مشکاتیان، شجریان؛ تمام شاهکارهای یک دونفره درخشان

پرویز مشکاتیان و محمدرضا شجریان هنرمندان تکرار ناشدنی در موسیقی ایران هستند.

برترین‌ها: نسل جوان موسیقی‌دانان ایرانی که عمدتا از فارغ‌التحصیلان و دانشجویان موسیقی ایرانی در دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران بودند پایه‌گذاران دو گروه «شیدا» و «عارف» محسوب می‌شوند. پس از آمدن «ابتهاج» به رادیو و برنامه گلها، موج جدیدی از ورود گروه‌ها و نوازنده‌های جوان‌تر شکل گرفت.

«محمدرضا لطفی» پس از جداشدن از مرکز حفظ و اشاعه موسیقی و پیوستن به رادیو، زیر نظر «ابتهاج» گروهی را پایه‌گذاری کرد که «شیدا» نام گرفت. «حسین علیزاده» و «پرویز مشکاتیان» به‌طور مشترک گروه دیگری را بنیان گذاشتند که «عارف» نامیده شد.

مشکاتیان، شجریان؛ تمام شاهکارهای یک دونفره درخشان

اعضای این دو گروه مدت‌زمان اندکی در رادیو مشغول به کار بودند و در پی واقعه ١٧ شهریورماه ٥٧ (جمعه سیاه) از رادیو کناره‌گیری کردند. پس از جدایی از رادیو اعضای گروه به سرپرستی «محمدرضا لطفی»، «کانون فرهنگی چاووش» را تاسیس می‌کنند که فعالیت‌هایش را در خانه بتهاج ادامه دادند.

در این دوره کار‌های انقلابی مانند «همراه شو» با صدای مجمدرضا شجریان» منتشر شد. «کانون فرهنگی چاووش» علاوه بر تکثیر موسیقی، آموزش و برگزاری کنسرت‌های موسیقی، جنبشی هنری در تاریخ معاصر ما محسوب می‌شود.

به گفته «شجریان»، «لطفی» به خوبی سنت‌های موسیقی قاجار را حفظ می‌کرد و بسیار به حفظ آن‌ها پایبند بود، ولی به گفته «علیزاده» او نوگرا بود و دوست داشت با رویکرد‌های جدید، موسیقی سنتی را آشتی دهد.

این موضوع یکی از اختلافات در چاووش بود که بعد‌ها باعث ایجاد دو گرایش در موسیقی سنتی شد. اما تفاوت عمده بین «مشکاتیان» و «لطفی» که شاید کدورت‌هایی را هم بین این دو به وجود آورد تعبیر‌های متفاوت آنان از سنت و نوآوری و تعهد هنری بود. در مدت کوتاه عمر چاووش، ۱۰ اثر رسمی منتشر شد.

در آثار «مشکاتیان» و «شجریان» تا حد زیادی بیان دغدغه‌های اجتماعی نهفته است. انتخاب از میان آلبوم‌های مشترک «شجریان» و «مشکاتیان» کاری سخت است، اما ما سعی کرده‌ایم شاهکار‌های فراموش نشدنی آنها را با هم مرور کنیم.

آلبوم بیداد

«مشکاتیان »در سال ۱۳۶۴ و با آهنگ‌سازی برای آلبوم «بیداد» و با تصنیف زیبای «یاد باد» (روز وصل دوستداران یاد باد یاد باد آن روزگاران یاد باد) فضای موسیقی ایران را تغییر داد. اثری با تیراژ بالا که در آن سال بسیار محبوب شد. «بیداد» نام یکی از گوشه‌های دستگاه همایون و قطعه آغازین آلبوم است.

نوازندگانی همچون «محمدرضا لطفی»، «ناصر فرهنگ فر»، «ارسلان کامکار»، «اردشیر کامکار»، «جمشید عندلیبی»، «زیدالله طلوعی» و «فرخ مظهری» در بخش اول قطعات را اجرا کردند و در بخش دوم «غلامحسین بیگجه خانی» و «جمشید محبی» با تار و تنبک «محمدرضا شجریان» را همراهی کردند.

آلبوم دستان

دَستان سَرای موسیقی ایران یکی از عناوینی است که علاقه‌مندان «پرویز مشکاتیان» بر وی داده اند. این لقب از آن رو بر «مشکاتیان» نهاده شده است که خالق یکی از ماندگارترین آثار موسیقی ایرانی است. اثری با نام «دستان» که در چهارگاه و با صدای «محمدرضا شجریان» در سال ۱۳۶۷ خلق گردید.

به جرات می‌توان این اثر را از ماندگارترین آثار موسیقی منتشرشده برشمرد. نبوغ ذاتی «مشکاتیان» به همراه دستان هنرمند نوازندگان چیره دست این اثر که جملگی از بزرگان موسیقی این دیار محسوب می‌شوند موجب پدیدآمدن اثری شده است که پس از گذشت قریب به ۳۰ سال از تولید آن می‌توان آن را شاهکار هنری پس از انقلاب اسلامی نام برد.

آلبوم قاصدک

«قاصدک» همکاری «شجریان» و «مشکاتیان» در سال‌های آغازین دهه هفتاد بود. وقتی «شجریان» یکه تاز عرصه آواز است و البته در داخل کشور با گرفتاری‌هایی برای اجرا مواجه بود. آلبوم «قاصدک» با محوریت اشعار سعدی و اخوان ثالث در دستگاه ماهور و در کنسرت‌های اروپا سال ۷۲ و ۷۳ اجرا شد.

تصنیف قاصدک بیانگر غربت هنرمندان در وطن و احساس خسران جامعه روشنفکری که در آن سال‌ها چندپاره می‌نمود، است. اجرایی که جزو معدود ساخته‌های کاملا مدرن «پرویز مشکاتیان» است. از این اثر می‌توان به عنوان یکی از آثار شاخص در موسیقی‌بداهه‌نوازی و بداهه‌خوانی ایران یاد کرد.

آلبوم طریق عشق

آلبوم «طریق عشق» حاصل کنسرتی است که «محمدرضا شجریان» و «گروه عارف» در سال ۶۷ برگزار کرده اند. این اثر ماندگار که بعد از سال‌ها منتشر شد. در آواز افشاری بوده و «پرویز مشکاتیان» قطعات و تصانیف زیبای آن را ساخته است.

برخی از قطعات «طریق عشق» را در آلبوم‌های «افشاری مرکب»، «دل مجنون» و «نوا مرکب خوانی» شنیده ایم، اما سازبندی و ترتیب متفاوت قطعات و همراهی «شجریان» و «مشکاتیان» آن‌ها را شنیدنی‌تر می‌کند.

آلبوم خراسانیات

آلبوم «خراسانیات» از مجموعه آثار مشترک «محمدرضا شجریان» و «پرویز مشکاتیان» که ضبط استودیی این آلبوم مربوط است به سال ۱۳۶۵ و اسفند ماه امسال منتشر شد.آلبوم «خراسانیات» شامل هفت قطعه است که برخی از آن‌ها حال و هوایی خراسانی دارند.

شعر‌هایی که «محمدرضا شجریان» در این آلبوم می‌خواند از میان اشعار ملک‌الشعرا بهار و باباطاهر است. اجرای موسیقی این اثر که ۳۳ سال پیش در استودیو بل انجام گرفته، بر عهده گروه «عارف» بوده است با نوازندگانی، چون« پرویز مشکاتیان»، «منصور سینکی»، «جمشید عندلیبی»،« محمد فیروزی»، «اردشیر کامکار»، «بیژن کامکار» و «ارژنگ کامکار».

پیوند خانوادگی «مشکاتیان» با «شجریان» سبب شده بود این دو تن در تمامی دهه شصت به نقطه اوج موسیقی سنتی تبدیل شوند تا اینکه اندک اندک اختلافات سر باز کرد، هر دو آلبوم‌هایی را با همکاران دیگری منتشر کردند. در مجموع همکاری‌های «شجریان» با «مشکاتیان» را باید یکی از مهمترین سرفصل‌های تاریخ موسیقی سنتی ایران به شمار آورد.