گردشگری با کتاب؛ معرفی ۱۶ سفرنامه جذاب و خواندنی

روزنامه فرهیختگان - عاطفه جعفری: همین چند وقت پیش، گفته‌های یک میهمان در برنامه تلویزیونی درباره گردشگری، دستمایه کنایه‌ها و طنزهایی در شبکه‌های اجتماعی شد. کارشناس گردشگری گفته بود که می‌شود گردش کردن را از همین خانه خودتان شروع کنید و لازم نیست که خود را درگیر هزینه‌های بسیار کنید.

اواخر شهریور‌ماه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ماه‌های سفر ایرانیان شناخته می‌شود. امسال و در روزهایی که شرایط سفر کردن کمی سخت شده و گشت‌و‌گذار به نقاط مختلف ایران و جهان، تبدیل به یک کالای لوکس شده است، می‌خواهیم یک سفر ارزان‌تر معرفی کنیم که به کمک قوه خیال اهالی فرهنگ ایران برای شما فراهم می‌شود. برای این سیر و سفر، کافی است روی مبل خانه‌تان بنشینید و از سفرنامه خوانی با اشاره به جزئیات و کنایات ادبی و تاریخی لذت ببرید.

مطمئنا لذت کشف مکان‌های ناشناخته و حتی رفتن به همان جاهایی که قبلا رفته‌اید هم می‌تواند شما را خوشحال و راضی از اوقات زندگی نگه دارد، اگر هم از آن دسته افرادی هستید که امسال فرصت سفر به شهرهای ایران و جهان را دارید، پیشنهاد می‌شود چند سفرنامه‌ای را که در لیست زیر آمده است بخوانید تا بتوانید تکه سفرنامه‌های زیبایی را در دنیای مجازی و شبکه‌های اجتماعی خود منتشر کنید.

سفرنامه‌ نیما یوشیج

نیما یوشیج یادداشت‌ها و نامه‌هایی از خود به‌جا گذاشته که در مدت اقامتش در برخی شهرهای شمال ایران در سال‌های ۱۳۰۷ و ۱۳۰۸ نوشته است. نیما پس از ترک وزارت مالیه تقریبا بیکار بود و هر‌ جا همسرش ماموریت می‌یافت، همراه او سفر می‌کرد و خاطراتش از این سفرها را در قالب یادداشت می‌نوشت. نیما در بخشی از این سفرنامه خود آورده است: «بعد از یک ماه سرگردانی حالیه در رشت زندگی می‌کنم. زنم مدیره مدرسه دارالمعلمات است. عالی‌ترین مدرسه این شهر. و شخصا خودم بیکار.»

یا در لاهیجان می‌نویسد: «روزی نیست که من به چیزهای تازه برنخورم. طبیعت، اسباب تفریح را کاملا برای من مهیا کرده است.»

سفرنامه احمد شاملو

این کتاب سفرنامه احمد شاملو، شاعر ایرانی به آمریکاست که به صورت طنز نوشته شده است.

شاملو خود می‌گوید که همواره بر این اعتقاد بوده که خودکامگان حاکم بر ایران یکی پس از دیگری «سفیه‌تر» بوده‌اند و همیشه مایل بوده بر تاریخ این حاکمان «نظیره‌ای» بنویسد که «این فرصت در آمریکا دست داد». شاملو برای نگارش این سفرنامه، نگاهی به «روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه» از سفرنامه‌های دوران قاجار و همچنین کتاب «خاطرات امیراسدالله علم» داشته است.

صفیر سیمرغ

این مجموعه، سفرنامه محمدعلی اسلامی‌ندوشن به چند کشور جهان و چند شهر ایران است که نخست در مجله یغما و سپس توسط انتشارات توس در اسفند ۱۳۵۲ به صورت کتاب منتشر و در چاپ‌های بعدی، سفرنامه چند کشور به آن افزوده شد. اسلامی ندوشن سفرنامه‌های دیگری نیز منتشر کرده که از آن میان می‌توان به «آزادی مجسمه» (سفرنامه آمریکا)، «در کشور شوراها» (سفر به‌ روسیه‌، ازبکستان‌، تاجیکستان‌) و «کارنامه‌ سفر چین» اشاره کرد. سفرنامه استاد اسلامی‌ندوشن به افغانستان، دانمارک، ترکیه، پاریس، نیشابور، اصفهان، لندن، ایتالیا و بلغارستان بسیار تیز‌بینانه و زیبا مکان‌ها را توصیف کرده است و خواننده را با خود به سفری تاریخی در عین حال در دنیای معاصر می‌برد.

سفرنامه ابوالقاسم انجوی شیرازی

ابوالقاسم انجوی شیرازی، ادیب و مردم‌شناس ایرانی، در سال ۱۳۴۴ به مدت ۲۷ روز به آذربایجان و کردستان سفر کرد و یادداشت‌های این سفر را در همان سال با عنوان «گذری و نظری» به‌تدریج در هفته‌نامه فردوسی منتشر کرد. این سفرنامه بعدها در اواخر دهه ۶۰ در قالب کتابی با عنوان «گذری و نظری در فرهنگ مردم» در کنار دیگر مطالب مربوط به فرهنگ عامه ایران گردآوری شد. انجوی‌شیرازی در بخشی از این سفرنامه می‌نویسد: «برای ما گشت‌و‌گذار و سیر و سیاحت در این نقطه از خاک مملکت بسیار مغتنم بود.

سفرنامه‌های ایرج افشار

ایرج افشار، ایران‌شناس و کتاب‌شناس ایرانی، از جوانی به گفته خود سفر را پیشه خود کرد، سفرنامه‌های مختلفی را درباره ایران و جهان منتشر کرده که برخی از آنها در قالب یادداشت و برخی دیگر به صورت نامه‌نگاری است. از افشار ده‌ها سفرنامه بر جای مانده که بخشی از آنها در کتاب‌های «بیاض سفر»، مجموعه «سواد و بیاض» و «گلگشت در وطن» و همچنین مجلات فرهنگی چاپ شده است.

مجموعه مقالات او در کتاب «سواد و بیاض» به سفرهایی که این ایران‌شناس به نقاط مختلف کشور داشته است، می پردازد.

خسی در میقات

خسی در میقات جلال آل‌احمد هم یکی از انواع سفرنامه‌هایی است که نوشتن آن باعث رشد این حوزه از داستان‌نویسی شده است. این اثر، یکی از معروف‌ترین آثار ادبی معاصر حج است که جلال در سال ۱۳۴۳ ‌و در سن ۴۱ سالگی طی سفر حج نوشته است. شاید اولین ویژگی کتاب، موقعیت ویژه‌ای است که نویسنده در آن پا به چنین سفری گذاشته و به موجب آن، این سفر می‌تواند فصل تازه‌ای از حیات نویسنده محسوب شود. این سفر برای آل‌احمد یک سفر معمولی نیست. آل‌احمدی که به این سفر می‌رود، همان است که روزی پیوستن به حزب توده را تجربه کرده، آل‌احمدی که گریز از خانواده مذهبی خود و بی‌نمازی را و انتشار کتاب در اعتراض به سنت‌های دینی را تجربه کرده است.

در روز بازار زمانه

این کتاب یادداشت‌هاى سفر جلال ستارى، مترجم و اسطوره‌شناس ایرانی است به کشورهایی مثل ژاپن، چین، بریتانیا، فرانسه، سوئیس و آلمان. ستاری در مقدمه این کتاب می‌نویسد: «به گمانم هیچ سفرکرده‌ای از وسوسه قیاس خود با غیر برای شناخت بهتر خویش یا وی، فارغ نبوده است. گرچه گاه با پیشداوری در اعتقاد به حقانیت و مسلکش راسخ‌تر شده است، اما همین گرایش سترون و نیم‌بند و خام نیز معلوم می‌دارد که خودشناسی جز از راه غیرشناسی ممکن نیست و تنها با کشف جهان و شناخت ناشناخته‌ها می‌توان به کشف و شناخت خود نایل آمد.»

سفرنامه محمدجعفر یاحقی

«زین دایره مینا»، سفرنامه محمدجعفر یاحقی، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی است به شهرهای مختلف ایران و جهان: از پکن و کلکته و بانکوک تا ونیز و لندن و تورنتو؛ از طبس و بوشهر و یاسوج تا اهواز و سوسنگرد. «دایره مینا» در این کتاب به‌عنوان آسمان مینارنگ و درنهایت روزگار رنگارنگ تشبیه شده است. جهان در نوع خود واقعا، مینایی و رنگارنگ است. زیرا این آسمان، شامل چیزها و دیدنی‌های زیادی است. از پکن و کلکته و بانکوک تا ونیز و لندن. نویسنده در این کتاب به گشت‌و‌گذارهای علمی و فرهنگی در شهرهای مختلف پرداخته و نظرات زیادی را درباره «دایره مینایی رنگ» جمع‌آوری کرده است. کتاب از پنج بخش تشکیل شده است.

مارک و پلو

این کتاب مجموعه‌ای از سفرنامه‌های منصور ضابطیان است. ضابطیان کتاب را با مقدمه اینکه «چطور در حالی که فکرش رو هم نمی‌کرده به این زودی‌ها بتونه به سفر دور دنیا بره»، شروع می‌کند. تقریبا می شود گفت که مقدمه این کتاب خودش ‌انگیزه سفره، حتی با تمام سختی‌هایی که ممکن سر راه‌مان باشد. در این کتاب می‌توانید ‌های‌لایت اتفاقات مهم و آشنایی‌ها و همچنین خصوصیات مردم و کشوری که به آن سفر کردن را با ادبیاتی ساده و همین‌طور عکس‌های جذاب بخوانید و ببینید. این سفرنامه شامل سفرهایی به فرانسه، لبنان، هندوستان، ایتالیا، اتریش، کره‌جنوبی و... است. یک نکته مثبت این اثر کوتاه بودن سفرنامه‌هاست، که با چند صفحه مطالعه در مورد هر کشور می‌توانید با فضای کلی حاکم بر آن کشور به‌طور خلاصه آشنا شوید.

سفر با حاج سیاح

این کتاب راکه نوشته احسان نوروزی است می‌توان یکی از نمونه‌های سفرنامه‌نویسی نسل جدید ایران دانست. نویسنده در سفری به اروپا در سال ۲۰۱۰ به همان شهرهایی سفر کرده که «حاج سیاح» سفرنامه‌نویس ایرانی دوران قاجار در دهه ۱۸۶۰ رفته بود. «سفر با حاج سیاح» سفرنامه احسان نوروزی به اروپاست که نشر افق منتشر و این روزها مخاطبانش را پیدا کرده است. احسان نوروزی در واپسین ماه‌های سال ۲۰۱۰ به همان شهرهایی سفر کرده که حاج سیاح در دهه ۱۸۶۰ رفته بود. او می‌گوید: «متن حاج سیاح یک‌باره سویه‌ای به سفرم داد که بدون آن بی‌بصیرت می‌بود: تاریخ. متن حاج سیاح نه‌تنها کل تاریخ ایران را همراه سفرم کرد بلکه کل تاریخ اروپا را هم به پیش‌زمینه کشاند. قضیه فقط این نیست که اروپای توصیفی حاج سیاح چقدر با اروپای تجربه ‌شده‌ام در این سفر فرق دارد، یا اینکه وطن من و حاج سیاح چه بوده و چه شده، بلکه نکته در اینجاست: چگونه می‌توانیم با حرکتی دیالکتیکی میان مکان‌ها و زمان‌ها، حافظه مکان‌ها را در قالب تاریخ بشناسیم، تاریخ نه چون امور سپری شده بلکه به هیات سفری به اتمام نارسیده.»

از پاریز تا پاریس

«ما شرقی‌ها در این سر دنیا نشسته‌ایم و ضمن بحث از برخورد تمدن شرق و غرب و سمینار درباره گرفتاری‌های اروپایی و مغرب برای خودمان از بیکاری به قول ارمنی‌ها کار بیکاری درست می‌کنیم و دلسوزی می‌کنیم که تمدن غرب در حال انحطاط است. و ماده و تکنیک روح غرب را از میان برده است و باید به فکر نجات اروپا بود که هیپی‌ها و گیسو شلال‌ها... اینها بخش‌هایی از کتاب «از پاریز تا پاریس» ابراهیم باستانی پاریزی است. سفرنامه‌ای که جزء سفرنامه‌های ساده و صمیمی طبقه‌بندی می‌شود. این کتاب روایت‌های تاریخی کمی دارد اما اطلاعات زیادی به مخاطب می‌دهد.

داستان سیستان

«داستان سیستان» روایت رضا امیرخانی از سفر رهبر معظم انقلاب به استان سیستان و بلوچستان است که با نگاهی جدید و با زبانی شیرین و زیبا نوشته شده است. این کتاب توسط موسسه انتشارات قدیانی برای بیست‌و‌پنجمین‌بار بازچاپ و روانه بازار کتاب شده است. رهبر معظم انقلاب در اسفند ۱۳۸۱ سفری به استان سیستان و بلوچستان داشتند. اهمیت این سفر در آن شرایط خاص سیاسی که تنها مدت کمی بعد از جنگ افغانستان و شکست طالبان صورت می‌گرفت، به حدی بود که نه‌تنها رسانه‌های داخلی که همه‌ خبرگزاری‌های جهانی هم به گزارش اخبار این سفر پرداختند. کتاب داستان همراهی ۱۰ روزه‌ رضا امیرخانی با تیم همراه رهبر انقلاب در سفر سال ۸۱ ایشان به سیستان و بلوچستان است.

سفرنامه محمدعلی فروغی

محمد‌علی فروغی (ذکاءالملک)، از رجال سیاسی و روشنفکران ایرانی، از آذر ۱۲۹۷ تا مرداد ۱۲۹۹، تقریبا دو سال، جزء هیات ایرانی برای شرکت در کنفراس صلح پاریس، عازم فرانسه شد. «خاطرات محمدعلی فروغی» به خواسته زنده‌یاد ایرج افشار و به کوشش محمدافشین وفایی و پژمان فیروزبخش از سوی نشر سخن منتشر شد.

در معرفی این اثر آمده است: «شاید کمتر کسی را از رجال سیاسی و فرهنگی ایران بتوان سراغ کرد که در ثبت وقایع روزانه زندگی خود به اندازه محمدعلی فروغی(1321-1256) مداومت به خرج داده باشد. فروغی از 26 سالگی به نوشتن وقایع زندگی‌اش پرداخت و با همه مشغله‌ای که در ادوار مختلف عمر خویش داشت، این کار را با جد و جهد دنبال کرد. او خود در عنفوان جوانی نوشته است که به این یادداشت‌نویسی روی آورده تا مرآت حیاتش باشد؛ و امروز این روزنامه حیات- که حدودا 18 سال از ایام زندگانی او را در بر دارد- برای ما یادگار فرهنگی گرانبهایی است که بخشی از تاریخ سیاسی و فرهنگی کشورمان را آینگی می‌کند.»

کتاب حاضر از سه بخش اصلی تشکیل شده است.

آینه‌های دردار

هوشنگ گلشیری سفرنامه خود به اروپا را در قالب رمان «آینه‌های دردار» منتشر کرده است. البته خود گلشیری معتقد بود این کتاب «به ظاهر سفرنامه» است. این کتاب از سفری به چند کشور اروپایی در زمان بازگشت و حضور در خانه نویسنده گزارش می‌شود. اما پس این سفر هم، سفری است به غربت غرب یا جهان رویایی غرب موجود و هم سفری است به اعماق فرهنگ ما. حسین سناپور، نویسنده و از شاگردان گلشیری، درباره این رمان نوشته است: «شخصیت اصلی داستان مردی نویسنده بود در حال سفر به خارج از کشور، برای داستان‌خوانی در جمع ایرانی‌های مقیم خارج. او در این سفر و بعد از بازگشت هم، از خود می‌پرسید کیست و کجایی است.»

جانستان کابلستان

رضا امیرخانی در سال 88 سفری چند روزه به افغانستان داشت که حاصل این اتفاق یک سفرنامه با نام «جانستان کابلستان» شده است. این سفر که یک مسافرت شخصی و برای ملاقات با چند دوست افغان و دیدار از شهرهای مهم این کشور بود با ماجراهای غیرمنتظره و جالبی برای این نویسنده همراه شد که این ماجراها گاهی هیجان‌انگیز است، گاهی طنزآلود و گاهی هم به آشکار شدن حقایق دردناکی می‌انجامد. در این سفرنامه امیرخانی تنها در محدوده سفرش به افغانستان نمی‌ماند، بلکه به تاریخ و آینده، سیاست و اقتصاد و وقایع روز و گاه موضع‌بندی درباره اتفاقاتی معطوف می‌شود که این نویسنده همیشه در برابرشان سکوت کرده است.

نامه‌های سیمین دانشور

مجموعه سه جلدی «نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل‌احمد» را می‌توانیم جزء سفرنامه‌های جذاب روزگارمان تقسیم‌بندی کنیم. مجموعه‌ای که نامه‌های جلال در سفر آمریکای دانشور و نامه‌های سیمین در سفر اروپای جلال که به همت مسعود جعفرى‌جزى از سوی انتشارات نیلوفر منتشر شده و همچنان جزء کتاب‌های پرفروش این ناشر محسوب می‌شود. سالشمار زندگی و آثار سیمین دانشور، نگاهی کوتاه به زندگی و آثار سیمین دانشور، متن نامه‌ها، ضمیمه‌ها و تصاویر عنوان برخی فصل‌های کتاب محسوب می‌شود. جلد سوم این کتاب تقریبا مشتمل بر ۸۰ نامه است که جلال برای سیمین دانشور، زمانی که او با بورسیه فولبرایت در سال ۱۳۳۱ برای تحصیل به استنفورد آمریکا می‌رود، نوشته است و این در حالی است که نزدیک به دو سال از ازدواج آنها گذشته و تنها راه ارتباطی آنان نامه نوشتن، آن هم با وضعیت پستی دهه ۴۰ است. جلال در خلال نامه‌ها علت تداوم چنین مجرای ارتباطی را وصل کردن آینده به گذشته، تاب آوردن در تنهایی، وفاداری نسبت به هم و ایده‌آل‌سازی از موجود واقعی طرف خودمان» عنوان می‌کند.