از زندگی تا ترور با بی نظیر بوتو

جام جم آنلاین: بی نظیربوتو در تاریخ ۲۱ ژوئن ۱۹۵۳ در کراچی در یک خانواده تحصیلکرده متولد شد. وی دختر ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر اسبق پاکستان بود. بی نظیر بوتو دوران تحصیل خود را در دانشگاه کراچی و راولپندی گذراند و در سال ۱۹۶۹ وارد دانشگاه هاروارد آمریکا شد.

همچنین بی نظیر بوتو از سال ۱۹۷۳ در دانشگاه آکسفورد در رشته های حقوق و اقتصاد تحصیل کرد. پس از آن بود که بوتو به فکر فعالیت های سیاسی افتاد و تصمیم گرفت به پاکستان بازگردد و فعالیت های سیاسی اش را از حزب مردم آغاز کند.ذوالفقار علی بوتو، نخست وزیر سابق پاکستان و بنیانگذار حزب مردم پاکستان در سال ۱۹۷۹ پس از کودتای نظامی ژنرال ضیاء الحق به دستور او و به حکم دادگاه عالی پاکستان به اتهام واهی قتل یک مخالف سیاسی اعدام شد.


حزب مردم پاکستان یک حزب سوسیال دموکرات با گرایش چپ میانه است و بی نظیر بوتو در سال ۱۹۸۲ و در سن ۲۹ سالگی رهبر این حزب شد.وی نخستین زن پاکستانی بود که رهبری یک حزب سیاسی مهم را برعهده می گرفت. وی پس از آنکه سال ۱۹۸۸ به نخست وزیری رسید اقدامات متعددی برای ارتقای اقتصاد و امنیت ملی پاکستان انجام داد و سیاست های سرمایه داری اجتماعی را برای توسعه صنعتی و رشد اقتصادی پاکستان به اجرا درآورد.


بی نظیر بوتو طی فعالیت های سیاسی اش با خطرات بسیاری روبرو شد به طوری که به دلیل مخالفت با حکومت نظامی ژنرال ضیاء الحق، رییس جمهور وقت پاکستان بازداشت و به حبس خانگی محکوم شد. پس از آن ضیاء الحق، بوتو را به انگلستان تبعید کرد و دو سال بعد در ۱۰ آوریل ۱۹۸۶ بوتو به پاکستان بازگشت.بی نظیر بوتو دو بار در سال های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ و ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۶ سمت نخست وزیری پاکستان را بر عهده داشت؛ اما به علت فساد مالی از سمتش برکنار شد.وی در سال ۱۹۹۵ از کودتای نافرجام علیه دولتش زنده ماند و پس از آن لحن محکم وی علیه رقیبان سیاسی داخلی و همچنین دولت هند، سبب شد که لقب "بانوی آهنین پاکستان" را کسب کند.بوتو و شوهرش (آصف علی زرداری) بارها توسط دادگاه ها و دولت های پاکستان و کشورهای مختلف به فساد مالی متهم و با حکم دادگستری پاکستان به زندان محکوم شدند. اثبات این اتهامات باعث شد که بی نظیر بوتو در سال ۱۹۹۶ از مقام خود برکنار شود.


بوتو پس از این که هشت سال در تبعید به سر برد، در ۱۸ اکتبر ۲۰۰۷ به پاکستان بازگشت. بی نظیر قصد داشت با شرکت در مبارزات انتخاباتی برای سومین بار به مقام نخست وزیری پاکستان انتخاب شود.وی دوران تبعید خود را در انگلستان و دبی گذراند. بوتو در همان ساعات اولیه ورودش به پاکستان و در کراچی مورد حمله تروریستی قرار گرفت اما به خود وی آسیبی نرسید. طی این حمله که کاروان حامل بوتو را هدف قرار داده بود، ۱۳۵ تن کشته و ۳۲۰ تن دیگر زخمی شدند.


سرانجام پس از چندین رشته ترور ناموفق، بی نظیر بوتو در تاریخ ۲۷ دسامبر ۲۰۰۷ در یک حمله تروریستی انتحاری در شهر راولپندی در استان پنجاب به قتل رسید. با پایان یافتن سخنرانی انتخاباتی بوتو در این شهر، وی همراه با اطرافیان و محافظانش سوار بر اتومبیلی قصد ترک محل سخنرانی را داشت که این بمب گذار انتحاری خود را در نزدیک اتومبیل حامل بوتو منفجر کرد. در عین، فرد یا افراد مسلحی هم به سوی کاروان حامل او آتش گشودند. پس از آن بوتو به بیمارستان دولتی راولپندی منتقل شد و جان سپرد.علت اصلی مرگ بی نظیر بوتو گلوله هایی که قبل از انفجار بمب به گردن و قفسه سینه وی اصابت کرده بود، اعلام شد. اما مقامات بیمارستان پس از آن اعلام کردند که مرگ بوتو در اثر برخورد جسم سخت با سر وی روی داده است.


در پی ترور بی نظیر بوتو، دولت پاکستان طالبان و القاعده را مسئول این عملیات دانست و اعلام شد فردی به نام کرامت الله بلال از اعضای القاعده این ترور را انجام داده است. اما القاعده اعلام کرد که در ترور بوتو نقشی نداشته است.بی نظیر بوتو پس از مرگش طی خاکسپاری در ایالت سند پاکستان در روستای کرهی خدابخش کنار محل دفن پدر و دو برادر خود به خاک سپرده شد. انتشار خبر ترور بی نظیر بوتو باعث بهت و حیرت بسیاری در سراسر جهان شد اما گویا این خبری بود که همگان انتظار آن را داشتند. از زمان بازگشت بی نظیر بوتو از تبعید به پاکستان مدت زیادی نمی گذشت اما در این مدت کوتاه، سه سوء قصد علیه او انجام گرفت که آخری در نهایت باعث قتل وی شد.


بوتو در پاکستان از نفوذ و قدرت بسیاری در میان جریانات سیاسی برخوردار بود و این موضوعی است که می تواند به روشن شدن دلایل ترور وی کمک کند. بی نظیر بوتو برای پاکستان برنامه ای درازمدت در سرداشت و گام به گام به دنبال اجرای آن بود. اگرچه گفته شده که ورود بوتو به پاکستان طی هماهنگی با پرویز مشرف انجام شد، اما وقایع نشان داد که راه این دو از هم جدا بوده و اختلافاتی نیز با یکدیگر داشته اند.به نظر می رسد پرسیدن این سوال که عامل ترور بی نظیر بوتو چه کسی است پرسش درستی نباشد؛ گرچه در نهایت نیروی مشخصی در این کار دست داشته است. می توان دراین باره که القاعده یا سازمان اطلاعات ملی ارتش پاکستان و یا حتی پرویز مشرف در قتل بوتو دست داشته اند، گمانه زنی هایی را مطرح کرد؛ اما این نوع گمانه زنی ها بیشتر حرکت در راستای یک سویه نگری است تا درک صحیح واقعیت های پاکستان.


پیچیدگی قتل بی نظیر بوتو را می توان از این زاویه هم دید که وی قربانی روندی بود که خودش آن را ایجاد کرده بود. در دوران نخست وزیری بی نظیر بوتو، ارتش پاکستان با حمایت از طالبان، به قدرت یافتن خشونت مذهبی در افغانستان کمک کرد. خشونتی که به اسم مذهب، توسط طالبان به وجود آمد و کم کم در خود پاکستان هم رشد یافت.نکته دیگری که در پس زمینه ترور بی نظیر بوتو وجود دارد، این موضوع است که واقعا مجامع بین المللی درباره اوضاع سیاسی پاکستان و اینکه این اوضاع چه نقشی در ترور نخست وزیر فقید پاکستان داشته است،چه اطلاعاتی دارند؟


تفسیر سیاسی اوضاع پاکستان حتی برای کارشناسان برجسته سیاسی و امور بین الملل امری مشکل محسوب می شود. در هیچ جای دنیا به اندازه پاکستان اوضاع سیاسی پچییده نیست. گروه های مذهبی، نظامی، سکولار، سیاستمداران و بنیاد گراها هرکدام یک قدرت تعیین کننده در پاکستان به حساب می آیند و هرچند سال یک بار اتحاد تعدادی از آنها با یکدیگر یا اختلافاتشان، بازی سیاست در پاکستان را دستخوش دگرگونی می کند.بی نظیر بوتو در راستای احیای دموکراسی، مبارزه با واپس گرایی و تقویت جنبش فمینیستی گام برداشت و شاید یکی از علل ترور وی اقداماتش در این سه زمینه بوده است. نخست وزیر فقید پاکستان که یک عنصر لیبرال دموکرات بود، تاحدودی توانست با اهدای جان خود فضای باز سیاسی پاکستان را به نوآوری دعوت کند.


به دنبال ترور بی نظیر بوتو، بی ثباتی در پاکستان تشدید شد و تظاهرات سراسر این کشور را فرا گرفت. از جمله تحولات مهم پس از ترور بوتو می توان به انتخاب فهمیده میرزا به عنوان رییس مجلس، یوسف رضا گیلانی به عنوان نخست وزیر، استعفای مشرف از ریاست ارتش و سپس از ریاست جمهوری و انتخاب آصف علی زرداری همسر بوتو به عنوان رییس جمهور جدید پاکستان اشاره کرد.آصف علی زرداری، همسر بی نظیر بوتو و رهبر حزب مردم (حزب بوتو) از سوی قانون گذاران پاکستانی در روز ۶ سپتامبر ۲۰۰۸ به عنوان رییس جمهور انتخاب شد و به یکی از قدرتمند ترین رهبران غیرنظامی در طول تاریخ ۶۶ ساله استقلال پاکستان تبدیل شد.


بوتو در مقدمه اتوبیوگرافی خود تحت عنوان "بی نظیر بوتو؛ دختر شرق" می گوید: من این زندگی را انتخاب نکردم بلکه این زندگی است که مرا انتخاب کرده است. در کشور پاکستان به دنیا آمدم و زندگیم در برگیرنده حالات مختلفی از ناآرامی ها، ناملایمات و لحظات غم انگیز و در عین حال پیروزی ها و اوقات خوش است.