ایران چنین اتفاقی بیفتد، چون اغلب بازیگرها و سوپراستارها به این معروف شدند که قرارها زیاد برای شان مهم نباشد و اگر برسند، مسئله مهمی نیست...

البته در مورد همه بازیگرها این موضوع صدق نمی کند. خیلی از آدم ها هستند که قرارها برایشان مهم است و کمتر پیش می آید برای رسیدن به جایی تاخیر کنند. ممکن است این موضوع درباره بعضی دوستان کم تجربه واقعیت داشته باشد که اگر ادامه پیدا کند، به تدریج جایگاهشان هم متزلزل خواهدشد. اما اغلب بزرگان و هنرمندانی که من با آن ها کار کردم، آلبوم های به اصلاح آن تایمی بودند و این خصوصیت آن ها روی من تاثیر بسیاری گذاشت.

این ویژگی مهم را از چه کسی آموختید؟

من بچه کوچک خانواده هستم، خواهر و برادرم چندین برابر من آدم های منظم، مرتب و دقیقی هستند. زمان همیشه برای خانواده من مهم بوده است. پدر من پزشک بود و به موقع رسیدن برایش امر حیاتی بود. این بود که اصولا «زمان» برای من مقوله جدی شده است.

وقت شناس بودن چقدر در حرفه سینما به بازیگر کمک می کند؟

آدم وقتی وارد فضای حرفه ای تر شود، بیشتر متوجه تاثیرات زمان روی کارش می شود. چون دیررسیدن، با عجله کار کردن و بدون آمادگی جلوی دوربین قرار گرفتن به هیچ وجه کیفیت خوبی روی کار نخواهدگذاشت. بازیگری، کارخلاقه است؛ کار اداری نیست که آدم بخواهد در عرض دو دقیقه پرونده ها را امضا کند و کارش تمام شود. بازیگری اتفاقی است که اول باید درون شما جریانی شکل بگیرد که آمادگی لازم را برای بازی داشته باشید. بنابراین یکی از ابزارهای اولیه بازیگری، زمان و وقت است.

چون شما باید اول وقت شناس باشی تا بتوانی کارهایت را به درستی و با کیفیت انجام دهی. متاسفانه یکی از ابزارهایی که وقت آدم ها را سر صحنه می گیرد، گوشی موبایل است. بارها اتفاق افتاده که آدم ها پشت گوشی هستند و بعد از چند لحظه طولانی مکالمه شان را قطع می کنند و بعد سر صحنه می روند. اما واقعا چطور ممکن است آدم به سرعت از یک دنیای دیگر منفک شود و به یک خلوت ذهنی برسد تا بتواند خودش را برای کاری که از او می خواهند، آماده کند!

یکی از مهم ترین کارهای شما در بازیگری، آموختن و آموزش دادن است. این دو اصل مهم از چه زمانی در زندگی شما به دغدغه تبدیل شد؟

زمانی که وارد این حرفه شدم، همیشه برایم جذاب و سوال برانگیز بود که بازیگرها چه کاری انجام می دهند که به اصطلا به نقش برسند. هر چقدر جلوتر رفتم، متوجه شدم که این فرایند برای خیلی ها قابل گفتن نیست، یعنی اگر این را بگوییم، غلط و اشتباه گفته ایم. مثل لذت غوطه ور شدن است که هرگز نمی توان آن را درست توصیف کرد. بعدها فهمیدم، اما اصول و مناسبات درونی و در عین حال، راهنمایی و ایجاد موقعیتی بیرونی، توأمان، ماحصل ایفای نقش می شود و برای من دغدغه شد که چقدر می توانم این دو مرحله را کشف و مدون و قابل انتقال کنم.

از همان زمان احساس کردم علاقه بسیار زیادی دارم که این فرایند را هم بیشتر بشناسم و هم به بقیه کمک کنم تا این موضوع را درک کنند. به نظرم بازیگری پرورش داده می شود، آموزش داده نمی شود. بقیه چیزها ممکن است در سینما آموزشی باشد، ولی بازیگری آموزش پذیر نیست.

چون من به کسی حسادت و خشم نمی توانم یاد بدهم. آدم ها خودشان دارند و فقط باید آن ها را پرورش داد و به شکل درستی از آن ها استفاده کرد. به همین دلیل من خودم را معلم بازیگر نمی دانم. من بیشتر تجربه هایم را در اختیار دیگران قرار می دهم. ولی در طول سالیان این تجره ها مرتب صیقل دیده اند و ایراداتشان کمتر شده و الان می توانم ادعا کنم که تجربیات قابل انتقال مفیدی دارم.

شما به هنرجوهای زیادی آموزش داده اید و حتی تعداد بسیار زیادی از آن ها امروز به یکی از بازیگران بااستعداد سینما تبدیل شده اند. آیا هنوز هم دغدغه آموختن دارید؟

آموختن چیزی نیست که آدم بخواهد نسبت به آن اراده به خرج دهد. یک بازیگر دائم در حال آموزش است و اصلا عرصه هنر همین هست، چون هنر انتهایی ندارد. بعضی از دوستان وقتی به من مراجعه می کنند، می گویند که ما لیسانس هنر داریم، اما کار نداریم. در حالی که لیسانس یا مدرک آموزشی،مثل جی پی اس یا مکان یاب است و فقط مسیرت را مشخص می کند. اما در طی کردن و به سلامت رسیدن شما نقشی ندارد. به همین دلیل من همیشه احساس می کنم به آموختن احتیاج دارم حتی اخیرا شاگرد آقای فرهادی در کلاس های کارگردانی شان بودم و این کلاس ها برایم خیلی جذاب بود.

آیا ممکن است در فرایند آموزش دیدن دغدغه های دیگر هم مطرح شود؛ مثلا شما در کلاس های کارگردانی آقای فرهادی انگیزه کارگردانی نیز پیدا کنید؟

نه، برای من خیلی مهم است که ببینم یک هنرمند به تمام معنا در جایگاه آقای فرهادی ذهنیتش راجع به مقوله سینما به شکل کلاسه بندی شده چیست. نه، برای این که خودم بعدا کارگردانی کنم، بلکه اگر با کارگردانی رو به رو می شوم، بتوانم ارتباط بهتری با او برقرار کنم و حتی در میزانسین که قرار می گیرم، بتوانم کمک های بیشتری کنم.

از میان فیلم های اصغر فرهادی کدام یک را بیشتر دوست دارید؟

من همه فیلم های او را صادقانه دوست دارم و فیلم «گذشته» را شاید کمتر از بقیه.

«فروشنده» را هم مثل فیلم های دیگرش دوست داشتید؟

بله، «فروشنده» را خیلی دوست دارم.

فکر می کنید واقعا اسکار حق این فیلم بود؟

صددرصد.

علاوه بر آموختن، یکی از ویژگی های مهم رفتاری که اغلب سینمایی ها شما را با آن می شناسند، بحث احترام گذاشتن نسبت به اهالی سینماست. شما هنوز هم اساتید خودتان را با این که دوست صمیمی شان هستید، با پیشوند آقا صدا می کنید. این نوع احترام گذاشتن چقدر به معاشرتتان در سینما کمک می کند؟

می توان با حفظ تمام حرمت ها، بسیار با آدم ها صمیمی شد و احترامشان را هم نگه داشت. برای این که وظیفه من است که احترامشان را نگه دارم. اگر من احترامشان را نگه ندارم، به آن ها خدشه ای وارد نمی شود. آن ها آدم های محترمی هستند و اولین کاری که شما مقابل آن ها انجام می دهید، احترام گذاشتن است. برای کمک به معاشرت بهش نگاه نمی کنم، بلکه به نظرم در ذات روابط باید احترام باشد.

تا به حال پیش آمده با کسی اختلاف کاری پیدا کنید و روابط معاشرتتان از بین برود؟

همیشه می گویند اگر دیدی کسی با همه آدم های جهان خوب است، بدانید که یک جای کارش می لنگد. سینما هم مثل خود زندگی است و ممکن است شما با کسی اختلاف پیدا کنید و نتوانید با یکدیگر هم مسیر بشوید. بنابراین این اتفاق برای من هم پیش آمده است.

خیلی وقت است که دیگر با آقای حاتمی کیا کار نمی کنید، هنوز با هم ارتباط دارید؟

احترام به شدت بین ما وجود دارد و منهنوز هم برای آقای حاتمی کیا احترام قائل هستم، ولی نگاه هایمان و جهت ذهنی ما متفاوت شده و این نگاه های متفاوت باعث شد دیگر با هم هم مسیر نباشیم و مسیرهایمان از هم جدا شود.

الان که دیگر کار بازیگردانی انجام نمی دهید، بیشتر مشغول چه کارهایی هستید؟

همیشه کارهایی برای انجام دادن دارم و خدا را شکر بی کار نمی مانم. بخش عمده ای از زمان من به بحث هایی اختصاص دارد که با دوستان مختلف سر کارهای مختلف داریم. یکی از کارهای لذت بخش زندگی ام، انجام کارهای تبلیغاتی است. ایده سازی برای تیزرهای تبلیغاتی را خیلی دوست دارم. ما یک اتاق فکری در شرکت آفتاب داریم که بخشی از عمده فعالیت و زمان من در آن جا می گذرد. به نظرم این کار یک ورزش ذهنی است، چون خیلی جذاب و سخت است که شما در عرض 30 ثانیه یک حرف به یادماندنی بزنی یا یک جوک باحال یا یک صحنه تاثیرگذار برای آدم ها بسازی.

به غیر از این کار، درگیر تئاتر هستم و به دوستانی که به مشاوره احتیاج دارند، کمک می کنم، یا درباره بعضی کارهای آینده با دوستان صحبت می کنیم. تقریبا همیشه مشغول کار یا مشاوره در مورد یک فیلمنامه هستم.

حتی ممکن است فعلا امکان ساختش هم فراهم نباشد، اما همان بحث گپ در ورود قصه بسیار زمان مفیدی را می سازد.

پیشنهاد جدیدی برای بازیگری دارید؟

همیشه با دوستان درباره چند پروژه گپ هایی می زنیم، ولی من اصلا عجله ای برای بازیگری ندارم و به نظرم اتفاق باید وقتی بیفتد که آدم فکر می کند می تواند به آدم ها کمک کند. من به این موضوع اعتقادی ندارم که اگر بازیگر نکنم، فراموش می شوم. چون بازیگری خوب سریع فامیل و مثل برادر و خواهر مخاطبش می شود. شما اگر خواهر و برادرتان را ۱۰ سال نبینید، آن ها را فراموش نخواهید کرد. باور من هم درباره بازیگر به شکل خیلی عامیانه و ساده همین است. به همین دلیل خیلی هم اصراری به این ندارم که دائم بخواهم هر سال کار کنم.

شما سال هاست که با مجموعه «کلاه قرمزی» به عنوان مشاور هنری همکاری می کنید. این مجموعه یکی از کارهای جذاب و خوش ساخت تلویزیون است که هم چنان مخاطبان زیادی خواستار ادامه آن هستند. چه اقداماتی در پشت صحنه «کلاه قرمزی» اتفاق می افتد که این قدر محصول خوب و جذاب جلوی دوربین ارائه می شود؟

پشت صحنه یک کار عروسکی، پشت صحنه قابل ارائه ای نیست، برای این که ممکن است باورهای آدم ها به هم بریزد. شما هیچ وقت پشت صحنه یک کار موفق عروسکی را نمی بینید، چون قرار است باورپذیر باشد. «کلاه قرمزی» حاصل تلاش یک تیم چندنفره و بخش های مختلفی است. یک پروسه کاملا خلاقانه است که دو نگاه به شدت درست و غیرقابل تکرار (ایرج طهماسب و حمید جبلی) صاحب آن هستند.

آخرین حضور شما در سینما فیلم «آشغال های دوست داشتنی» بود. این فیلم متاسفانه گرفتار یک سری نگاه های جانب دارانه مسئولان شده و هم چنان توقیف است. از تجربه حضور در این فیلم برایمان بگویید.

«آشغال های دوست داشتنی» یکی از بزرگ ترین حسرت های سینمای ایران است و به نظرم ظلمی که در حق این فیلم می شود، غیرقابل جبران است. به نظرم سینما از تکنیک و حرف درست این فیلم دارد محروم می شود. من یکی از سخت ترین بازی های زندگی ام را در این فیلم انجام دادم و حضور در این فیلم برای من تجربه به شدت جذاب و جدیدی بود.

«آشغال های دوست داشتنی» حرف بسیار خوبی می زند و فیلم فاخر و سرگرم کننده ای است. فیلم خودش قائم به ذات است و اگر به موقع پخش می شد، به نظرم خیلی می توانست اتفاق درست و مثبتی برای همه عوامل فیلم باشد. به نظرم محسین امیریوسفی مظلوم ترین کارگردان سینمای ایران است. به دلیل این که محسن امیریوسفی برای ساخت این فیلم از جان و دل مایه گذاشته، اما بدون هیچ چشم اندازی درستی، از این فیلم دوری می کنند و هیچ کس نمی آید از آن دفاع کند.