چرا عاشق «فامیل دور» هستیم؟

همشهری جوان: «محمد لقمانیان» عروسک گردان جوان «فامیل دور» می گوید این عروسک آنقدر برایش واقعیت پیدا کرده که شب ها خوابش را می بیند! لقمانیان از ابتدای پروسه طراحی فامیل دور، در جریان جزئیات خلق و اجرای آن بوده و می تواند از رازهای محبوبیت آن رمزگشایی کند.او که این روزها مشغول عروسک گردانی در پروژه «شهر موش ها 2» است، جور «بهادر مالکی» صداپیشه فامیل دور ا هم - که فروتنانه تن به مصاحبه نمی دهد - می کشد و برای ما از جزئیات شخصیت پردازی این عروسک دوست داشتن یمی گوید.

به نظرتان چرا «فامیل دور» اینقدر محبوب شده؟

- فامیل دور به یک برنامه عروسکی استاندارد آمد که خودش برند است و همه دوستش دارند. هر عروسکی که به «کلاه قرمزی» بیاید، معروف می شود چون برنامه خاصی است. از طرفی کارگردان ها و آرتیست های برنامه هم آقایان جبلی و طهماسب هستند و فایمل دور زیر سایه اسم این دو بزرگوار خلق و بزرگ شده. این دو نفر از نظر اخلاق، منش، حرفه ای بودن و تجربه آدم های دوست داشتنی هستند و همیشه از آنها چیزی یاد می گیریم. این آدم ها هر کاری می کنند زود برجسته می شود. نکته دوم همین کار تیمی است. آقای طهماسب کارگردانی است که می داند چطوری شخصیتی را خلق کند و چه راهی را جلوی بازیگرها و بازیگردان هایش بگذارد و چه راهنمایی هایی کند.


آقای طهماسب برای شخصیت پردازی فامیل دور چه ملاحظاتی داشت؟

- می خواستندت شخصیت باشد، نه اینکه تیپ و تکراری از کار دربیاید؛ یعنی وقتی عروسکی را نشان می دهند که کچل است و سبیل دارد، صدای پیرمرد یا کلیشه ای از آدم های دیگر را روی آن نگذارند. آقای طهماسب معتقد است می توانیم مان به ازای تک تک افراد جامعه، شخصیت های جداگانه خلق کنیم. یعنی به شخصیت های تکراری بسنده نمی کنند. پس نکته دوم هم هوشیاری کارگردان است. حالا مرحله بعدی می شود ملاحظات آن آدم هایی که به آن عروسک جان می دهند در دنیا معمولا یک نفر هم صدای عروسک را می گوید. هم عروسک را خودش می گرداند ولی در ایران معمولا صدا را جدا می گیرند و عروسک گردان جداست. البته کارهای دیگر متن دارد و این کار اکثرا بداهه است. آقای طهماسب تم مشخصی برای موضوع هر قسمت در ذهن دارد که از قبل هم می داند چیست. کسانی که در این نوع کارها بداهه پردازی می کنند، بهتر اس باهوش باشند. مثل بهادر مالکی. آقای طهماسب معمولا راه را به ما نشان می دهدو ما هم متناسب با آن ایده پردازی و اجرا می کنیم.

اصلا ایده خلق فامیل دور از کجا و از طرف چه کسی شکل گرفت؟

- اول از توی ذهن آقای طهماسب تراوش کرده بود و بعد به دست های خانم محبوب رسید. آقای طهماسب پله پله و بدون شتاب به عروسک ساز سفارش می دهند. مثلا به خانم محبوب می گویند آدمی می خواهند که سنش کمی بالا باشد و حالت دربان داشته باشد. حالا خانم محبوب هم با توجه به این سن و تیپ، متناسب با دست و قیچی خودش آن کاراکتر را خلق کرد. فامیل دور موقعی که به وجود آمد، من و بهادر اصلا نمی دانستیم قرار است صداپیشه و عروسک گردان آن باشیم. چون قبلش حتی آقای جبلی هم روی آن صدا گفتند. آقای طهماسب این فرصت را داد که همه یک صدا روی آن بگویند که در نهایت صدای بهادر مالکی انتخاب شد.

در مرحله بعدی چه اتفاقی برای آن افتاد؟

- بعد صداپیشه و عروسک گردان به روح و جسم آن دمیده اند. در مجموع از ایده تا اجرای فامیل دور یک تیم حرفه ای پشت آن بوده اند و با تمرین به وجود آمده برای آقای طهماسب، حال خوب مردم مهم است. ایشان همیشه دقیقا همین را می گویندکه ما می خواهیم حال مردم را خوب کنیم؛ هم باید حال خودمان خوب باشد، هم حال مردم به خاطر همین از یک ماه قبل شرایطی را برای رسیدن به این هدف ایجاد می کنند. معمولا ۳۰-۲۰ روز فقط تمرین می دهند. تمرین می کنیم که حال همه مان خوب باشد، همسطح باشیم، همه لذت ببریم و عوامل گروه و عروسک گردان ها با همدیگر هماهنگ شویم. مجموعه «کلاه قرمزی» (برخلاف اکثر کارهای تلویزیونی) برای آقای طهماسب کاری نیست که فقط بخواهند کاری کنند و برای آن پولی بگیرند. همیشه قلبی کار می کنند ودنبال جنبه هنری و مردمی کار هستند، نه پول آن. از دل این فضا، چنین کاراکتری درمی آید به خاطر همیه تکیه کلام ها و حرکت فامیل دور چشم مردم را می گیرد. وقتی چنین کاراکتری خلق شود، مسلما معروف می شود.کاراکترهایی مثل باب اسفنجی، مرد عنکبوتی و ... هم حتما اولش ایده پردازی و تمرین داشته اند وسعی کرده اند تا کارشان کلیشه نشود و به این سطح برسند.


فامیل دور چه ویژگی هایی دارد که این قدر برای مردم جذاب است؟ مثلا یکی از ویژگی هایش این است که ما تا به حال عروسک بزرگسال کمتر داشته ایم.

- فامیل دور در واقع یک عروسک بزرگسال است که بچه گانه رفتار می کندت. همه مردم از آدم های مسنی که مثل بچه رفتار می کنند، خنده شان می گیرد و برایشان دوست داشتنی هستند. همه ما در فامیل و خانواده مان چنین آدم هایی را حتما دیده ایم؛ عمو، پدر بزرگ یا پدری که باعث شده همیشه حالمان خوب شود و یک خرده بهش بخندیم و هوایش را داشته باشیم. این کاراکتر هم همین جوری است. یعنی آدم بزرگسال است که می خواهد جلوی بچه ها کم نیاورد ولی به شدت چگانه فکر و با بچه ها کم نیاورد ولی به شدت بچگانه فکر و با بچه ها عین خودشان رفتار می کند. آنقدر روی فامیل دور کار کرده اند که اگر بگویند شعر بخوان، دقیقا می داند چه شعری بخواند. حرکت ها و ضب المثل مخصوص خودش را دارد. حتی اگر اسم غذا بیاید، غذای مخصوص خودش را دارد. ما به دستور آقای طهماسب برای همه شخصیت هایمان یک شناسنامه مفصل درمی آوریم. مثلا اگر از فامیل دور بپرسید چه گلی را دوست دارد سریع می گوید گل یاس امین الدوله! دقیقا می داند می داند چه غذایی را دوست دارد و از چه واژه هایی خوشش می آید. همه عروسک ها این شناسنامه مکتوب را دارند. به محض اینکه اشاره شود، هر عروسک دوست داشتنی های خودش را می گوید. یعنی هر کاراکتر شناسنامه دار است چون هویت و یک شخصیت مستقل دارد، به چشم می آید و بامزه است. مردم هم کاراکترهای بامزه و خنده دار را دوست دارند. فامیل دور رفتارهای بچگانه ای دارد که دوستش دارند و حرف هایی درباره دور و دوردست و ... می زند که یک خرده احمقانه به نظر می رسد ولی فلسفه عمیقی توش هست، همه اینها جذابش کرده.

از کجا می فهمید که فلان دیالوگ و فلان حرکت مال فامیل دور است و خارج از چارچوب شخصیتش نیست؟

- با گذشت زمان، حرکت هایی درمی آید که می بینیم جواب می دهد و آنهار ا فیکس می کنیم. مثلا در سال اول اصلا از عروسک گردانی فامیل دور راضی نبودم. الان که فیلم هایش را می بینم، واقعا خجالت می کشم. بعضی وقت ها شل است و حرکتی ندارد. یک جورهایی انگار شخصیتش پخته نشده اما سال دوم و سوم به بعد متناسب با شخصیت آن، دیالوگ ها و حرکت هایی در تمرین ها به وجود آمد. ما در طول تمرین ها همه جور افعالی را تمرین می کنیم. همه عروسک ها از کلاه قرمزی و فامیل دور تا «گابی» و «جیگر» فعل های نمایشی مثل ترس را تمرین می کنند. همه عروسک ها باید متناسب با سن خودشان و چند جور بترسند. بعد آقای طهماسب رتوش می کند و ایراد می گیرد و می گوید این کنش و واکنش متناسب با سن و شخصیت تو هست یا نیست. مدام روتوش می کند تا اینکه قوتی اسم ترس می آید، منِ فامیل دور با توجه به تمرینی که کرده ام، می دانم الان باید چه جوری بترسم و ذوق کنم و سر کدام دیالوگ باید چه رفتاری از خودم نشان بدهم. همه اینها براساس همان تمرین هاست. وقتی دوستان می آیند می گویند من مرده آن حرکت و دیالوگ فامیل دور هستم، توی ذهنمان می سپاریمخ و می گوییم پس این جواب داده و نگهش می داریم و چیزهای دیگری را رتوش می کنیم.

از ویژگی های فامیل دور کدامشان ایرانی است؟

- اینکه بعد از هر دیالوگی می خواهد یک شعر بخواند، عادت اکثر مردم ایران است که دوست دارند شعر بخوانند. حرف هایی هم که می زند ایرانی است. فامیل دور با چیزهای بیگانه هم بیگانه است، به طور مثال فرهنگ های مثل فرهنگ موبایل را نمی داند. انگار از قشر آدم قدیمی هاست. مثلا با در اتوماتیک اصلا مشکل دارد. ظاهرا شکل سنتی همه چیز را دوست دارد. صداپیشه هم روی ایرانی بودن آن خیلی تاثیر گذاشته است.


آقای مالکی و شما چه ویژگی هایی از خودتان را به فامیل دور اضافه کرده اید؟

- همه عروسک ها، جدا از اینکه کارگردان و عروسک ساز آن را از ابتدا خلق کرده اند، اکثرا زیر سایه صداپیشه شان شکل گرفته اند. مثل فامیل دور که زیر سایه بهادر مالکی شکل گرفته. آقای طهماسبی چند نفر را برای فامیل دور تست زدند ولی زیاد به دلشان ننشست. گفت احساس می کنم باید بیشتر کار کنیم تا اینکه بهادر مالکی آمد. آن روزهای اول که ما تست می کردیم، بهادر به خاطر کمر درد سر تمرین نمی آمد. بعد که آمد، امیر سلطان احمدی گفت بهادر مالکی یکسری تکیه کلام دارد که می تواند ما به ازای بیرونی فامیل دور باشد؛ مثلا وقتی چیزی می گوید از بقیه می خواهد که ادایش را دربیاورند و بعد می پرسد: «من چجوری ام؟»وقتی در لحظه می خندد، به بقیه می گوید من الان چه جوری می خندم؟ بقیه حتما باید ادایش را دربیاورند. با بهادر که اتود زدیم، آقای طهماسب کلی خندیدند. به هر حال فامیل دور کاراکتری است که به جای اینکه ادای مردم را دربیاورد، از مردم می خواهد که ادای خودش را دربیاورند و خودش به خودش می خندد. به مردم نمی خندد. این حس خوبی در مردم ایجاد می کند. یک ویژگی مشترک دیگر هم این است که بهادر می گوید من در زندگی ام با «در» مشکل دارم. واقعا هم همینطوری است اما خیلی ها باورشان نمی شود! خودش هم شعرهای حافظ را حفظ کرده است و می خواند یعنی بیشتر این حرف زدن های بهادر، در فامیل دور وجود دارد. صدا هم صدای خودش است و اصلا صداسازی نمی کند، فامیل دور بزرگسالی است که دل مهربانی دارد و مثل بچه ها پاک و ساده است و بهادر دقیقا اینجوری است، بیشتر خصوصیات او در فامیل دور هست. من هم توانسته ام متناسب با این اداها، عروسک را جان و حرکت بدهم. واقعا اعتراف می کنم که بیشتر شخصیت پردازی فامیل دور، مدیون بهادر است؛ به خاطر طنز شیرینی که دارد. خود بهادر وقتی صحبت می کند، آنقدر شیرین حرف می زند که واقعا از هر صحبتش لبخند به لب تان می نشیند.