همایون شجریان از خود و سایه پدرش می گوید

تماشا: همایون شجریان در سال های اخیر پیشرفتی محسوس و قابل توجه را در روند کاری اش داشته و به مرور توانسته فضاهای جدید را تجربه کند تا بتواند با مهر و امضای خود مسیر هنری اش را ادامه دهد. همایون امسال اجراهای زنده فراوانی را هم تجربه کرد.

اجراهایی با استقبالی باشکوه. بلیت های برنامه اش در کمترین زمان ممکن به فروش رسید تا همین نشاندهنده میزان محبوبیت او در بین جوانان نسل جدید باشد. همین اتفاقات خوب و محبوبیت فراوان او در بین مخاطبان موسیقی این دوره باعث شد سراغ این هنرمند برویم و با او گپ بزنیم. ذکر این توضیح ضروری است که بخش های دیگری از این گفت و گو در شماره جدید ماهنامه «تجربه» منتشر شده است.

- به لحاظ سبک کلی که منبرای خوانندگی انتخاب کرده ام مسیرم مشخص و واضح بوده است. برای شروع، من تاکید داشتم با کاری مثل «نسیم وصل» آغاز کنم که مخاطب بیشتری - به ویژه در نسل جوان - داشته باشد اما کارهایی که بعد از آن انجام شد، بیشتر آثارتی بودند که آهنگسازها براساس شناختی که از سدای من داشتند پیشنهاد می دادند و خیلی از آنها به جهت هم راستا نبودن با سلیقه من انجام نمی شد و تعدادی دیگر پیشنهادهای خوبی بود و به سرانجام می رسید.

در واقع در این روند ۱۰ ساله، به نوعی میل شخصی من هم پشت این تنوع کاری بوده است؛ این صرفا به جهت محک زدن سلیقه مخاطبان نبوده، چرا که از قبل هم روشن روده که هر یک از این پروژه ها با طیفی از مخاطبان ما ارتباط برقرار می کنند. شاید این به نوعی جسارت بالایی را هم می طلبیده که شما این ریسک را بپذیری و پیش روی مخاطب گسترده ای که با «نسیم وصل» ارتباط برقرار کرده کارهای متفاوتی قرار بدهی.

در حقیقت ما نخواستیم سبک و شیوه ای که - به لحاظ فرم ملودی ها و ارکستراسیون - امتحان خود را پس داده، مدام تکرار کنیم. بعضی از این کارها فرصت های مغتنمی بوده که نصیب من شده، مثل پروژه عبدالقادر (شوق نامه) و من قدر آنها را دانسته ام.

- پیشنهادهای مختلفی به من برای کار ارائه می شود که من هم بسته به سلیقه و سیاست کاری ام با آنها همراه می شوم. مثلا در کاری مثل شوق نامه، آقای درویشی این قابلیت را در صدای من یافته بودند و به این جمع بندی رسیده بودند که بهتر است با صدای همایون اجرا شود یا اگر آهنگسازی بیشتر با فضای «نسیم وصل» ارتباط برقرار کرده بود، آن جنس کارهای عاشقانه را پیشنهاد می دادند. شاید یکی از دلایل این مسئله این بوده باشد که هیچ محدودیتی برای آهنگسازها نبوده و از طرفی من هم خودم را هیچ وقت محدود نکرده و به سراغ تجربیات جدید رفته ام و تلاش کرده ام از پس آنها برآیم.

- من موافق این هستم سیستمی وجود داشته باشد که افراد صاحبنظر بتوانند کمک کنند، چون این حلقه وجود ندارد، همه چیز به دانش و سلیقه و انتخاب آهنگساز و خواننده برمی گردد. در بخش آواز، انتخاب شعر و آوازهای بداهه یا طراحی شده به عهده خواننده است و در بخش آهنگسازی روی کلام هم که از پیش آهنگساز و خواننده به اتفاق نظر می رسند ولی در کل حضور یک شاعر - کسی که صاحب سلیقه و دانش است - کمک زیادی به مجموعه می کند و من هم تجربه این کار را داشته ام. مثلا در کاری که اخیرا با فردین خلعتبری ضبط کردیم، چون تمام اشعار از افشین یداللهی بود، در چند مورد ایشان نظراتی داشتند که خیلی به من کمک کرد؛ به خاطر اینکه نکاتی در ذهن شاعر وجود دارد که ممکن است ما از آنها غافل باشیم. ممکن است شاعر از شعرش هدفی داشته باشد و من بخواهم منظور دیگری را برسانم که با یک تاکید این مفهوم جابجا شود، هر چند که شاید هر دو نظر هم درست باشد. این اتفاق به مفهوم نظرخواهی و همفکری در این مجموعه پیش آمده است.

- در برنامه «گل ها» اصل قضیه متفاوت بوده و شاعر حضور داشته که خواننده شعرها را اشتباه نخواند ولی چیزهایی در شکل گیری کار اتفاق می افتد که شاعر و آهنگساز با هم همکاری کنند و به هم نزدیک باشند. حتی وقتی روابط نوازنده ها فقط معطوف به حضور در استودیو نباشد، به حس و حال اجرا کمک می کند. این روزها این روابط خیلی کمرنگ شده؛ البته ما به این نکته واقفیم که این همفکری خیلی اتفاق خوبی است و درصددیم که بتوانیم در کنار هم کارهایی را با همدلی و همفکری بسازیم اما شرایط زندگی برای مردمان امروز جهان به جگونه ای نیست که این اتفاق به آن شکل بیفتد.

- کارهای مستقل من واقعا مستقل بوده اند. من سعی کرده ام آموزه ها و اعتقادات حرفه ای خودم را در کار پیاده کنم، ولی در شروع کار حرفه ای مستقلم، مثلا در آوازی که در «نسیم وصل» و «شوق دوست» خوانده شده، من خیلی از پدر کمک و راهنمایی گرفتم. در کارهای اول که آدم احتیاج دارد اعتماد به نفس لازم را به دست بیاورد، بیشتر مشورت می کند اما بعد از آن کارها در روال خودشان طی شدند تا به اینجا رسید.

من هر موقع بتوانم از نظرات پدر استفاده کنم خیلی خوشحال می شوم اما ایشان هم گرفتاری های خودشان را دارند و من نمی توانم برای هر موضوعی به ایشان مراجعه کنم، ضمن اینکه پدر سلیقه خاص خودشان را دارند و من هم د رروند کاری ام شاید جاهایی سلیقه ام عوض شده باشد که ایشان نپسندند. ممکن است ایشان در یک مجموعه از بخش هایی خوششان بیاید و بخش هایی مطابق سلیقه شان نباشد و این امر غیرعادی نیست. مثلا در کنسرت اخیر ایشان، بخش دوم آوازم را بیشتر دوست داشتند. البته خیلی مختصر در این مورد صحبت کردیم، در حد ۳۰ ثانیه در پشت صحنه من از ایشان پرسیدم چطور بود، خوشتان آمد؟

ایشان هم گفتند آوازهای دومت را بیشتر دوست داشتم اما تا به حال پیش نیامده که به من بگویند فلان کار را انجام نده. تا به حال کاری آنقدر بد نبوده که ایشان من را از انجام آن منع کنند. من تجربیاتی که دلم خواسته داشته باشم را انجام داده ام و ایشان بخشی از آن را مطابق سلیقه شان دیده اند وتشویق کرده اند.

- سال ها بود که می توانستم بخوانم ولی ترجیح می دادم که کارم کاملتر و پخته تر شود. شروع همخوانی من با پدر روی صحنه خیلی اتفاقی بود. پدر یکی دو سالی بود که اصرا رداشتند من کار مستقلی انجام بدهم، ولی من خودم را منع می کردم، تا اینکه «نسیم وصل» پیش آمد.

- هنر را با نیازها و انگیزه های دیگری انتخاب کردم. به سبک پدرم علاقمند بودم و آن را یاد گرفتم. من اصولا سعی می کنم بر اساس نیازها و تغییراتی که در انسان پیش می آید کارهایم را ارائه کنم. امروزکه نسبت به ۱۰ سال پیش از نظر سنی و حرفه ای در شرایط دیگری هستم، شاید کارهای دیگری ارائه بدهم که نسبت به کارهای قبلی من خیلی متفاوت باشد اما هرگز فکر نکردهام کاری ارائه کنم که من را از زیر سایه پدر بیرون بیاورد.

آن اتفاقی است که بر اساس نیاز انسان باید پیش بیاید، ضمن اینکه من هرگز زیر سایه بودن را چیز بدی ندیده ام چون هم شیوه آوازی من شیوه ایشان است و هم مشابهت هایی که در صدا به لحاظ ژنتیکی وجود دارد، باعث شده این صحبت ها پیش بیاید. نمی شود گفت بودن زیر این سایه و حتی بیرون آمدن از آن کار ساده ای است. من هیچ وقت نیازی برای برون آمدن از این سایه احساس نکرده ام و لزومی ندیده ام در این باره به خودم فشار بیاورم. من سعی می کنم راحت و بی دغدغه کارها را پیش ببرم تا همه چیز به شکل طبیعی اتفاق بیفتد، سیر طبیعی اتفاقات ار هر چیزی مهمتر است.

- طبیعتا پسر محمدرضا شجریان بودن، خیلی برای من خوب بوده ولی از طرفی دشواری هایی را همراه داشته است. در شرایطی که پدر شما در بالاترین جایگاه آواز ایستاده، ناخودآگاه مخاطبان و جامعه مقایسه هایی را انجام می دهند. حتی وقتی من در بیست و چند سالگی آواز می خواندم، این مقایسه انجام می شد.

یعنی من جوان بیست و چند ساله با کسی قیاس می شدم که ۴۵ سال سابقه و تجربه هنری تراز اول داشته است. به هر حال این مقایسه ها صورت می گرفت، در صورتی که قیاس صحیحی نبود. من با شرایط سنی خودم و خطاهایی که هر کس در آغاز کار هنری اش ممکن است داشته باشد جلو آمدم و سعی کردم روز به روز نقص کارم را برطرف کنم و کار پخته تری به شنوندگان ارائه کنم.

در مجموع می توانم بگویم هم پر از حسن بوده و هم بدون آنکه بخواهم آن را عیب بخوانم، کار من را حساس تر کرده و همین حساسیت توقعات را بالا برده و در نتیجه کار برای من سخت تر شده است.