واسکودوگاما، جهانگرد و کاشف پرتغالی

خبرگزاری ایبنا: واسکودوگاما، جهانگرد و کاشف پرتغالی اولین فردی بود که از راه دریا به هند رفت. اگرچه واسکودوگاما سفرنامه‌ای از خود برجای نگذاشت اما شرح سفرهای او در بسیاری از کتاب‌های تاریخی آمده است. «لوزیاد» اثر کاموئن مهم‌ترین کتابی است که اطلاعات کاملی از سفرهای این دریانورد ارایه می‌دهد.

واسکودوگاما در سال ۱۴۶۹میلادی در شهری در جنوب غربی پرتغال به نام سینس به دنیا آمد. و در سال ۱۵۲۴م در شهر کوچین ایالت کرالا(جنوب هند) درگذشت. دو گاما در جوانی به ارتش پرتغال پیوست و به‌عنوان سرباز علیه امپراتوری اسپانیا جنگید. شرح سفر واسکودوگاما در کتابی به نام «لوزیاد» توسط کاموئن تحریر شده است. او را از موفق‌ترین دریانوردان تاریخ و همچنین پیشاهنگ استعمار می‌دانند. وی با کالاها و ادویه‌هایی که با خود به پرتغال برد، این کشور را به شهرت و ثروت رساند.

واسکودوگاما، آغازگر استعمار هند

بعد از این‌که بارتلمی دیاز در سال ۱۴۸۶ میلادی دماغه امیدنیک را دور زد و راه اقیانوس اطلس به اقیانوس هند را کشف کرد، ژان دوم، پادشاه پرتغال، دو هیات اکتشافی را از راه خشکی و از مصر روانه کرد که وظیفه آن‌ها ضمن مسافرت با کاروان‌ها و کشتی‌های عربی روشن کردن مواضع مهم‌ترین مراکز تجاری منطقه اقیانوس هند، تعیین جنبه‌های ضعیف و قوی آن‌ها و جست و جوی امکاناتی برای رسوخ پرتغالی‌ها به آن‌جا بود. این دو هیات گزارش سفرهای خود را برای پادشاه پرتغال فرستادند و همین گزارش‌ها راهنمای سفر اول واسکودوگاما به هند شد. وی در این سفر از راه دماغه امیدنیک وارد آب‌های قاره آسیا و سرانجام هند شد.

این اکتشاف بزرگ جغرافیایی سرنوشت ملت‌های شرقی را در آینده تغییر داد و باعث ورود اروپاییان و استعمار مشرق زمین شد. سفر دوم واسکودوگاما در سال‌ ۱۵۰۲م انحصار بازرگانی ادویه را برای پرتغالی‌ها درپی داشت. او نخستین مرکز بازرگانی پرتغال را در کوچین تاسیس کرد.

در حقیقت، رسیدن واسکودوگاما به هند آغاز استعمار هند به‌وسیله پرتغالی‌ها بود. چراکه حضور آن‌ها در منطقه موجبات ناخرسندنی مسلمانان را فراهم کرد، به همین دلیل مسلمانان موانع عمده‌ای را در امر بازرگانی و تجاری پرتغالی‌ها یا بومیان منطقه ایجاد کردند و حتی بومیان هندی بعضی از افراد واسکودوگاما را به تحریک مسلمانان به گروگان گرفتند. پرتغالی‌ها نیز مقابله به مثل کرده و گروهی از بومیان را به اسارت خود درآوردند و تا آزادی افرادشان آن‌ها را رها نکردند. آنان بعد از دور شدن از سواحل هند آن‌جا را به توپ بستند و بدین‌ترتیب برای نخستین‌بار غرش توپخانه، آغاز استعمار هند را نوید داد. به همین دلیل است که لقب نخستین دولت استعماری عصر جدید به پرتغال داده شد.

مسیحیت و ادویه؛ انگیزه واسکو برای جست و جوی هند

هنگامی‌که از واسکودوگاما پرسیده شد چرا به هند آمده است در پاسخ دو کلمه گفت: «مسیحیت و ادویه»؛ یعنی آمده‌ام تا مسیحیت را ترویج دهم و ادویه را با خود ببرم. کالاها و ادویه‌هایی را که او با خود به پرتغال برد ثروت سرشاری را نصیب این کشور کرد و همین مساله انگیزه بزرگی را به دست دیگر دریانوردان پرتغالی و اسپانیایی داد تا به هند سفر کنند.

به‌دنبال سفرهای واسکودوگاما شخصیت‌های دیگری مانند پدروکابرال در آستانه قرن شانزدهم میلادی برآن شدند تا حرکت دوگاما را به هند تکرار کنند اما کابرال به دلیل نامساعد بودن دریا و فشار بادهای دریایی از مسیر خود منحرف و به جای این‌که به هند برسد، سر از برزیل درآورد!

هموطن او آلفونسوالبو کرک هم تقریبا در همان ایام (۱۵۰۷م) و همزمان با روی کار آمدن صفویان از بندر گوا به خلیج فارس آمد و هرمز را تصرف کرد. قلعه پرتغالی‌ها در هرمز یادگار همان ایام است. در این دوره امپراتوری پرتغال خود را امپراتور آفریقا- فارس و هند خواند.

راهنمای واسکودوگاما چه کسی بود؟

مدارک و نوشته‌های بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد احمدبن ماجد، دریانورد، معلم و شاعر مشهور عرب (احمد اقتداری در مقدمه کتاب الفواید فی اصول علم البحر و القواعد یا آیین‌های دریانوردی کهن در اقیانوس هند و خلیج‌فارس استدلال می‌کند که ابن ماجد ایرانی، مسلمان و شیعه است) راهنمای واسکودوگامای پرتغالی از شرق آفریقا به هندوستان بوده است.

ابن ماجد، دریانورد مشهور قرن نهم هجری قمری، حق بزرگی به گردن همه دریانوردان اقیانوس هند، دریای سرخ و دریای پارس داشته و آثار مکتوب او که بیش از ۴۰ کتاب و جزوه دست‌نویس درباره مسایل دریانوردی است، هنوز هم مورد استفاده دریانوردان و پژوهشگران است.

یکی از مهم‌ترین کارهایی که ابن ماجد در اواخر عمر خود سنجیده و یا نسنجیده انجام داد، راهنمایی ناوگان واسکودوگامای پرتغالی بود. درباره سفر واسکودوگاما کتاب‌های زیادی نوشته شده است و یکی از این کتاب‌ها «به سوی ستاره‌ای به نام آفتاب» تالیف اکوارز کاپرال نام دارد. نویسنده در این کتاب بر این عقیده است که حاجی کمال‌الدین شیرازی، بازرگان ایرانی، راهنمایی ناوگان پرتغالی‌ها را برعهده داشته است. این درحالی است که بنابر تحقیقان پژوهشگرانی همچون عنایت‌الله رضا، احمد اقتداری و اسماعیل رائین و همچنین سایر منابع و ماخذ موجود، ابن ماجد این کار را انجام داده است.

آن‌چه از منابع برمی‌آید این است که هنگامی‌که هیات دریانوردان پرتغالی به فرماندهی واسکودوگاما از دماغه امیدنیک گذشتند، اقیانوس دیگری را دربرابر خود دیدند. واسکودوگاما حاضر نبود خود و همراهانش را به خطر بیندازد و راهی را درپیش بگیرد که پایانی برای آن متصور نبود. به همین‌دلیل زمانی‌که به ملندی رسید، به جست و جوی راهنمای خارجی پرداخت و به این ترتیب به پیشنهاد شاه ملندی، ابن ماجد را برای این کار انتخاب کرد. واسکودوگاما به همراهی و راهنمایی ابن ماجد و با استفاده از نقشه‌هایی که وی در اختیارش قرار داد، به سوی هند حرکت کرد.

سنت فرانسیس، آرامگاه نا آرام پیشاهنگ استعمار

دوگاما در سال ۱۵۲۴م از سوی پادشاه پرتغال به عنوان نایب‌السلطنه هند انتخاب شد اما پیش از آن‌که در مسوولیت جدیدش کاری بکند در همان سال در کوچین درگذشت. آرامگاه واسکودوگاما در کلیسایی به نام سنت فرانسیس واقع شده است. این کلیسا اولین کلیسای اروپاییان در هند است که حدود سال‌های ۱۵۰۳م توسط پرتغالی‌ها احداث شد و بعدها توسط هلندی‌ها و انگلیسی‌ها تغییراتی یافت. واسکو در ۱۵۲۴م در این کلیسا دفن شد و بعد از ۱۴ سال بقایای جسد او از این کلیسا به پرتغال منتقل شد. دولت پرتغال پل عظیمی را به نام پل واسکودوگاما در پرتغال افتتاح کرد تا یاد این دریانورد را گرامی بدارد./