مردی که پیتزا تبلیغ می‌کرد، کل دنیا را تغییر داد

برترین‌ها: میخائیل گورباچف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی شب گذشته در سن ۹۱ سالگی درگذشت. بیمارستان محل درگذشت آقای گورباچف گفته او از ناراحتی ریه و چند بیماری مزمن دیگر رنج می‌برده است.

آقای گورباچف، به عنوان رهبر سابق شوروی، یکی از بانفوذترین چهره‌های سیاسی قرن بیستم بود. 

نام میخائیل گورباچف یادآور فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی است که ۳۰ سال پیش در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ اتفاق افتاد.

چند دهه رقابت تسلیحاتی با ایالات متحده آمریکا در جریان جنگ سرد پایه‌های اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی را متزلزل کرده بود. در چنین شرایطی بود که مسکو با شورش‌هایی در منطقه قفقاز و سپس حوزه دریای بالتیک روبه‌رو شد.

با این حال اتحاد جماهیر شوروی همچنان پابرجا بود. ضربه مهلک به آن در ماه اوت ۱۹۹۱ در جریان تلاش برای کودتا علیه میخائیل گورباچف از سوی شماری از مسئولان عالی‌رتبه زده شد. تلویزیون دولتی بیانیه‌ای را قرائت کرد که بر اساس آن گورباچف به دلیل مشکل جسمانی دیگر قادر به ادامه فعالیت به عنوان رهبر اتحاد جماهیر شوروی نبود.

در این بیانیه تشکیل کمیته کشوری برای وضعیت اضطراری اعلام شده بود. هدف این کمیته جلوگیری از غلتیدن کشور در «هرج و مرج و آنارشی» عنوان می‌شد. همزمان تانک‌ها دسته دسته وارد خیابان‌های مسکو شده بودند. تلاش برای کودتا پس از دو روز شکست خورد اما زمینه‌ساز رویدادهایی شد که طی چند ماه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را رقم زد.

بعد از فروپاشی شوروی، گورباچف آخرین رهبر شوروی از لحاظ مالی دچار مشکلات فراوانی شد. در آن زمان پیتزای آمریکایی زنجیره‌ای «هات» به گورباچف پیشنهاد بازی در تبلیغی را داد و بابت آن دستمزد یک میلیون دلاری به او پرداخت شد. این تبلیغ را در ویدیوی زیر ببینید.

در این تبلیغ چند نفر بر سر کارنامه گورباچف با یکدیگر بحث می‌کنند، اما سرانجام همه توافق دارند که او هر چه بود لااقل برای روسیه پیتزا هات را آورد!

بیژن اشتری در یادداشتی درباره این فروپاشی نوشت: فکر نمی کنم هیچ مطلبی به اندازه گفته های ویکتور تاراسنکو دیپلمات برجسته شوروی در زمان گورباچف و مشاور نزدیک او، ترسیم گر کشوری باشد که گورباچف رهبری آن را به دست گرفته بود:

"ما میراثی چنان منفی را به ارث برده بودیم که به اجبار باید خودمان را از شر آن خلاص می کردیم.نخستین و مهم ترین کاری که باید می کردیم، تغییر دادن تصویری بود که در اذهان جهانیان از کشورمان وجود داشت. ما باید به کشوری عادی تبدیل می شدیم،در حالی که نمی‌توانستیم. ما دیگر نمی توانستیم نقش یک کشور یاغی را بازی کنیم.

ما در همه حیطه ها به بن بست خورده و با دیوارهای آجری روبرو بودیم....ما از نظر افکار عمومی جهانیان همتراز اقوام وحشی به شمار می رفتیم.خارجی ها از ما می ترسیدند،حاضر به همکاری با ما نبودند و هیچ کدامشان هیچ احترامی برایمان قائل نبودند. ما از نظر آنها امپراتوری شر بودیم.

ما به خاطر موضوع هایی مثل نقض حقوق بشر، نقض آزادی مهاجرت،جنگ های توسعه طلبانه و غیره مجبور شده بودیم به کنج خودمان بخزیم....تنها کاری که بلد بودیم سرکوب مردم خودمان بود....".

رسول اسداده نیز درباره گورباچف نوشت: هنگامی که اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در ۵ دی ۱۳۷۰ ( ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ ) آخرین نفس را کشید، هیچ کس در میدان سرخ مسکو شادمانی نکرد و کسی هورا نکشید و البته اعتراض و تظاهراتی هم در کار نبود. در آن شب تنها سرمای گزنده زمستان احساس می‌شد و اندک برفی بر زمین می‌نشست. مردم در چنگال آن زندگی روزمره ملالت‌بار گرفتار بودند و به ویژه کمبود‌ها در مسکو غوغا می‌کرد.

روزنامه‌ها گزارش می‌دادند که چیزی به نام گوشت در فروشگاه‌ها موجود نیست و شکر جیره‌بندی شده است. هواپیماهای باری که وظیفه انتقال آذوقه مردم از خارج از کشور را بر عهده داشتند به دلیل نایاب شدن سوخت هواپیما زمین‌گیر شده بودند. در‌‌‌ همان حال تنها هواپیماهایی از مبدا ایالات متحده آمریکا بودند که در فرودگاه مسکو به زمین می‌نشستند و مواد غذایی و به عبارت بهتر آن جیره غذایی ارتش آمریکا را که از زمان جنگ خلیج فارس باقی مانده بود به روس‌ها تحول می‌دادند.

در سال ۱۹۹۱ این لطیفه در روسیه بسیار محبوب بود و به نوعی وضعیت آن دوران را توصیف می‌کرد : "مردی که دچار فراموشی است و یک کیسه خالی در دست دارد در مقابل فروشگاهی ایستاده و از خودش می‌پرسد که آیا می‌خواهد وارد فروشگاه شود و یا در حال خروج از فروشگاه است." گورباچف همزمان با اعلام کناره‌گیری خود این بیانیه را خواند : «ما از هر چیزی به وفور داریم و خداوند علاوه بر نفت و گاز، عقل و استعداد را نیز به ما ارزانی داشته است. اما با وجود همه این نعمت‌ها سطح زندگی ما بسیار پایین‌تر و بد‌تر از کشورهای توسعه‌یافته است و عقب‌ماندگی‌های ما همچنان ادامه دارد.

دلیل این امر نیز چیزی نیست جز آنکه جامعه در یک سیستم فرماندهی بوروکراتیک گرفتار شده است. چنین سیستمی محکوم به خدمت به یک ایدئولوژی و بر دوش کشیدن باری سنگین و وحشتناک به نام رقابت تسلیحاتی است. من به خوبی درک می‌کنم که انجام اصلاحات در این کشور کاری دشوار و چه بسا خطرناک است. این جامعه به آزادی رسید و این مهم‌ترین دستاورد است حتی اگر تا به امروز موفق به محقق کردن آن نشده باشیم. ما یاد نگرفته‌ایم که چگونه با آزادی کنار بیاییم.» هنگامی که گورباچف آن پوشه سبز رنگ حاوی متن سخنرانی‌اش را بست در واقع اتحاد جماهیر سوسیالیستی نیز همراه با وی از صحنه تاریخ جهان کنار رفت و دفتر عمرش بسته شد.

در ادامه برخی واکنش‌های تقدیرآمیز جهان به مرگ گورباچف را می‌خوانیم: 

سخنگوی کرملین به خبرگزاری روسی اینترفکس گفت که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور این کشور، مراتب عمیق همدردی خود را اعلام کرده است.

جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، او را یک «رهبر نادر» توصیف کرد و گفت که آقای گورباچف یک سیاستمدار منحصر به فرد بود که در میانه تنش‌های جنگ سرد «می‌توانست تصور کند که آینده‌ای متفاوت ممکن است.»

اُرزلا فن در لاین، رئیس اتحادیه اروپا، از او به عنوان یک رهبر «قابل اعتماد و محترم» یاد کرد که «راه را برای یک اروپای آزاد هموار کرد.»

او افزود: «این میراثی است که فراموش نخواهد شد.»

بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا، گفت که او شهامت و شرافت آقای گورباچف را می‌ستاید و افزود: «در میان تعرض پوتین به اوکراین، تعهد خستگی‌ناپذیر او به گشودن جامعه شوروی، سرمشقی برای همه ماست.»