مرتضی پاشایی، هنرمندی که با سرطان جنگید

هنرآنلاین: دو سال پیش در چنین روزی عرصه موسیقی پاپ، صبح را با خبر تلخ و باورنکردنی آغاز کرد...

مرتضی پاشایی متولد ۲۰ مردادماه بود. او در گرمای بی‌امان تابستان سال ۶۳ به دنیا آمد و پس از ۳۰ سال زندگی، اسیر برگ‌ریزان پاییز ۹۳ شد. پاشایی اولین یا آخرین خواننده جوان کشورمان نبود که در جوانی بار آخرت را بست، اما یقیناً یکی از محبوب‌ترین‌هاست. پاشایی در اوج محبوبیت از دنیا رفت، زمانی که تک‌تک آثارش روی زبان‌ها می‌چرخید و سالن‌های کنسرت موسیقی را تا نفر آخر مملو از جمعیت می‌کرد و این محبوبیت را فقط در ۴ یا ۵ سال فعالیت جدی در حوزه موسیقی به دست آورد.

پاشایی با چه آهنگ‌هایی شناخته شد؟

شروع دوران محبوبیت مرتضی پاشایی به سال ۸۹ و انتشار چند تک‌آهنگ او بر روی اینترنت برمی‌گردد. گرچه یک سال قبل از محبوبیتش نیز یک آلبوم اینترنتی را با نام "گل بیتا" منتشر کرد که با استقبال چندانی روبرو نشد. پاشایی در سال ۸۹، قطعات محبوبی را نظیر "چطور دلت اومد بری"، "به گوشت میرسه روزی"، "می‌میرم"، "تو راست میگی" و "یکی هست" منتشر کرد که در این بین قطعه یکی هست به یکی از آثار پرطرفدار یک دهه اخیر موسیقی کشور تبدیل شد. در سال ۹۰ نیز در حالی‌ که پاشایی همچنان مجوز فعالیت رسمی موسیقی را نداشت، چند قطعه موسیقی دیگر منتشر کرد تا بالاخره در سال ۹۱ اولین آلبوم رسمی خود را با نام "یکی هست" منتشر کند.

در آلبوم "یکی هست"، قطعات جدیدی نظیر "نبض احساس"، "بیا برگرد"، "به خدا"، "عشق یعنی این" و... در میان علاقه‌مندان پاشایی شنیده و دست‌به‌دست شد. همچنین در سال ۹۲ با انتشار اثر "جاده یک‌طرفه" و در سال ۹۳ با خواندن قطعه "نگران منی" به عنوان تیتراژ برنامه "ماه عسل" و انتشار آهنگ "قلبم رو تکراره"، بر محبوبیت مرتضی پاشایی افزوده شد.

رابطه عمیق با سایر خوانندگان پاپ

پاشایی بیش از این‌که یک خواننده باشد، ذاتاً یک آهنگساز موسیقی پاپ بود. او قطعات مختلفی را برای خوانندگانی نظیر علی لهراسبی، علی عبدالمالکی، مازیار فلاحی و... تولید کرد که هر کدام آن‌ها به نوبه خود آثار موفقی از آب در آمدند. البته پاشایی نه به خاطر آهنگساز بودنش، بلکه به خاطر قلب مهربانش، همواره رابطه بسیار عمیق و دوستانه‌ای با سایر خوانندگان کشورمان داشت.

او با خوانندگانی نظیر محمد علیزاده، محسن یگانه، علی لهراسبی، علی عبدالمالکی، بنیامین بهادری، رضا صادقی و... رابطه‌ای دوستانه داشت و همچنین در بین سایر هنرمندان کشور نظیر بازیگران و مجریان نیز بسیار محبوب بود. پاشایی معمولاً به کنسرت خوانندگان دیگر می‌رفت و در هر سئانس از اجرای خود، چندین مهمان ویژه هنرمند داشت که با علاقه شدید به کنسرتش می‌آمدند.

علی لهراسبی در مورد مرتضی پاشایی گفته است: مرتضی یک انسان تمام‌عیار و مهربان و با قلبی رئوف بود و همیشه این را گفته‌ام که مرتضی انرژی عجیبی داشت و این انرژی از عوامل پیشرفت مرتضی بود.

مهرزاد امیرخانی که ترانه‌سرای اکثر آثار پاشایی‌ است هم می‌گوید که تمام گریه و خنده‌هایش با او بوده و هیچ‌کس نمی‌داند بین او مرتضی چه‌ها گذشت و چه رابطه‌ای با یکدیگر داشته‌اند.

محمد علیزاده نیز به عنوان یکی از دوستان صمیمی پاشایی، در مصاحبه‌های متعددی می‌گوید که مرتضی برای او مانند برادر بوده و او را با چنین دیدی دوست داشته است.

سرطان و شوک به جامعه موسیقی

پاییز سال ۹۲ به‌یکباره شایعات مختلفی مبنی بر بیماری مرتضی پاشایی در بین اهالی و مخاطبان موسیقی شنیده می‌شد. شایعاتی که برخی از مردم آن را تا مرز یقین رسانده بودند اما دوستان مرتضی پاشایی برای آن‌که با اعلام حقیقت بیماری وی، مشکلات عدیده‌ دیگری گریبان‌گیرش نشود، از گفتن تمام چون و چرای بیماری پاشایی سر باز می‌زدند. البته پس از آنکه عده‌ای از مردم متوجه بیمار شدن پاشایی شدند، شایعات مختلفی در مورد نوع بیماری او به وجود آمد تا بالاخره نزدیکان پاشایی و خود وی را مجبور به گفتن حقیقت دردناک بیماری‌اش کنند.

یکی از آن شایعات که پاشایی را بسیار آزرده‌خاطر کرده بود، شایعه اعتیادش بود که پاشایی در مصاحبه‌ای دراین‌باره گفت: "لاغری بیش از حدم باعث شد شایعاتی علیه من راه بیفتد و مثلاً بعضی‌ها بگویند فلانی معتاد است این حرف‌ها برایم اهمیت چندانی نداشت اما گاهی اطرافیانم را ناراحت می‌کرد. می‌خواهم باور کنید که من معتاد نیستم."

این شایعات در حال گسترش بود که بالاخره در نوروز سال ۹۳، مرتضی پاشایی با ظاهر جدید ناشی از شیمی‌درمانی در تلویزیون ملی حاضر شد تا دیگر همگان متوجه بیماری جدی این خواننده شوند. پاشایی سرطان معده داشت، یک بیماری که به عقیده خود او، کنار آمدن با آن بسیار دشوار است. او می‌گفت: "آن‌هایی که تجربه یک بیماری کوچک معده را دارند به خوبی می‌دانند که کنار آمدن با این بیماری ساده نیست، چرا که باید مدام رژیم‌های سخت بگیرند و نمی‌توانند هر غذایی را بخورند. بالاخره کنار آمدن با این شرایط برای من که آدم شکمویی هستم کار ساده‌ای نیست."

امیدوار به شکست سرطان تا آخرین نفس

اجرای یک اثر مشترک چندزبانه با خوانندگانی نظیر مهدی یراحی، محمد علیزاده، رضا صادقی و سعید شهروز به عنوان تیتراژ برنامه تحویل سال شبکه سه و حضور در برنامه ویژه تحویل سال شبکه دو از جمله فعالیت‌های نوروز ۹۳ مرتضی پاشایی بود. فعالیت‌هایی که مخاطبان موسیقی را به شکننده نبودن بیماری پاشایی امیدوار می‌کرد. خود پاشایی نیز در همان حضور تلویزیونی‌اش گفت که اگر خدا بخواهد، بیماری تحمیل شده بر وی را شکست خواهد داد.

پاشایی تا لحظه آخر با بیماری‌اش جنگید و باور داشت که می‌تواند سرطانش را شکست دهد. او علیرغم تمام درد و مشکلاتی که در مدت یک‌ساله بیماری‌اش تحمل کرد، هرگز از فعالیت هنری خود نکاست و با قدرت بر روی صحنه حاضر می‌شد. در طول سال ۹۳ مرتضی پاشایی چند کنسرت موسیقی را در تهران اجرا کرد و خوانندگان مختلفی نظیر محمد علیزاده، علی لهراسبی، محسن یگانه و محمدرضا گلزار در کنسرت وی حضور ‌یافتند و قطعاتی را به صورت دوصدایی ‌خواندند. پاشایی می‌گفت حضور در کنار مردم به او انرژی می‌دهد تا با عزمی راسخ در برابر بیماری‌اش مقاومت کند.

او نقش مردم در بهبود بیماری‌اش را طی یک مصاحبه اینچنین توصیف کرد: شک نکنید بیش‌ترین انرژی را از مردم می‌گیرم. مردم ما خونگرم و احساسی هستند و واقعاً بزرگ‌ترین انرژی دنیا را دارند. گاهی معرفت‌هایی می‌بینم که فوق‌العاده است و به من این حس و حال را می‌دهند که با توان بیشتری با بیماری‌ام مبارزه کنم و اجازه ندهم جسم و جانم را تسخیر کند.

در این بین شایعات مختلفی نیز مبنی بر مرگ پاشایی منتشر می‌شد که این خواننده را بسیار دلخور می‌کرد. او در مصاحبه‌های متعدد به این شایعات واکنش نشان می‌داد و می‌گفت: "عده‌ای از مردم دستی‌دستی دارند مرا به کشتن می‌دهند." البته این شایعات نیز نتوانستند مانع انرژی مضاعف پاشایی برای فعالیت در عرصه موسیقی شوند و او همچنان آثار جدیدی را با بازار موسیقی ارائه می‌کرد.

در تابستان سال 93 پاشایی تیتراژ ابتدایی برنامه "ماه عسل" را خواند که به یکی از پرطرفدارترین تیتراژهای این برنامه تبدیل شد. پاشایی در یکی از کنسرت‌هایش در مورد اثر "نگران منی" گفت: این قطعه حال و هوای عجیبی دارد و من آن را در شرایط بسیار ویژه‌ای ساخته‌ام. خدا را شکر می‌کنم که حالا همه شما عزیزانی که در این کنسرت حضور دارید آن را بهتر از من می‌خوانید.

خداحافظی تلخ

از اوایل پاییز 93 اوضاع جسمی پاشایی رفته‌رفته رو به فرسودگی و انحلال نهاد تا جایی‌ که او در 13 آبان ماه همان سال در بیمارستان بهمن تهران بستری شد. در این مدت، اکثر خوانندگان موسیقی پاپ که متوجه پیشروی سرطان بدخیم پاشایی شده بودند، برای دلداری دادن به این هنرمند به ملاقات او می‌رفتند و دوستان صمیمی پاشایی نظیر محمد علیزاده و شهرام شکوهی نیز که همواره در کنارش بودند، اوضاع جسمانی پاشایی را به اطلاع مردم می‌رساندند تا مانع نشر اخبار کذب و ناامیدکننده در مورد او شوند.

اما اوضاع جسمی پاشایی دیگر شرایط مناسبی را نداشت و هر لحظه اخبار ناامیدکننده‌تری به گوش مخاطبان موسیقی می‌رسید. در حالی که در روزهای پایانی همه خوانندگان از مردم ایران برای سلامتی و معجزه در حال مرتضی پاشایی درخواست دعا داشتند، این خواننده خوب کشورمان تاب بیماری نیاورد و در صبح روز 23 آبان ماه درگذشت.

خبر مرگ مرتضی پاشایی به سرعت در تمام ایران پیچید و خیلی‌ها را در بهت فرو برد. البته در آن روز تلخ، ویدئویی شامل تصاویر لحظات آخر زندگی مرتضی پاشایی نیز توسط فردی در بیمارستان بهمن لو رفت تا آتش دل دوستداران پاشایی را برافروخته سازد. ثبت آن ویدئو به قدری تأسف‌بار بود که خانواده و دوستان مرتضی پاشایی را به واکنشی جدی علیه فرد فیلمبردار واداشت. در شب فوت پاشایی، مردمان بی‌شماری از سراسر کشور در مکان‌های عمومی نظیر پارک تجمع کرده و با روشن کردن شمع و خواندن آثار پاشایی به صورت یک‌صدا، یاد و خاطر این خواننده را زنده نگه داشتند. دو روز بعد از آن واقعه نیز پیکر مرحوم مرتضی پاشایی از مقابل تالار وحدت تا قطعه هنرمندان بهشت زهرا (س) تشییع و به خاک سپرده شد.

اتفاقی فراتر از دنیای موسیقی

مراسم تشییع پیکر مرحوم مرتضی پاشایی یک مراسم معمول و عادی نبود. از صبح روز ۲۵ آبان ماه هزاران نفر برای تشییع پیکر این خواننده خود را از سراسر ایران به تالار وحدت و سپس به بهشت زهرا (س) رساندند. در آن روز ابتدا به علت ازدیاد جمعیت، چند خیابان بزرگ در شهر تهران بسته شد و سپس تعداد جمعیت کثیر در بهشت زهرا (س) مانع برگزاری برخی از مراسم‌های از پیش تعیین شده برای خداحافظی با مرحوم پاشایی شدند. در نهایت نیز همین ازدیاد جمعیت، تا غروب آن روز مانع برگزاری مراسم خاکسپاری مرحوم مرتضی پاشایی شد و پیکر این خواننده یک‌بار به سردخانه بازگشت داده شد.

این موج عجیب در روزهای پس از مرگ پاشایی نیز همچنان به وضوح پدیدار می‌شد. انتشار خبر مرگ پاشایی در رسانه‌های مرتبط یا غیر مرتبط، برگزاری مراسم‌های یادبود این هنرمند در محافل گوناگون، تعطیلی برخی از برنامه‌های هنری در روز وفات او، ابراز تاسف اکثریت جامعه هنرمندان ایران در صفحات مختلف و انتشار آثار مختلف او در رسانه ملی از جمله اتفاقاتی بود که مرگ مرتضی پاشایی را نه صرفاً به عنوان یک اتفاق موسیقیایی، بلکه به عنوان یک پدیده نو در کشور معرفی کرد. بی‌شک همه این اتفاقات به خاطر محبوبیت بالای مرتضی پاشایی در میان عموم مردم بود اما چون نمونه آن تا به حال در کشورمان به وقوع نپیوسته بود، کارشناسان مسائل مختلف به مرگ پاشایی، عنوان پدیده پاشایی دادند.

پدیده پاشایی یک پدیده فروخفته اجتماعی‌ بود که در قالب ابراز احساسات جمعی در تجمعات کم‌نظیر مرگ و تشیع جنازه مرتضی پاشایی پدیدار شد. این پدیده باعث شد که نام پاشایی از سطح موسیقی در ایران فراتر رود و به مجالس سخنوری غیر موسیقیایی نیز راه یابد. پس از مرگ پاشایی، کارشناسان فراوان عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، جامعه‌شناسی و روان‌شناختی دلایل استقبال بی‌سابقه در تشییع جنازه پاشایی را بررسی کرده و آن را یک تجربه اجتماعی پست‌مدرن در قالب مشارکت عاطفی دانستند. این مسئله حتی از جوانب کلی‌تر نیز مورد بررسی قرار گرفت و عده‌ای علت پدیده شدن پاشایی را حرکت به سوی "کلان‌شهری شدن" دانستند.

انتشار آثار قدیمی پاشایی پس از مرگ او

چندی پس از مرگ مرتضی پاشایی، قطعات اتود زده و تکمیل نشده سال‌های دور او، یکی پس از دیگری لو رفته و روی اینترنت قرار گرفتند. در حالی‌ که پاشایی قبل از وفاتش برنامه‌ای برای انتشار هیچ‌کدام این آثار نداشته، خانواده او با چنین اتفاقاتی برخورد کردند و ابراز امیدواری کردند که دیگر اثری از مرتضی پاشایی لو نرود. البته چنین نشد و همچنان نیز هرازچندگاه برخی از آثار بی‌کیفیت قدیمی که پاشایی خوانده و یا آهنگ آن را به دیگر خوانندگان واگذار کرده، منتشر می‌شود که چنین سوء استفاده‌ای از مرگ یک خواننده جای ابراز تأسف فراوان دارد.

در این بین، پاشایی چندین قطعه نیمه‌کاره نیز ساخته و خوانده بود که قصد داشت آن‌ها را در قالب یک آلبوم و چند تک‌آهنگ منتشر نماید که اجل مهلتش نداد. بنابراین پس از وفات پاشایی، مهدی کُرد مدیر برنامه‌های پاشایی این آثار را به تنظیم‌کننده‌های مختلفی سپرد تا پس از تنظیم و میکس و مسترینگ، در قالب آلبوم "اسمش عشقه" در سال ۹۴ منتشر شوند.

سایر قطعات او نیز به صورت تک‌آهنگ به بازار موسیقی آمدند که اتفاقاً آثار قابل قبولی بودند. انتشار رسمی آلبوم قدیمی "گل بیتا" که در سال ۸۸ با کیفیت پایین‌تری لو رفته بود، یکی دیگر از برنامه‌های مهدی کُرد پس از مرگ مرتضی پاشایی بود و همچنین در سال گذشته آلبوم "یکی هست" پاشایی نیز که در سال ۹۱ منتشر شده بود، در بازار موسیقی بازنشر شد و یک بار دیگر با فروش بسیاری مواجه شد.

آهنگ‌هایی که به پاشایی تقدیم شد

محبوبیت پاشایی در میان دیگر خوانندگان کشور به حدی است که بعد از وفات او، چند خواننده موسیقی پاپ حداقل یک اثر را به او تقدیم کردند. چندی پس از آن واقعه، علی لهراسبی قطعه "شب تاریک" و مهدی یغمایی خواننده محبوب شب کوک، قطعه "بخواب آروم" را به او تقدیم کردند. سپس رضا صادقی قطعه "باید میومدی" و علی عبدالمالکی اثر "یک سال گذشت" را برای پاشایی خواندند. همچنین خوانندگانی نظیر احسان خواجه‌امیری، شهرام شکوهی، میثم ابراهیمی، بابک جهانبخش، محسن یگانه، بنیامین بهادری، فرزاد فرزین، مازیار فلاحی، سامان جلیلی و مهدی احمدوند در کنسرت خود با اجرای قطعه‌ای از مرتضی پاشایی و یا تقدیم یک اثر از خودشان به این خواننده، یاد او را زنده نگه داشتند.