تفاوت‌های تربیتی ۳ زن

روزنامه آرمان: تا چند سال پیش بود که تنها نام پسران در کنار نام پدرانی قرار می‌گرفت که تاثیرگذار بودند و به نوعی این پسران در تلاش برای حفظ نام و جایگاه پدرانشان بودند؛ تا این مقطع، کمتر در تاریخ مشاهده می‌شود که نامی از دختران به‌عنوان میراث‌داران قدرت پدر ثبت شده باشد اما این غفلت همیشگی نبود و حضور دختران در کنار پدران به‌تدریج در تاریخ ثبت شد به نحوی که تاثیرگذاری دختران بر پسران غلبه کرد. دختران تاثیرگذار دارای اشتراکاتی با هم هستند و نمی‌توان در ارزیابی هر یک از آنها شباهت‌هایشان را نادیده گرفت. از بارزترین شباهت‌های دختران در سایه پدر می‌توان به روحیه سرد و خشک آنها در فضای سیاستمداری و روحیه و طبع گرم آنها در روابط غیرسیاسی اشاره داشت. می‌توان به رنجش‌های آنها از فقر و تبعیض‌های اجتماعی اشاره کرد که نقطه آغاز تلاش‌شان برای بهبود شرایط جامعه‌ است. به‌طور مختصر می‌توان از میان این زنان تاثیرگذار به ۳ زن اشاره کرد که رفتار و حرکات‌شان برگرفته از پدرانی بود که نقش آنها در کشورهای خودشان را نمی‌توان نادیده گرفت. این سه زن عبارتند از ایندیرا گاندی، بی‌نظیر بوتو و فاطمه هاشمی.


تفاوت‌های تربیتی ۳ زن

در ابتدا لازم است به تفاوت‌ها در شیوه تربیتی این سه زن که اکنون تنها یک نفر از آنها در قید حیات است اشاره کرد: نهرو، ایندیرا گاندی را دور از خود در مسائل سیاسی و اجرایی نگه می‌داشت. ذوالفقارعلی بوتو فرزندان خود را منفعل و در جنین سیاسی دیدگاه‌های خود نگه می‌داشت و اما آیت‌ا... هاشمی در حالی که فاطمه را در کنار خود قرار می‌داد استقلال او را محترم می‌شمرد.

مشی پدران و رفتار دختران

اگرچه با علم به این تفاوت‌ها نمی‌توان عملکرد ۳ زن را در یک راستا ارزیابی کرد اما مشترکات آنها قابل توجه است که از مهم‌ترین آن می‌توان به نحوه مواجهه پدران با نگاه ایده‌آلیستی دختران اشاره کرد به عنوان مثال فاطمه هاشمی می‌گوید که پدرم شخصیتی آرام و آکنده از همگرایی و دوستی با نوع انسان دارد. تبعیض جنسیتی را قبول ندارد و به همین دلیل گروهی از تندروها دشمن ایشان هستند. او تعریف کرد که پدرش هیچگاه او را از عملی نفی نمی‌کرد چنانکه در این مورد ایندیرا گاندی نیز مدعی شده بود که پدر حامی او بوده است مثلا در زمان ازدواج با یک جوان ایرانی بیشمار نامه اعتراضی به پدرش ارسال می‌شده اما او به تصمیم دخترش احترام گذاشته و مانع این وصلت نشده است. گاندی درمورد پدرش گفته است که در نوعی آزادی عجیب همه چیز را به تنهایی کشف کردم. پدرم خیلی به شجاعت اهمیت می‌دهد حتی به شجاعت جسمی و هرکس فاقد آن بود را تحقیر می‌کرد. ایندیرا گاندی، خود درباره کتاب «نامه‌های پدری به دخترش» می‌گوید: «این واقعیت که پدرم با وجود تمام اشتغالات و گرفتای‌هایش فرصت می‌یافت ذهن مرا که تازه به راه می‌افتاد نیز راهنمایی کند موجب شادمانی فراوانی من می‌شد و به من نیرو می‌بخشید تا تنهایی و جدایی و دوری از او را، که در وضع زندگی آن زمان ما گریز ناپذیر بود، تحمل کنم».

تفاوت پدران

آنچه آیت‌ا... هاشمی را از نهرو (پدر ایندیرا گاندی) پیچیده‌تر می‌کند، مبارزه با استعمار و استبداد بود بدین معنا که نهرو مبارزه با استعمار را پیش برد و دغدغه‌ای برای مشکلات داخلی نداشت. از مبارزات آیت‌ا... هاشمی را می‌توان به زبان استعاره به کوهنوردی تشبیه کرد که در ارتفاعات بلند فضای سیاسی و رقیق شدن هوا و کمبود اکسیژن راهش را ادامه می‌دهد و دچار افت فشار نمی‌شود. ذوالفقار علی بوتو هم مسیر دیگری پیش گرفت یعنی او حاضر به کوتاه آمدن در برابر تصمیمات خود نبود و جمله معروف او مبنی بر اینکه «اگر مردم پاکستان مجبور شوند علف بخورند ما بمب اتمی را خواهیم ساخت». نشان‌دهنده اراده جدی او برای پیشرفت کشورش بود همان پیشرفتی که بعدها با اتهام اقتصادی با بی‌نظیربوتو از یادها رفت.

میراث دختران از پدران

این مشی پدران در دختران آنها هم نمود داشت چنانکه فاطمه هاشمی که مسئول بنیاد بیماری‌های خاص است، می‌گوید: «هیچ نقشی در سیاست ایران ندارد». او اگرچه اصرار دارد که به نمایندگی از پدرش صحبت نمی‌کند، اما می‌توان مواضع او را بسیار نزدیک به نظرات پدرش دانست. هاشمی گفت که «پدر او در تلاش برای حفظ و پایداری نظام است» و اضافه کرد هاشمی به «مرد بحران» شهرت دارد، نمونه‌اش نقش حیاتی او در جنگ ایران و عراق. فاطمه هاشمی، دختر بزرگ آیت‌ا... هاشمی گفت: ایشان(هاشمی) وقتی ما ناراحت می‌شویم آیه‌های صابرین را برای ما می‌خوانند و می‌گویند باید صبر کرد و همیشه هم گفته‌اند که من هدفی را انتخاب کرده‌ام که در این راه سختی‌های زیادی را باید تحمل کنم.

شاید همین موضوع باشد که از فاطمه زن صبوری ساخته است. ایندیرا راه مبارزه را پس از مرگ پدر ادامه داد و مهم‌ترین اقدامی که او در عرصه اجتماعی و نه سیاسی صورت داد، طرحی برای کنترل جمعیت هند از راه کاهش میزان بارآوری کشورش بود که از جنجالی‌ترین فعالیت‌های او محسوب می‌شود. پدر گاندی درمورد فعالیت‌های دولت به دخترش توضیح نمی‌داد اما اگر او سوالی داشته به این سوال پاسخ می‌داد و همین امر موجب گلایه دختر شده بود لذا از هر فرصتی برای کنایه زدن به پدر استفاده می‌کرد. مثلا می‌گفت: «پدرم اصلا آدم سیاسی نبود. مددکار او در حرفه‌اش ایمان کورکورنه‌اش به هندوستان بود یعنی بی‌نهایت نگران آینده هند بود». ایندیرا گاندی تنها فرزند جواهر لعل نهرو، رهبر معروف سیاسی هند و اولین نخست وزیر آن کشور بعد از استقلال است. ایندیرا در شرح خاطرات دوران کودکی خود می‌نویسد: «من از نخستین سال‌های کودکی با سیاست خو گرفتم و با سیاست بزرگ شدم، آرزوی دوران کودکی من این بود که ژاندارک هند بشوم و با همین آرزو بزرگ شدم...» یکی از اقدامات حکومت ایندیرا گاندی تقویت حرکت‌های تجزیه‌طلبانه در پاکستان شرقی بود که به تجزیه پاکستان و تشکیل کشور مستقلی بنام بنگلادش انجامید.

بی‌نظیر بوتو اما مخلوطی از این دو ویژگی است؛ او به دلیل شرایط کشورش با مبارزه عجین بود و بارها پدرش در مقابل ایندیرا گاندی قرار می‌گرفت چون مشکلات و اختلافات هند و پاکستان بر هیچ کسی پوشیده نیست. فعالیت رسمی بی‌نظیر بوتو از ۱۴ سالگی آغاز شد و مسیر از سوی پدر برای او گشوده شد چنانکه در سال ۱۹۶۷م علی بوتو حزب مردم پاکستان را تشکیل می‌دهد، بی‌نظیر بوتو در ۱۴ سالگی مبلغ حق عضویت در حزب را پرداخت می‌کند و فعالیت سیاسی او از این طریق شروع شد. برای تحصیل به آمریکا رفت و پس از ۱۰ سال بازگشت. بوتو در خاطراتش می‌نویسد: «پدرم با وجود تحمل شکنجه و عذاب روحی و جسمی طاقت فرسا در زندان،هرگز روحیه خود را نباخت و در هر ملاقات از من و مادرم می‌خواست که هرگز تسلیم زور نشویم و به خاطر نجات او خود را تحقیر نکنیم». او یک سال پس از مرگ پدر زندان انفرادی را تجربه کرد و تبعید در دبی و ویتنام ادامه مسیر بی نظیر بود.

وی اولین زن مسلمان در تاریخ جهان اسلام بود که به مقام نخست‌وزیری در یک کشور اسلامی رسید. وی در طول دوران فعالیت سیاسی خود بارها به اتهام فساد مالی مواجه شده بود و به همین دلیل از مقام نخست‌وزیری برکنار شد. آن‌طور که از زندگی بی‌نظیر بر می‌آید وابستگی درونی او به سیاست ورزی پدر است. شاید همین موضوع بود که تکرار داستان علی بوتو درمورد دخترش است. بی‌نظیر از فرجام تراتژیک پدر در میان ستیز قدرت‌های بزرگ به قتل رسید. اودر دوره ای که آمریکا بود دچار مشکلی شد و صداهایی را می‌شنید و زمانی هم که قاتل با شلیک گلوله صدای تق‌تق آن را بلند کرد بی‌نظیر بوتو تصور می‌کرد صدای توهم دائمی اوست بنابراین مرگ آرامی را تجربه کرد. او را نیز همچون پدرش ذوالفقار علی بوتو دارای گرایش‌های سوسیالیستی و پوپولیستی می‌دانند.

رسیدگی به محرومان ویژگی مشترک سه زن

نکته قابل توجه در زندگی این سه زن به‌ویژه فاطمه هاشمی و گاندی پیگیری وضعیت محرومان بود به نحوی که خانم گاندی دوستدار رمان بینوایان بود و در این راستا نوشته است: «تصور می‌کنم این کتاب چهره زشت فقر را برایم خیلی زنده ساخت و در فلسفه اجتماعی من هم اثر گذاشت؟» او حاضر نبود لباس گرانقیمت بر تن کرده و به مدرسه برود و در مسیر فعالیت خود کمک به نیازمندان را در دستور کار قرار دارد. فاطمه هاشمی اما بخش عمده وقت خود را صرف بیماران خاص کرده است و از هر راهی برای کمک به آنها استفاده می‌کنند. البته او این خصیصه را از کودکی به همراه داشت چنانکه در مدرسه لباس نو نمی‌پوشید و برای محرومین پول جمع می‌کرد. با وجود اینکه پدرش رفاه نسبی از متوسط به بالا را برای آنها فراهم کرده بود اما او تسلیم ندای دیگری شدن بود و از این طریق احساس می‌کرد به امر غایی بیرون از خود که تصویر واقعی دارد، پاسخ می‌دهد و معتقد است نیرومندترین تاثیر را در این خصوص از پدرش گرفته است و پدرش دری به روی همه چیز برای او گشوده است. بی‌نظیر اما به‌دلیل مشغله‌هایی که داشت کمتر کمک عیان به محرومین داشت و هر آنچه صورت داد در خفا بود.

فرزندان سه زن

سه زنی که در بالا درباره شخصت و ویژگی های آنها توضیح داده شد توجه ویژه‌ای به فرزندان خود داشتند و از این جمع تنها فاطمه هاشمی است که تمایل چندانی به حضور فرزندانش در عرصه قدرت از خود نشان نداده است که شاید دلیل آن را بتوان هجمه‌های بی‌شمار تندروها به این خانواده دانست. فرزندان فاطمه هاشمی ترجیح دادند در سطوح دیگر ازجمله تحصیل فعال باشند اما ‌ توجه بیش از حد ایندیرا گاندی به پسرش در امور اداره حکومت در مطبوعات هند و جهان بازتاب بدی پیدا کرد و همه از او به عنوان ولیعهد ایندیرا نام می‌بردند و می‌نوشتند که ایندیرا گاندی قصد دارد حکومت را در خانواده نهرو موروثی کند.

سانجای جوان پرتحرک و تیزهوشی بود که استعداد و توانایی رسیدن به مقام جانشینی مادر را هم داشت، ولی مرگ ناگهانی او در سانحه سقوط هواپیما در ٢٣ ژوئن سال ١٩٨٠، یعنی کمتر از ۶ ماه پس از پیروزی درخشانش در انتخابات هند این آرزو را بر باد داد و داغ تازه‌ای بر دل ایندیرا گاندی گذاشت. بعد از مرگ ناگهانی سانجای، ایندیرا از پسر بزرگ خود راجیو خواست که جای خالی سانجای را در کنار او بگیرد. راجیو به دستور مادر گردن نهاد و نامزد نمایندگی کرسی خالی برادرش در حوزه انتخابیه آمتی شد و با اکثریت قاطعی به نمایندگی پارلمان هند انتخاب گردید. برای دانستن میزان توجه بی‌نظیر بوتو به فرزندش هم باید به خاطره‌ای که از سوی حجت‌الاسلام ناطق‌نوری نقل شده است رجوع کرد. ناطق نوری از زمانی که رئیس مجلس بود اینچنین تعریف می‌کند که: «در ملاقات با بی‌نظیر بوتو در سال ۷۳ اتفاق جالبی افتاد و آن اینکه در حین مذاکره، نزدیک ظهر، بچه ایشان از مدرسه آمد و پیش‌کارش او را آورد. یک بچه شش، هفت ساله‌ای بود که یک‌دفعه دوید طرف مادرش درحالی که ما داشتیم مذاکره می‌کردیم و جالب این بود که خانم بوتو مذاکره را قطع کرد و بچه‌اش را بغل گرفت و روی زانویش نشاند و بوسید.

من از این روحیه ایشان خیلی خوشم آمد. خیلی مسلط بچه را نوازش کرد و بعد هم گفت: پسرم است. گفتم البته محسوس بود و خیلی کار خوبی کردید که تحویلش گرفتید». پسر بوتو پس از مادر عهده‌دار حزب مردم شد و بارها خطر رویایی با تندروها را به جان خرید چنانکه در مهرماه سال گذشته گروهک تروریستی موسوم به «جندا...» فرزند «بی‌نظیر بوتو» نخست‌وزیر فقید پاکستان را به مرگ تهدید کرد. دولت ایالتی سند پاکستان، به همه دستگاه‌های امنیتی و پلیس این ایالت دستور آماده‌باش فوق‌العاده داد و خواستار اتخاذ تدابیر امنیتی ویژه برای حفاظت از «بلاول بوتو زرداری» شد.

درنهایت ...

فاطمه هاشمی پا جای پای پدر می‌گذارد و موبه‌مو دنباله‌رو افکار اوست، درحالی که دربعضی مواقع منتقد این میزان صبر پدرش است. افزون براین، امروز کارنامه دو پدر و دو دختر بسته شده است، اما کارنامه یک پدر و یک دختر باز است. نهرو و دخترش نتوانستند آنچه را که می‌خواستند، انجام دهند. علی بوتو و دخترش هر آنچه فکر می‌کردند، معکوس شد. نهرو و گاندی هم موفق نبودند درنهایت به آنچه ترسیم کرده بودند، برسند .آیت‌ا... هاشمی و دخترش در کنار یکدیگر اما با فعالیت جداگانه درصدد معنایی در فرایندهای و پدیده‌های اجتماعی چندوجهی پیرامون خود بودند و بخش باقیمانده افکار آنها بستگی به سیاست‌های اندیشه شده آنها و نیم‌رخ شیرآسای هاشمی دارد.