۷ چهره ای که از دست شان دادیم

روزنامه هفت صبح: این 7 چهره، بزرگانی هستند که در فاصله سال های 56 تا 60 شهید شده اند و هفت چهره تاثیرگذار، تحصیلکرده و ممتاز با مجموعه ای از صفات و خصلت های استثنایی. هفت نفری که معماران انقلاب بودند اما نتوانستند در معماری جامعه پس از آن حضور فعالی داشته باشند. اگر این هفت تن زنده بودند شاید برخی جریان های پنهان در همه جناح های سیاسی نمی توانستند این گونه عرض اندام کنند. این هفت نفر نشانه های فرهیختگی و شجاعت در سطح اول انقلاب ایران بودند. رهبر انقلاب آیت الله خامنه ای و آیت الله هاشمی رفسنجانی تنها بازماندگان نسل رهبران انقلاب ایران هستند.

امام موسی صدر

یکی از جذاب ترین چهره های انقلابی شیعه در دهه 40 و 50 شمسی، مرد بلندبالا و خوش چهره ای که لبنان را به کانونی برای تجمع نیروهای انقلابی و تحصیلکرده بدل کرد. دایی صادق طباطبایی و خواهرش که همسر سیداحمد خمینی شد، مصطفی چمران، یکی از یاران نزدیک او بود. نماینده رئیس پارلمان کشور لبنان در سخنرانی خود در تهران، به ذکر یک خاطره ای در مورد امام موسی صدر بسنده کرد که همین خاطره تصویر مناسبی از میزان تاثیرگذاری و اهمیت این شخصیت را به خوبی نشان می دهد. خلیل حمدان که پژوهش ها و کتاب های متعددی در مورد امام موسی صدر نیز نوشته است، در یکی از سخنرانی های خود گفته بود: «سندی هست از امام خمینی (ره) که ایشان در این سند گفته اند بعد از اخراج از عراق اگر امام موسی صدر در لبنان بود، من به لبنان می رفتم و نه به فرانسه...».


در متون تاریخی نیز در مورد نقش امام موسی صدر نوشته شده: «در پی دستگیری امام خمینی و در اوایل تابستان ۱۳۴۲، امام صدر راهی اروپا و مصر شد، تا از طریق واتیکان و الازهر، شاه را برای آزادسازی امام تحت فشار قرار دهد. با آزادشدن امام در پایان این سفر، آیت الله خویی تصریح کرد که این آزادی، بیش از هر چیز مرهون سفر آقای صدر بوده است.

امام موسی صدر در بهار سال ۱۳۴۴ گروهی از جوانان مومن شیعه را به مصر اعزام کرد تا در دوره ای شش ماهه، فنون نظامی را فرا گیرند. با بازگشت این جوانان که اولین کادرهای مقاومت لبنان بودند، عملیات ایذایی مشترک رزمندگان فلسطینی- لبنانی در شمال فلسطین اشغالی آغاز شد. او در تابستان ۱۳۴۵ و پس از اجتماعات عظیم و چندروزه شیعیان لبنان در بیعت با ایشان، رسما از حکومت وقت درخواست کرد تا همانند دیگر طوایف آن کشور، مجلسی برای سازماندهی شیعه و پیگیری مسائل آن تاسیس شود. مجلس اعلای اسلامی شیعیان که اولین بخش از برنامه درازمدت امام صدر بود، در اول خرداد ۱۳۴۸ تاسیس، و خود او با اجماع آرا به ریاست آن انتخاب شد.»

در بخش دیگری از زندگی نامه او آمده: «امام موسی صدر در دیدارهای مکرر سال ۱۳۵۷ خود با رهبران سوریه، عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای جهان عرب، اهمیت انقلاب اسلامی ایران، پیروزی قریب الوقوع آن و ضرورت هم پیمانی آنان با این انقلاب را به آنها گوشزد کرد. او در شهریور ۱۳۵۷ و یک هفته پیش از ربوده شدن خود، با انتشار مقاله «ندای پیامبران» در روزنامه لوموند، امام خمینی را به عنوان تنها رهبر انقلاب اسلامی ایران معرفی کرد.

امام موسی صدر در ۳ شهریور سال ۱۳۵۷ و در آخرین مرحله از سفر دوره ای خود به کشورهای عربی، بنا بر دعوت رسمی معمر قذافی وارد لیبی شد و در روز ۹ شهریور ربوده شد. در این میان برخی قرائن حکایت از آن دارند که امام موسی صدر همچنان در قید حیات است. اما این اخبار هر روز از سندیت کمتری برخوردار می شوند.

خبری که در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۸۰ توسط سایت «جبهه نجات ملی لیبی» روی اینترنت منتشر شد، مدعی آن است که امام موسی صدر در اواخر سال ۱۳۷۶ توسط برخی زندانیان زندان ابومسلم شهر طرابلس مشاهده شده است. اما شایعاتی هم وجود دارد که در همان سال ۷۸ میلادی در دیدار با قذافی مجادله ای کلامی بین این دو شکل می گیرد که در نهایت به دستور قتل شهید بزرگوار ختم می شود.

دکتر سید محمدحسین بهشتی

چهره ای روشنفکر و معتقد به گفت و گو و تعامل. او هم مانند شهید موسی صدر تعاملات متفاوتی با جهان غرب داشت و اهل مناظره و مکالمه با مخالفان و دگراندیشان بود. ارتباط او با شهید موسی صدر خود از بخش های دل انگیز تاریخ انقلاب است. او حتی در مناظره های تلویزیونی با حضور نمایندگانی از تفکرات مختلف شرکت می کرد و از این جهت برای بسیاری از جوانان و حتی سیاستمداران جالب توجه بود.


پسر شهید بهشتی در مورد این موضوع گفته است: «دایره ارتباطات مرحوم بهشتی بسیار گسترده و تعجب آور است. من بعد از شهادت ایشان تاکنون با افرادی در کشورهای مختلف مواجه شده ام که برخوردی به یادماندنی با ایشان داشته اند. از لبنان گرفته تا اردن، سوریه، عراق، ترکیه، آلمان، افغانستان، پاکستان، هند، مالزی و برخی کشورهای دیگر اروپایی و آمریکا و در همان دیدار اول، تاثیر مثبت بر آن افراد داشته است.»

او در آذرماه ۱۳۵۷ به فرمان امام خمینی شورای انقلاب را تشکیل داد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره به عنوان ایدئولوگ و لیدر در صحنه های سیاسی، اجتماعی به فعالیت می پرداخت. حزب جمهوری اسلامی را با هدف تربیت و شناسایی نخبگان سیاسی فرهنگی پایه گذاری کرد. در تدوین قانون اساسی به عنوان نایب رئیس مجلس خبرگان نیز ایفای نقش کرد.

پس از استعفای دولت موقت در سال ۱۳۵۸، مدتی هم به عنوان وزیر دادگستری و سپس، از سوی امام به ریاست دیوان عالی کشور منصوب شد. بهشتی به رغم حضوری بلندمدت در اروپا و تسلطش بر زبان های خارجی، دیدگاه رادیکال در حوزه مسائل انقلاب و همین طور نسبت به آمریکا داشت. مناقشات او با دولت موقت از یکسو و تندروهایی مثل محمد منتظری و مجادلات کلامی اش با آیت الله مصباح یزدی از سوی دیگر از خاطرات سال های ابتدایی انقلاب است. او در ۷ تیر سال ۱۳۶۰ در زمان سخنرانی در تالار حزب جمهوری اسلامی بر اثر انفجار ساختمان حزب توسط منافقین به همراه کاروان ۷۲ نفره خود به شهادت رسید.

دکتر مرتضی مطهری

شهید آیت الله مطهری در ۱۳ بهمن ۱۲۹۸ هجری شمسی در فریمان واقع در ۷۵ کیلومتر شهر مقدس مشهد در یک خانواده اصیل روحانی چشم به جهان گشود. او پس از طی دوران طفولیت به مکتبخانه رفته و به فراگیری دروس ابتدایی پرداخت. او در سن دوازده سالگی به حوزه علمیه مشهد عزیمت کرد و به تحصیل مقدمات علوم اسلامی مشغول شد. او سپس در سال ۱۳۱۶ برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم شد. مطهری در سال ۱۳۳۱ با عالیه روحانی، دختر یکی از روحانیون مشهد ازدواج کرد. حاصل این پیوند چهار دختر و سه پسر است. علی مطهری و محمد مطهری دو تن از فرزندان او هستند.


«مولف شهید» یکی از لقب هایی است که شهید مطهری به آن شهرت داشت و نقش بسزایی در تربیت دینی جامعه به عهده داشت. گفتمان او تفاوت گسترده ای با شهید بهشتی داشت. تالیف کتاب در موضوعات مورد نیاز جامعه و ایراد سخنرانی رد دانشگاه ها، اسلامی کردن محتوای نهضت اسلامی پزشکان، مسجد هدایت، مسجد جامع نارمک و غیره بخشی از فعالیت های او بود.

به طور کلی استاد شهید به یک نهضت اسلامی معتقد بود نه به هر نهضتی. او برای دستیابی به این هدف برای اسلامی کردن محتوای نهضت، تلاش های ایدئولوژیک بسیاری انجام داد و با کج روی ها و انحرافات مبارزه سرسختانه کرد.

در سال ۱۳۴۶ به کمک چند تن از دوستان اقدام به تاسیس حسینیه ارشاد کرد.. شهید مطهری در زمان بازگشت امام خمینی به ایران، مسئولیت کمیته استقبال از امام را شخصا به عهده گرفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن همواره در کنار امام خمینی مشاور مورد اعتماد برای ایشان بود. مطهری از مهم ترین چهره های انقلاب ایران بود و قرائتش از تشیع بیشترین قرابت را با اندیشه های امام خمینی داشت. او در اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ در حالی که از یکی از جلسات فکری سیاسی بیرون آمده بود با شلیک گلوله گروه فرقان به شهادت رسید.

دکتر علی شریعتی

علی شریعتی جزو نظریه پردازان انقلاب اسلامی است که از او به عنوان یک نویسنده و پژوهشگر دینی تاثیرگذار یاد می شود. کسی که دوم آذر ۱۳۱۲ در روستای کاهک، سبزوار به دنیا آمد و به طرز مشکوکی در سن چهل و چهار سالگی یعنی ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ در انگلستان درگذشت. او وصیت کرده بود که در حسینیه ارشاد دفن شود، اما هم اکنون در قبرستانی کنار حرم زینب کبری، در شهر دمشق دفن شده است.


شریعتی علاوه بر شهرت زیادش که در انقلاب اسلامی بی تاثیر هم نبوده به دلیل کارنامه فعالیت هایش برای احیای مذهب و سنت در جامعه و بیدارگری درباره سلطنت وقت نیز شهرت داشت.

این پژوهشگر دینی پس از قبول شدن در بورس تحصیلی، برای مدتی دست از فعالیت های سیاسی کشید و برای ادامه تحصیلات عالیه به فرانسه رفت. اندکی بعد از رسیدن به پاریس به گروه فعالان ایرانی نظیر ابراهیم یزدی، ابوالحسن بنی صدر، صادق قطب زاده و مصطفی چمران پیوست و در سال ۱۳۴۱ سازمان نهضت آزادی ایران (بخش خارج از کشور) بنیان گذاشته شد.

دکتر شریعتی نگاه نو و خاصی به دین اسلام و به ویژه مذهب تشیع داشت و براساس این نگاه آرایی مطرح کرد که موافقان و مخالفان فراوان داشته و بحث های فراوانی در نقد این آرا صورت گرفته است. جریان های نزدیک به آیت الله مصباح نگاه او را حامل تحریف های مختلف نسبت به بنیان های شیعه دانسته اند. از آن سو نگاه های لیبرالی و پوپری به تشیع هم شریعتی را به دارا بودن دیدگاه های چپگرانه متهم کرده اند. این اتهام به خصوص از سوی هواداران سروش به شریعتی وارد شده است.

دکتر محمدجواد باهنر

محمدجواد باهنر به عنوان دومین نخست وزیر ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ شناخته می شود و قبل از اینکه به سمت نخست وزیری برسد نیز به عنوان سومین وزیر آموزش و پرورش ایران مشغول به کار بود. او متولد ۸ شهریور ۱۳۱۲در شهر کرمان است. تا قبل از انقلاب به کار تحصیل و تدریس پرداخت به طوری که دارای فوق لیسانس علوم تربیتی و دکترای الهیات از دانشگاه تهران بود و پس از فارغ التحصیلی، به حرفه معلمی روی آورد و در دوران پهلوی به تدوین کتب درسی دینی و قرآن پرداخت. به همین دلیل باهنر را می توان از نخستین تدوینگران و مولفان کتب مذهبی مدارس ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی دانست.


دومین نخست وزیر ایران بعد از انقلاب و هفتاد و هفتمین نخست وزیر تاریخ ایران، پس از انقلاب، به عنوان نماینده کرمان در مجلس خبرگان قانون اساسی و نماینده تهران در دوره اول مجلس شورای اسلامی انتخاب شد.

با هنر به دنبال برکناری بنی صدر از مقام ریاست جمهوری و انتخاب محمدعلی رجایی به عنوان ریاست جمهوری بنا به پیشنهاد محمدعلی رجایی در سال ۱۳۶۰ به عنوان نخست وزیر به مجلس معرفی شد و مجلس نیز به او و وزرایش رای اعتماد داد. باهنر به همراه محمدعلی رجایی در انفجار ۸ شهریور ۱۳۶۰ توسط اعضای سازمان مجاهدین خلق ترور و شهید شد.

محمدعلی رجایی

محمدعلی رجایی، دومین رئیس جمهور ایران است که کوتاه ترین دوران ریاست جمهوری در ایران را نیز داشته است. او به مدت تنها ۲۸ روز بر مسند ریاست دولت قرار داشت. رجایی متولد خرداد سال ۱۳۱۲ در قزوین است که در ۸ شهریور ۱۳۶۰ در یک بمب گذاری ترور و به درجه رفیع شهادت رسید. او دارای لیسانس ریاضیات از دانشسرای عالی بوده و پیش از انتخاب به عنوان رئیس جمهور، به حرفه معلمی و سپس وزارت آموزش و پرورش اشتغال داشته است.


رجایی در ۱۷ سالگی به آموزشگاه گروهبانی نیروی هوایی رفت و در حین تحصیل با احزاب و گروه های سیاسی مخالف شاه (همچون فداییان اسلام) آشنا شد و در جلسات سید محمود طالقانی شرکت می کرد. او در این دوران از طرفداران طالقانی بود و در ضمن حضور در ارتش، مخفیانه با فداییان اسلام فعالیت می کرد.

رجایی با عضویت در نهضت آزادی ایرانی به فعالیت های سیاسی به خدمات فرهنگی از جمله تدریس در مدارس کمال و رفاه، همکاری با بنیاد رفاه و تعاون اسلامی با همکاری آیت الله دکتر بهشتی و دکتر باهنر و آیت الله هاشمی رفسنجانی نیز مشغول بود.

در سال ۱۳۵۳ حکومت شاه او را دستگیر کرد و به مدت چهارسال در زندان به سربرد و به همین جهت رجایی به عنوان باسابقه ترین زندانی سیاسی زمان خود شناخته می شود. او درضمن سخنرانی در یکی از نشست های حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نمایندگی از جمهوری اسلامی، با نشان دادن جاهای شکنجه روی پاهایش (از زندان های زمان شاه) توجه بسیاری را به خود جلب کرد. بالاخره در سال ۱۳۵۷ با اوج گیری انقلاب همراه دیگر زندانیان سیاسی آزاد و بلافاصله وارد مبارزات سیاسی و فرهنگی شد.

پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی، او سمت های مختلفی را به عهده گرفت. پس از انقلاب به همراه مهندس عزت الله سحابی و ۱۱ نفر دیگر از اعضای نهضت آزادی ایران به دلیل تفاوت دیدگاه هایشان با مهندس بازرگان و اعتقاد به برتر دانستن عدالت اجتماعی بر آزادی و دموکراسی، از نهضت آزادی استعفا دادند. سال ۱۳۵۷ به وزارت آموزش و پرورش رسید، سال ۱۳۵۸ به نمایندگی مجلس و در همان سال در کابینه ابوالحسن بنی صدر، به عنوان نخست وزیر منصوب شد. او در دوره ای ضمن نخست وزیری، وزارت امور خارجه را نیز به عهده داشت.

دکتر مصطفی چمران

دکتر مصطفی چمران به عنوان فعال سیاسی- نظامی ایرانی و بنیانگذار ستاد جنگ های نامنظم در جنگ ایران و عراق شناخته می شود. این فعال سیاسی- نظامی سال ۱۳۱۱ در تهران به دنیا آمد. او در تمام دوران تحصیل شاگرد اول بود و با دریافت بورس تحصیلی پس از اخذ مدرک مهندسی از دانشگاه تهران به دانشگاه تگزاس ای اند ام آمریکا رفت و با وجود عدم تسلط به زبان انگلیسی در سال نخست، در این رشته به عنوان دانشجوی ممتاز، درجه کارشناسی ارشد را کسب کرد. بعد از آن برای اخذ درجه دکتری در رشته پلاسما فیزیک به دانشگاه برکلی ایالت کالیفرنیا رفت و پیش از انقلاب ۵۷ انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا را پایه ریزی کرد. سپس به لبنان رفته و در آن جا به همراه امام موسی صدر سازمان امل را تشکیل داد.


چمران از نخستین اعضای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران بود. در مبارزات سیاسی دوران مصدق، از مجلس چهاردهم تا ملی شدن صنعت نفت شرکت فعال داشت. وی در روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ در حمله گارد به دانشکده فنی دانشگاه تهران جزو معترضان به حضور نیکسون بود. چمران از مسئولان نهضت مقاومت ملی و عضو جهبه می در دانشگاه تهران به شمار می آمد. او به همراه تنی چند از هم فکرانش نهضت آزادی ایران در خارج از کشور را تاسیس کرد.

با انقلاب در ایران پس از ۲۱ سال به ایران برگشت و پس از آموزش نیروهای سپاه، از سوی مهندس بازرگان به معاونت نخست وزیری دولت موقت در امور انقلاب منصوب شد. بعد از موفقیت در پاوه، امام خمینی مسئولیت وزارت دفاع را به او سپرد. از دیگر مسئولت هایش می توان به نمایندگی تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی و نماینده امام در شورای عالی دفاع اشاره کرد.

با شروع جنگ به اهواز رفت و ستاد جنگ های نامنظم را بنیان گذاری کرد. از دیگر کارها مهم او ایجاد هماهنگی بین نیروهای ارتش، سپاه و نیروهای داوطلب مردمی بود که در منطقه حضور داشتند. دکتر مصطفی چمران در سی و یکم خرداد ماه ۱۳۶۰ در مسیر دهلاویه- سوسنگرد بر اثر اصابت ترکش خمپاره به پشت سرش به شهادت رسید.