مزار امیرکبیر کجاست؟

هفته نامه امید جوان: میرزا تقی خان امیر کبیر در دهم ژانویه ۱۸۵۲ میلادی برابر روز جمعه هفدهم ربیع الاول سال ۱۲۶۸ هجری قمری در حمام قصر فین کاشان در حالی که حاج علی خان پیشخدمت خاصه فراشباشی دربار نظارت می کرد به وسیله علی خان نایب فراشخانه و میرغضب مخصوص و میرزا احمد نوکر حاج علی خان به قتل رسید. حاج علی خان بعدا لقب حاجب الدوله گرفت.


او پدر محمدحسن خان صنیع الدوله (اعتمادالسلطنه بعدی مترجم و وزیر انطباعات ناصرالدین شاه) و عبدالعلی خان ادیب الممالک بود. برای کشتن امیر کبیر چند راه مد نظر قاتلین بود؛ خفه کردن با دست (مانند قائم مقام فراهانی که میرغضب ها او را با دست خفه کردند)، خوراندن دو لوله تریاک (که چون طول می کشید بعید به نظر می آید زیرا ممکن بود عزت الدوله همسر امیرکبیر و خواهر ناصرالدین شاه که داخل عمارت بود مطلع شده سر برسد و شیون کند و مانع اقدام جانیان شود) و رگ زدن یعنی باز کردن دو شاهرگ بازوان و رفتن خون تا مردن قربانی.

امیر، خود راه سوم را پیشنهاد کرد. جنایتکاران فصاد حمام را آورده دو رگ را باز کردند اما اما حاج علیخان که در زمره بی شرف ترین و رذل ترین درباریان بود پس از حدود یک ربع ساعت برای این که زودتر قربانی بمیرد لگدی به سینه امیر زد و دستور داد لنگ حمام را لوله کرده در دهان او فرو کنند و وی را به این طریق خفه سازند.

اسناد قصص تاریخی حکایت می کند سفیر روسیه کمترین اقدامی جز اقدام ابلهانه اولیه فرستان شش قزاق روس به خانه امیرکبیر که در محوطه ارک بود انجام نداد و پس از اعتراض شاه که چرا قزاق ها وارد محوطه ای شده اند که مادر و خواهر شاه در آنجا زندگی می کنند خود را کنار کشید و شاه را جسور ساخت که به تلقین مادر فاسد خود که دشمن امیر بود و نیز به تحریک میرزا آقا خان اعتمادالدوله صدراعظم نوری و کلنل شیل وزیر مختار (او سخت دشمن امیرکبیر بود) دستور برکناری امیرکبیر از تمام مقامات باقی مانده اش (امیری نظام) و تبعید او به کاشان و پنجاه روز بعد حکم اعدامش را صادر کند.

وقتی امیرکبیر را کشتند کلنل شیل مزورانه از این قتل فجیع ابراز تاسف کرد. پالمرستون وزیر خارجه وقت انگلستان که از دشمنان سرسخت امیرکبیر بود در این زمان برکنار شد و در کابینه جدید لرد ماموری وزیر جدید خارجه که از حزب مخالف بود طی نامه ای به وزیر مختار انگلیس در ایران تنفر شدید خود و کابینه جدید انگلستان از این جنایت مدهش را ابراز داشت.

فریدون آدمیت به درستی می نویسد که ابراز تاسف و تنفر دولت انگلستان از قتل شنیع امیرکبیر ارتباطی به رویه پالمرستون نداشته و هدف وزیر خارجه جدید انگلستان ممانعت ناصرالدین شاه از کشتن عباس میرزا برادر کوچکتر ناتنی خود بوده که انگلستان او را تحت الحمایه خود قرار داده و در تهران شایع شده بود مهد علیا جهان خانم مادر ناصرالدین شاه سخت مصر است این شاهزاده کم سن و سال را که فرزند هووی او خدیجه خانم بوده است به سرنوشت امیرکبیر دچار کند.

به هر ترتیب هم دولت روس در اعزام چند قزاق به ارک سلطنتی و هم سفارت انگلیس که مهد علیا و میرزا آقا خان اعتمادالدوله نوری صدراعظم بعدی در جلساتی با حضور کلنل شیل وزیر مختار شرکت می کرده اند در قتل امیر مقصر بوده و شاه جوان ۲۲ ساله بی تجربه را تحت تاثیر قرار داده اند.

جنازه امیرکبیر ابتدا در گورستان پشت مشهد کاشان به رسم امانت به خاک سپرده شد. در آن زمان اغلب افراد مشهور و مهم وصیت می کردند که جنازه شان به عتبات عالیات حمل شود و بیشتر در کربلا و کمتر در نجف به خاک سپرده شود. جنازه را در خاک می گذاشتند و پس از یک سال نبش قبر کرده در کفن گذارده بار قاطر کرده به کربلا می فرستاند.

وفور جنازگانی که به عراق عرب حمل شده در گورستان دارالسلام به خاک سپرده می شدند به تدریج باعث اعتراض دولت عثمانی شد و محدودیت هایی برای آن برقرار گشت. صاحبان اجساد اغلب پس از چند سال به وصیت میت عمل کرده جنازه را در حالی که به استخوان هایی تبدیل شده بود به کربلا می فرستاند.

در مورد امبرکبیر چنین نشد. به اصرار عزت الدوله همسر امیرکبیر که از برادر و مادرش رویگردان شده و خود و دخترانش بارها ناصرالدین شاه و مهد علیا را به باد فحش گرفتند پس از چند ماه از گورش که بنا به نوشته میرزا جعفرخان حقایق نگار خورموجی تنها مورخ راستگوی عصر ناصر کنار گور حاج سید محمد تقی نامی به خاک سپرده بودند بیرون آوردند و به کربلا فرستاند.

امیر در حجره ای که در آن به سوی صحن امامزاده باز می شود به خاک سپرده شد. بعدها پسرش میرزا احمد خان امیرزاده ساعدالملک و برادرش میرزا حسن خان وزیر نظام نیز کنار او مدفون شدند.

شاه در سفر کربلای خود به سال 1287 هجری قمری از آن مزار دیدن کرد و برای قربانی سال های جوانی و جهالت خود فاتحه خواند.

سال ها بعد باقرخان کاظمی وزیر مختار وقت ایران در عراق در دوران سلطنت رضاشاه هنگامی که به کربلا رفت آگاه شد رواق ها و اتاق هایی که جنازه بعضی از سلاطین و بزرگان و علمای بزرگ ایران در آنها مدفون هستند در وضعیت اسفناکی قرار دارند.

وجوهی از طرف دولت ایران یا بازماندگان به عراق می رسید که مورد حیف و میل واقع می شد. قبر میرزاتقی خان امیرکبیر در وضعی بس ناشایسته بود. او تصمیم به تعمیر و تنظیف مقبره می گیرد. با مراقبت مخصوص آن رواق را که تبدیل به یک قهوه خانه کثیف پر از زباله و کثافت شده و اصلا سنگ ها از شدت غبار و گرد و خاک خوانده نمی شدند تنظیف و پاک و پاکیزه کردند و سنگ ها را شستند و اتاق را سفید کرده و چراغ برق کشیدند و صورت ظاهر آبرومندی پیدا کرد که باعث تمجید و تحسین عموم ایرانیان گردید و از شرمساری رفتاری که با قبر این مرد بزرگ تاریخ ایران شده بود درآمدیم.

عکس هایی از سنگ قبر آن مرحوم برداشته شد. قبور سلاطین قاجار از قبیل مقبره آقامحمدخان قاجار سرسلسله قاجار در نجف و قبور مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه و سلطان احمدشاه در رواق کوچکی پشت مسجد بزرگ حضرت سیدالشهدا در کربلا است. باقر کاظمی در خاطرات خود (جلد سوم، تهران، نشر تاریخ، 1390) می نویسد: (ص 357) که مقابر شیخ مرتضی انصاری در نجف و محمد علی میرزادولتشاه پسر بزرگ فتحعلیشاه و فاتح بغداد در کربلا، وضع خوبی نداشتند. چراغ برق آنها مرتب نبود و قرائت قرآن مجید که برای آن به چند نفر قاری حقوق داده می شد هیچ یک انجام نمی گرفت.

به نوشته او وجوهی از محل بودجه سفارت برای تنظیف و برق کشی این مقابر و قرائت قرآن مجید تخصیص داده شد و قنسول های ایران مامور نظارت بر کار قاری ها و تنظیف و برق کشی شدند و از طریق مکاتبه با وزیر مالیه وقت آقای سید حسن تقی زاده خرج ها و تعمیرات از محل منظور در بودجه که در صندوق تذکره بغداد عینا مانده بود تامین گردید و بدین ترتیب مقبره امیرکبیر و شاهان قاجار و شاهزاده دولتشاه و سایرین سروسامانی یافتند.