همه‌ی ساختارشکنی‌های سریال «ترور خاموش»

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر: سریال ترور خاموش موضوع مهمی را محور درام قرار داده است: ابعاد مختلف اعتیاد. داستان از مصادیق آشنای اعتیاد شروع و آرام آرام ابعاد گسترده‌تری از آن عیان می‌شود.

در قسمت اول تاثیر اعتیاد را می‌بینیم که منجر به تن دادن به ازدواج دختر خردسال و یا خودکشی داوطلب کنکور شده. در ادامه پای مافیای مواد مخدر در بُعد ملی و بین‌المللی به قصه باز می‌شود.

سازندگان سریال برای نمایش این حجم از اتفاق باید از ابزار‌ها استفاده بهینه کنند. مثلاً مگر می‌شود از گسترش آزمایشگاه پخت شیشه گفت و آن را نشان نداد؟ یا وقتی اسم کارتل‌های بین‌المللی مواد مخدر در میان است، می‌توان وارد مصادیق نشد؟

از سخت‌گیری تلویزیون و شرایطی که این رسانه دارد، مطلعیم. با این‌حال اگر سازندگان یک سریال دست روی دست بگذارند و سراغ ایده‌های نو نروند، نتیجه‌ای که به دست می‌آید همان کلیشه‌های همیشگی است.

عوامل ترورخاموش، اما جزو دسته‌ای از سریال‌سازان قرار می‌گیرند که برای بیان حرف‌شان با خطوط قرمز سر و کله زده‌اند. در روز‌هایی که سریال رو به پایان است، ۹ مورد از خط شکنی آن را مرور کرده‌ایم.

به این موارد می‌توان مسئله ازدواج سفید را هم افزود که البته چندرسانه به آن اشاره کرده‌اند: ماجرا از این قرار است که یکی از شخصیت‌های مهم سریال به نام مینا شفقتی با بازی ستاره اسکندری، با مردی به نام سروش همتی در رابطه است و ظاهرا با یکدیگر ازدواج نکرده‌اند.

مینا و سروش از کاراکتر‌های منفی اصلی سریال هستند، آن‌ها شیمیدان هستند و آشپزخانه تولید مواد مخدر دارند. تاکنون در سینما، مثلا در فیلم‌هایی مانند رگ خواب شاهد اشاره به این موضوع بوده‌ایم، اما پرداختن به این مسئله در تلویزیون بی‌سابقه بوده است.

حاشیه اول: نقد کودک‌همسری

ماجرا چه بود؟ فسمت اول ترور خاموش چند شوک داشت. یکی از آن‌ها نمایش پدیده کودک‌همسری است. در این قسمت بیننده با یک صحنه عروسی مواجه می‌شود که عروس یک دختربچه است. او به دلیل اعتیاد پدر مجبور به ازدواج با مردی بزرگسال شده.

میزان خط شکنی: پدیده کودک‌همسری اتفاقی تلخ است که در بعضی مناطق کشورمان همچنان رواج دارد. در تلویزیون گاهی به این مسئله اشاره می‌شود، اما هنوز حق مطلب ادا نشده.

ترور خاموش هم می‌توانست این ماجرا را گسترش دهد، اما به نمایش آن در حد برگزاری مراسم عقد و به‌هم زدن آن توسط مأموران بسنده کرد. در این سریال، کودک‌همسری حاصل اعتیاد دانسته شد که پدری حاضر است برای لذت خود، دخترش را بفروشد!

کیفیت اجرا: پدیده کودک‌همسری به خودی خود اتفاق تلخی است. سازندگان ترور خاموش هم به نمایش صحنه عقد بسنده کردند که در همین مقدار هم حرف‌شان تکان‌دهنده و اثرگذار بود.

بازتاب‌ها: نمایش سکانس کودک‌همسری مصادف شده بود با انتشار خبری یک ازدواج واقعی در یکی از مناطق کشور. برخی که سریال را ندیده بودند واکنشی منفی نسبت به سریال ترور خاموش داشتند. در مقابل، خیلی از رسانه‌ها نقد این پدیده را رسالت تلویزیون دانستند و سازندگان ترور خاموش را به‌خاطر این نهیب تحسین کردند.

حاشیه دوم: پرستو کیست و چه می‌کند

ماجرا چه بود؟ در دومین قسمت از سریال ترور خاموش دیالوگی میان شخصیت آدریانا و مأموران امنیتی رد و بدل شد. در این قسمت آدریانا با بازی رویا میرعلمی که از رابط‌های مواد مخدر است از اصطلاح پرستو استفاده کرد. او که خودش به جرم ارتباط با یک باند قاچاق بین‌المللی مواد مخدر دستگیر شده است، اعتراف کرد در ایران رابط‌هایی با نام‌های مستعار فعال هستند مثل پرستو، کبوتر، مینا، توکا و پروانه.

میزان خط شکنی: پرستو اصطلاحی امنیتی است که در عالم سیاست کاربرد زیادی پیدا کرده و مراد از آن تله‌هایی برای به دام انداختن سیاسیون است. استفاده از پرستو و دیگر اصطلاحاتی که معنای تله جنسی می‌دهند برای نخستین بار است در تلویزیون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کیفیت اجرا: سازندگان برای اینکه هم از موضوع پرستو رمزگشایی کنند و هم قبح ماجرا ریخته نشود، گرفتار هیجان نشدند. رویا میرعلمی در کنار پرستو اسم‌های دیگر را هم به زبان می‌آورد و مأمور امنیتی با تمرکز گوش می‌دهد.

بازتاب‌ها: خیلی‌ها در فضای مجازی اقرار کردند که اولین بار است با معنی ثانوی پرستو مواجه شده‌اند! برخی هم آن را به اتفاقات اخیر که برای چند نفر از مسئولان رخ داده است، ربط دادند.

حاشیه سوم: موتورسواری یک دختر

ماجرا چه بود؟ در چهارمین قسمت سریال ترور خاموش اتفاق جالبی رقم خورد. در این قسمت شاهد موتورسواری یک دختر بودیم. ماجرا از این قرار است که یک دختر در حین فروش مواد مخدر از موتور استفاده می‌کند.

نقش این ساقی را شایسته ایرانی برعهده دارد که برای فروش مواد مخدر سوار بر موتور می‌شود و برای اینکه شناخته نشود کلاه‌کاسکت بر سر می‌گذارد. جالب‌تر اینکه او مشتریانش را هم با موتور جابه‌جا می‌کند. از آن طرف ساقی برای فروش جنس یک دستگاه پوز هم داشت تا وقتی مشتری پول نقد همراه ندارد، از آن استفاده کند.

میزان خط شکنی: این قسمت هم‌زمان شده بود با زمانی که شایعه موافقت با موتورسواری خانم‌ها به‌طور کامل رد شد. می‌دانید که چندی پیش این شایعه زمزمه می‌شد، اما در نهایت پرونده‌اش بسته شد.

از آن طرف استفاده از دستگاه کارتخوان یک کنایه تند و تیز به همراه داشت. این اتفاق وقتی افتاد که پزشکان به‌خاطر امتناع در استفاده از دستگاه پوز در آماج حملات بودند.

کیفیت اجرا: صحنه موتورسواری دختر موادفروش، به‌گونه‌ای گرفته شده بود که حساسیت ایجاد نکند.

بازتاب‌ها: مرور نظر کاربران نشان می‌دهد غالباً از این اتفاق استقبال کرده‌اند.

حاشیه چهارم: قرص خوردن کنکوری‌ها

ماجرا چه بود؟ در قسمت اول سریال ترور خاموش چند قصه به‌طور موازی روایت شد. یکی از آن‌ها درباره چند دانشجو بود که خود را برای کنکور آماده می‌کنند. می‌دانید که آزمون کنکور بحرانی است که جوان‌ها با آن مواجه هستند! آنچه در قصه دیدیم چند جوان بودند که برای رهایی از خستگی و آمادگی ذهنی بیشتر به یک قرص پناه می‌برند. آن‌ها نمی‌دانند این قرص دامی است مهلک برای آنها.

میزان خط شکنی: نمایش اثرات مخدرات بر جوان‌ها را پیش‌تر در سریال‌ها و مستند‌های تلویزیونی دیده بودیم. این‌بار شکل تازه‌ای از این قرص‌ها نشان داده شد که از قضا مصرف‌کنندگان متوجه نتیجه معکوس آن نیستند. این بخش از سریال هشدار به خانواده‌هایی بود که فرزندان‌شان راحت فریب می‌خورند. نمایش اثرات قرص از جمله رفتار‌های عجیب و درنهایت خودکشی از موارد خط‌شکن ترور خاموش در این بخش بود.

کیفیت اجرا: مهم‌ترین امتیاز این بخش، عدم گرفتار شدن داستان در دام اغراق بود. تأثیر مصرف مواد مخدر به‌قدری گویا است که نیازی به متوسل شدن به رفتار اضافه نبود.

بازتاب‌ها: صراحت سریال در نمایش اثر سوء مواد مخدر روی چند جوان درس‌خوان باعث شکل‌گیری حجم بالایی از نظرات خانواده‌های نگران شد.

حاشیه پنجم: اروپای پاک؛ خاورمیانه آلوده

ماجرا چه بود؟ سریال ترور خاموش در قسمت‌های ابتدایی به شبکه گسترده توزیع مواد مخدر در کشور اختصاص داشت. مصادیق آن هم نو بود و در حالی که به نظر می‌رسید همین خط داستانی را ادامه دهد، پای توزیع‌کننده‌های بین‌المللی به قصه باز شد. در چند قسمت بعد که به رونمایی از شخصیت‌های مرتبط با ترانزیت بین‌المللی مواد مخدر اختصاص داشت، شعار اروپای پاک؛ خاورمیانه آلوده شنیده شد.

میزان خط شکنی: برای اولین بار است که یک سریال از یک واقعیت پرده برمی‌دارد. در ترور خاموش دیالوگ‌های شگفت‌انگیزی شنیدیم که رهبران اروپا برای پاک نگه داشتن این قاره به آن پایبند هستند، مثلاً پخت شیشه آزاد است، اما نه در خود اروپا!

کیفیت اجرا: تمرکز انتقال شعار اروپای پاک؛ خاورمیانه آلوده بر دیالوگ بود. به همین خاطر سازندگان سریال برای بیان این واقعیت هولناک، دیالوگ‌ها را در دهان مأمور ارشد امنیتی گذاشته بودند. در عمل هم قاچاقچیان که وارد کشور می‌شدند تا جنس را از مرز عبور دهند، گواه این شعار بودند.

بازتاب‌ها: چند رسانه از جمله بولتن‌نیوز این وجه از سریال ترور خاموش را برجسته کرد. در فضای مجازی برخی به دیده تردید به این ماجرا نگاه کردند و خیلی‌ها آن را هشداری جدی دانستند.

حاشیه ششم: پدیده بادی پکر

ماجرا چه بود؟ اصطلاح بادی پَکر تا پیش از این در روزنامه‌ها و مستند‌های سینمایی کاربرد داشت، سریال ترور خاموش هم به این ماجرا پرداخت. نیلوفر با بازی سمیرا حسینی، بادی پَکر (Body Packer) این سریال بود. بادی پکر‌ها به قاچاقچیانی گفته می‌شود که به شیوه بلع، مواد مخدر را جابه‌جا می‌کنند.

میزان خط شکنی: اشاره به بادی پکر اتفاق تازه‌ای است، اما آن‌طور که بعداً مشخص شد، این شخصیت گرفتار سانسور شده. اگر این اتفاق رخ نمی‌داد قصه یک بادی پکر به حد اعلی می‌رسید.

کیفیت اجرا: آن‌طور که خبرش رسانه‌ای شد در قسمت هفدهم، مواد موجود در شکم نیلوفر، باعث مرگ او می‌شود. کمی بعد از پخش سریال، سمیرا حسینی ویدئویی در اینستاگرام خود به اشتراک گذاشت و این‌گونه مشخص شد، ترور خاموش با سانسور روی آنتن رفته است. در این کلیپ زندگی نیلوفر به‌طور فشرده مرور می‌شود و بیننده می‌داند او به اجبار وارد کار قاچاق شده است، همسرش به زندان افتاده و پسرش بیمار است و او چاره را در حمل مواد مخدر دیده.

بازتاب‌ها: کارگردان نسبت به سانسور این بخش از سریال اعتراض کرد. با این‌حال در همین حد هم بیننده با وجهی تازه از اتفاق‌های تلخ جامعه روبه‌رو شد.

حاشیه هفتم: هدایت نیرو‌های امنیتی برای خروج مواد

ماجرا چه بود؟ از قسمت سوم سریال ترور خاموش مسیر قصه وارد فاز تازه‌ای می‌شود. آنچه از این قسمت به بعد پخش شد، فراتر از پرداختن به پدیده اعتیاد در داخل کشور است. در کنار برشمرده اثرات سوء اعتیاد، ماجرا به‌شکل کلان‌تر دیده می‌شود. تیتر کلی همان شعار اروپای پاک؛ خاورمیانه آلوده است.

قاچاقچیان بین‌المللی در پوشش حمل کالای قانونی، مواد مخدر را از مرز‌های کشورمان جابه‌جا می‌کنند. مأموران امنیتی پی به فعالیت‌شان برده‌اند، اما برای رسیدن به سرچشمه فقط نظارت می‌کنند. مأموران همچنین از ارتباط آن‌ها با سازندگان مواد در داخل مطلع هستند، اما باز هم جلوی پخت و توزیع را نمی‌گیرند.

میزان خط شکنی: مأموران سریال‌های امنیتی معمولاً بعد از یکی دو قسمت که سوژه لو می‌رود، اقدام به دستگیری می‌کنند. در ترور خاموش، اما نه‌تن‌ها این کار تا قسمت‌های واپسین انجام نشده که در برخی لحظات مسیر فعالیت قاچاقچیان هموار می‌شود.

کیفیت اجرا: تصویری که از مأموران می‌بینیم، آدم‌های واقعی و درعین‌حال مقتدر هستند. آن‌ها با حوصله دنبال سرمنشأ توزیع قاچاق مواد مخدر می‌گردند.

بازتاب‌ها: ترور خاموش هنوز تمام نشده ولی آنچه مشخص است اینکه بالاخره مأموریت مأموران با موفقیت تمام می‌شود. تعلیق این موفقیت، اما بی‌سابقه است.

حاشیه هشتم: پخت شیشه به سبک والتر وایت

ماجرا چه بود؟ محور اصلی سریال ترور خاموش قاچاق مواد مخدر صنعتی است. پس برای اینکه مخاطب بداند صحبت از چه چیزی است، باید عملیات تولید و فرآیند توزیع نمایش داده شود.

آنچه در این سریال دیدیم سابقه نداشته است. در قسمت نهم سریال از مینا (ستاره اسکندری) و همسرش سروش (رضا مولایی) رونمایی شد. مینا استاد دانشگاه است و شیمی تدریس می‌کند. او به‌واسطه تخصصش وارد کار پخت شیشه شده است.

میزان خط شکنی: برای اولین بار در یک سریال زنی در قامت سازنده شیشه دیده شد. علاوه بر آن دوربین بار‌ها آشپزخانه او را نشان داد. کار‌هایی که این زن می‌کند، ذهن برخی مخاطبان را به سمت رسال برکینگ‌بد برد؛ کاراکتری که بی‌شباهت به والتر وایت نیست. با این‌حال سازندگان می‌گویند، قصد مشابهت‌سازی نداشته‌اند. استفاده از کلیدواژه هایزنبرگ به‌عنوان اسم رمز توسط مینا و سروش بر این مشابهت‌سازی دامن زده است.

کیفیت اجرا: ستاره اسکندری و رضا مولایی شخصیت‌های منفی ترور خاموش هستند، منتهی کارگردان آن‌ها را سیاهِ سیاه نشان نداده است و همین برگ برنده اصلی بازی‌شان شده. نمایش آشپزخانه پخت شیشه هم با رعایت حساسیت‌ها انجام شده.

بازتاب‌ها: وقتی یک اتفاق نو رخ می‌دهد، واکنش‌ها توأم با تعجب است.

حاشیه نهم: بمباران ژن‌های خوب

ماجرا چه بود؟ در قسمت‌های میانی سریال ترور خاموش شاهد طعنه‌های رگباری به کسانی بودیم که از راه ناصواب، ثروت افسانه‌ای به‌دست آورده‌اند. ماجرا از این قرار بود که مأمور امنیتی (حمید عطایی) برای بیان میزان دارایی عجیب یک زوج قاچاقچی، از ثروت آقازاده‌ها مثال می‌زند.

میزان خط شکنی: اینکه ترور خاموش برای نشان دادن بالا بودن ثروت یک زوج قاچاقچی (ستاره اسکندری و رضا مولایی) از آقازاده‌ها و ژن‌های خوب مثال می‌آورد، طعنه سنگینی است که تاکنون در سریال‌های تلویزیونی شاهدش نبوده‌ایم. در این سکانس مأمور امنیتی می‌گوید: این زوج یه ثروت افسانه‌ای دارن که این ثروت افسانه‌ای رو نه از اختلاس بانک‌ها، نه از ژن خوب و نه حتی آقازاده بودن به‌دست آوردن. این ثروت افسانه‌ای چه‌جوری به دستشون رسیده؟!

کیفیت اجرا: پیش از این در چند سریال شاهد کنایه به آقازاده‌ها بودیم. مشکل اصلی‌شان، اما گل‌درشت بودن دیالوگ‌ها بود که کاملاً رو درباره این قشر صحبت می‌کردند. ترور خاموش، اما حرفش را غیرمستقیم زد.

بازتاب‌ها: هر وقت به آقازاده‌ها کنایه زده می‌شود، جماعت اینستاگرام در یک جبهه قرار می‌گیرند! این‌بار هم چنین شد و البته در رسانه‌های رسمی هم بازتاب داشت.