ملکه ها و سلاطین ایرانی در اینستاگرام

ماهنامه جامعه پویا - ابراهیم جهانبخش: اینستاگرام از جمله شبکه های اجتماعی است که بدون ممنوعیت کلی در ایران کار خود را آغاز کرد و در ادامه، فراگیر شد. این شبکه مجازی در ایران به سرنوشت فیس بوک و توییتر دچار نشد. وارد شدن به آن، هیچ گاه نیاز به فیلترشکن ندارد و فقط در یک برهه زمانی، سیاست فیلترینگ هوشمند در محیط آن از سوی ایران اجرا شده است. شاید از همین رو بسیاری از ستارگان موسیقی و سینمای ایران، فضای این شبکه مجازی را برای حضور خود مطمئن تر و کم ریسک تر یافتند.

خواننده موسیقی پاپ یا بازیگری که در سریال های تلویزیونی ایفای نقش می کند، همیشه مجبور است با نهادهای رسمی و مجری قانون در ارتباط باشد؛ از همین رو حضور در فضایی مثل فیس بوک و منع قانونی آن، می تواند برای او عامل برهم زننده امنیت شغلی باشد؛ به همین دلیل، ستارگان عرصه هنر ایران خیلی زود از آزاد بودن اینستاگرام استقبال و خانه های خود را در این شبکه اجتماعی برپا کردند.

از سوی دیگر، فضای این رسانه، کاربران را به دو دسته دنبال کننده و دنبال شونده تقسیم می کند؛ این دسته بندی بیش از همه به کار ستاره جماعت می آید که برای اثبات ستاره بودنش و ستاره تر شدنش، به جلب توجه افکار عمومی نیاز دارد و آن کسی بیشتر می درخشد که خبرسازتر است و افکار عمومی، دنبال کنندگان اخبار او هستند. از این رو اینستاگرام در مقایسه با شبکه های مجازی ای مثل فیس بوک و توییتر بیشتر به کار یک ستاره می آید.

عامل مهم دیگر، عکس محور بودن این شبکه اجتماعی است. این مسئله به دنبال کنندگان اجازه سرک کشیدن بی واسطه در زندگی دنبال شوندگان را می دهد. برای دنبال کنندگان تماشای یک لحظه از زندگی شخصی ستاره ای که دوستش دارند، بسیار دلچسب تر از توصیف زندگی آن با کلمات است. از سوی دیگر، ارجحیت تصویر به کلام در اینستاگرام، ارتباط را برای دنبال کنندگان و دنبال شوندگان قرن بیست وی کمی راحت تر می کند. به نظر می رسد ارتباط به واسطه تصویر، برای دنبال شوندگان راحت تر و برای دنبال کنندگان لذت بخش تر است.


از همین رو یکی از ستاره های تلویزیون آمریکا مقال ۲۶ میلیون و ۲۶۳ هزار و ۷۰۵ دنبال کننده خود در فیس بوک، ۵۱ میلیون و ۲۰۰ هزار دنبال کننده در اینستاگرام دارد؛ البته فضای اینستاگرام فقط مختص فضای ستاره ها نیست و در فضای همین شبکه، با حضور کاربران متفاوت، سویه های دیگری از آن هم بروز پیدا می کند، اما شرایط و امکانات این شبکه مجازی، به گونه ای است که آن را به خانه مجازی اول ستارگان تبدیل کرده است.

بالارفتن عدد دنبال کنندگان برای این ستارگان در اینستاگرام تنها به محبوبیت اجتماعی این ستاره ها بستگی ندارد. آنها باید قواعد زندگی را در جامعه اینستاگرام رعایت کنند؛ به عبارت دیگر حضور قدرتمند در این شبکه، نیازمند یک زندگی اینستاگرامی است و برخی ستاره ها، گاهی در یک روز، پنج تا شش پست روانه صفحه اینستاگرام شان می کنند. آنها باید در انتخاب پست هایشان به گونه ای عمل کنند که دنبال کننده احساس کند به او اجازه حضور در زندگی شخصی دنبال شونده داده شده است.

از سوی دیگر، این مسئله باعث خبرساز شدن این ستاره ها در اینستاگرام می شود و به نوعی، صفحه هایشان در نقش منبع خبری رسانه های مکتوب و تصویری و شنیداری عمل می کند. این گونه، دنبال کنندگان این صفحه ها در مواردی می توانند خود را یک گام جلوتر از خبرنگاران حرفه ای ببینند که برای تامین مواد خبری، مانند آنها، نقش یک دنبال کننده معمولی را در صفحه ستارگان مد نظر بازی کرده اند. این گونه است که فضای هیچ شبکه مجازی ای به اندازه اینستاگرام برای دنبال کننده و ستاره اش خوشایند نیست.

اینجا اینستاگرام، پست های ما را از تهران می بینید

افزایش استفاده کنندگان از گوشی های هوشمند از یک سو و فیلتر نشدن شبکه اینستاگرام از سوی دیگر باعث شد ستاره های ایرانی نیز به دنبال ساختن خانه خود در این شبکه مجازی بیفتند. در مجموع، پرمخاطبترین صفحه های فارسی زبان در اینستاگرام، از آنِ چهره های سینمایی- تلویزیونی و موسیقی پاپ است.در روزهای آخر شهریور، صفحه بهنوش بختیاری به رکورد دو میلیون و ۳۰۰ هزار دنبال کننده دست پیدا کرد. حالا او در میان صفحه های فارسی زبان بیشترین دنبال کننده را دارد. شاید برای خیلی ها رکورددار بودن بختیاری با توجه به این که او هیچ گاه از ستارگان طراز اول تلویزیون و سینمای ایران نبوده و هیچ فیلم و نقش مهمی از او در ذهن ها باقی نمانده، عجیب به نظر بیاید.


در اصل، بختیاری در اینستاگرام تبدیل به یک ستاره پرطرفدار شده است. او از اولین چهره هایی است که قواعد حضور اینستاگرامی را دریافت. ادبیات او در اینستاگرام صمیمانه است. تکه کلامش در برابر دنبال کنندگان صفحه اش معمولا «شَلوپَلتونم عشقولیا» است. او ممکن است در یک روز پنج یا شش پست روانه اینستاگرامش کند که خودِ این، یکی از لازمه های حضور اینستاگرامی است.

می توان گفت هیچ یک از ستاره های حاضر در این شبکه مجازی به اندازه او قواعد زندگی اینستاگرامی را درنیافته اند. او از یک سو تصاویری از زندگی اش را در مقابل دنبال کنندگانش قرار می دهد؛ تصویر او در کنار مادرش در حال سبزی پاک کردن، در حالی که لباسی ساده و خانگی به تن دارد از پست هایی بود که در اینستاگرام بسیار به آن توجه شد و بسیاری از کاربران را متوجه این نکته کرد که بختیاری در صفحه اش تنها از زندگی رسمی اش گزارش نمی دهد. از سوی دیگر او درباره بیشتر مسائل مهم اجتماعی، از توافق هسته ای گرفت تا درگذشت مرتضی پاشایی واکنش نشان می دهد. این گونه صفحه او برای دنبال کنندگانش تبدیل به صحنه ای برای واکنش نشان دادن می شود.

همچنین او حالا یکی از سهام داران یا به قول خودش مدیر توسعه برند پوشاک پاندورا است و برای چنین سِمَتی صفحه ای با دو میلیون دنبال کننده یک نعمت است. او که این روزها برای افتتاح فروشگاه های پاندورا به شهرستان ها سفر می کند، در کنار فعالیت های اقتصادی خود، برنامه های خیریه هم ترتیب می دهد تا هم فال باشد و هم تماشا.

ماجراهای الناز و بتهوون

بعد از بهنوش بختیاری، الناز شاکردوست با دو میلیون و ۳۰۰ هزار دنبال کننده دومین صفحه فارسی زبان را به لحاظ تعداد دنبال کننده در اختیار دارد. او خیلی کم به مسائل اجتماعی می پردازد. پست هایش بیشتر شامل عکس های چهره خودش یا عکس هایی از پشت صحنه های فیلم ها می شود. معمولا بیش از یک پست در روز روانه اینستاگرام نمی کند و گاهی ممکن است تا یک هفته خبری از پست های او در اینستاگرامش نباشد. اما با وجود این، او هم دیدنی های خاص خود را برای دنبال کنندگانش دارد. او که این روزها برای تحصیل به لندن رفته گاهی به کمک کادربندی یا با لباس هایی که انتخاب می کند. تصاویری از خود در لندن روی صفحه اش می گذارد که هم دنبال کنندگان صفحه اش را راضی کند و هم زندگی حرفه ای او دچار مشکل نشود.


البته او هم تلاش می کند که چهره ای متفاوت از خود در صفحه اش به نمایش بگذارد؛ برای مثال روی تصاویری از شهر بارانی لندن موسیقی می گذارد و در توضیح آن می نویسد: «ویدئوآرت بارانی من- موزیک انتخاب شده از سمفونی پنج بتهوون» در حالی که نه تصاویر به ویدئوآرت ارتباطی دارند و نه موسیقی انتخاب شده از سمفونی پنجم بتهوون است. او یک بار عکسی هم از خود در یک کتابخانه منتشر کرد و زیر آن نوشت: «روزها از هشت صبح تا پنج بعدازظهر میرم دانشگاه... وقت هایی هم که خسته میشم میام سراغ اینستاگرامم و از کامنت های پرمحبت شما انرژی می گیرم... اینم بدونید که با تمام توانم تلاش می کنم واسه بهتر شدن و خدمت به سینمای کشورم».

یکی دیگر از دغدغه های او معرفی و حمایت از بردارش است که این روزها به عنوان برادر الناز شاکردوست روی جلد مجلات هم می رود. شاکردوست تاکنون چند پست با حضور برادرش روانه اینستاگرام کرده است. آیا برادر شاکردوست به مدد اینستاگرام بازیگر خواهدشد؟

باور کنید خانم افشار اصلاح طلب است

بعد از الناز شاکردوست، یکی دیگر از بازیگران سینمای ایران، مهناز افشار با دو میلیون و ۲۰۰ هزار دنبال کننده سومین صفحه فارسی را به لحاظ تعداد دنبال کننده در اختیار دارد. او به اندازه بختیاری در صفحه اش دغدغه به روز بودن ندارد و از سوی دیگر صفحه اش اجتماعی تر از صفحه الناز شاکردوست نشان می دهد. برخی از این اجتماعی بودن البته به شرایط خانوادگی او باز می گردد. ازدواج او با یاسین رامین فرزند محمدعلی رامین، معاون مطبوعاتی ورزات ارشاد در دولت دهم که از جمله مدیران پرحاشیه و خبرساز دولت به حساب می آمد، حواشی بسیاری برای افشار در پی داشت.


گفته می شد او برای این ازدواج مهریه ای سنگین از جناب داماد درخواست کرده است. افشار در واکنش به این شایعه ها یکی از پست های جالب توجهش را روانه صفحه اینستاگرامش کرد. او نوشت: «من مهناز افشار با آنچه بوده و خواهم بود. با عشق، بدون هیچ گونه شرط و شروط کذب (که البته اگر اعتقادی به خوشبختی با رقم های حواشی پخش شده داشتم. با اجازه خانواده ام برای مهریه یا هر واژه ای که متعلق به رسوم است، حتما درخواست می کردم) توسط آقای خاتمی به عقد همسرم درآمدم... همسر من آقای یاسین رامین، سر آقای محمدعلی رامین، معاون مطبوعات در دوران احمدی نژاد است که بسیاری از دوستان مطبوعات من و خود من با باور و تصمیمات آقای محمدعلی رامین مخالف بوده و هستیم».

این پست ۵۴ هزار و ۹۰۷ بار پسندیده شد و چهار هزار و ۲۶۵ نفر درباره آن اظهارنظر کردند. او پیش از این پست و هم زمان با درگذشت خواهر رئیس دولت اصلاحات، عکسی از رئیس جمهور سابق ایران به همراه نوشته ای برای تسلیت روانه صفحه اش کرد و نوشت هرگونه بی احترامی را بلاک خواهد کرد.

جایی برای بغ بغو

بعد از مهناز افشار چهارمین صفحه به لحاظ تعداد دنبال کننده از آنِ امیر مقصودلو معروف به تتلو است. او بعد از چند سال زندگی در خارج از کشور، در نهایت هیچ کجا را به اندازه وطن مناسب لذت بردن از زندگی ندانست و در نهایت به ایران بازگشت. تتلو گاهی ممکن است تا ۱۰ پست هم در یک روز روانه صفحه اینستاگرامش کند. او رسم و رسوم خود را در صفحه اش برقرار کرده. از جمله اینکه مراسم دعای اینستاگرامی برگزار می کند؛ مثلا می نویسد: «خدایا همه رفتگان رو ببخش و بیامرز. خدایا تو جمع هامون چهار تا بزرگ تر بذار که کمک و مدیریت کنن نه چند تا عشق قدرت و مقام».


علاوه بر این، صفحه او جایی است برای انتشار تصاویر فوتبالی اش. او بارها در اینستاگرامش مدعی شده که در جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه با شماره شش برای تیم ملی باز خواهد کرد. تتلو برای بازی کردن در تیمی مثل پرسپولیس را حق خود می داند و حتی بعد از شکست های اول فصل این تیم در یکی از پست هایش دلیل این مسئله را نادیده گرفته شدن استعدادی مثل خودش از سوی این باشگاه دانست. از سوی دیگر او در صفحه اش مدت هاست که فروشگاه لباس خود را تبلیغ می کند. جایی که علاقه مندان می توانند کفش هایی تتلویی و کلاه هایی با طرح تتلو تهیه کنند.

تتلو از جمله کسانی است که با زرنگی قواعد جدیدی وارد بازی کرده است.او حالا فروشگاه خود را هم در تهران برپا کرده است و چهره اول مطبوعات معروف به سبک زندگی است و می تواند فروش آنها را تضمین کند. این درست است که تتلو مجوز ندارد، اما اینستاگرامی دارد با دو میلیون دنبال کننده که کارکردهایش به اینها که گفتیم خلاصه نمی شود. او یک بار از دنبال کنندگانش درخواست «بغ بغو» کرد و البته بسیاری دست به گوشی شدند و تایپ کردند: «بغ بغو».

البته باید درنظر داشت که مناسبات فضای مجازی به این سادگی ها در عالم واقع جاری نمی شود؛ یعنی بسیاری از دنبال کنندگان این ستاره گاهی حاضر به هزینه کردن برای دیدن فیلم های او روی پرده آنها نیستند. اینستاگرام قواعد خود را دارد.

• ارقام ذکر شده در این گزارش مربوط به تاریخ ۱۶ آبان است.