سینمای ۹۶ در دست زنان فیلمساز

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر: در اکران سال جاری، کارگردانی ۱۳ فیلم و تهیه کنندگی ۹ فیلم را زنان برعهده داشته اند. عملکرد بانوان فیلمساز را بررسی کرده ایم تا ببینیم هرکدام از آثار چه ژانری دارند، فروش شان چقدر بوده، کیفیت فیلم ها چیست و...

اکران سال ۱۳۹۶ چند ویژگی منحصر به فرد دارد. آن چه سوژه این مطلب شده، حضور چشمگیر کارگردان های زن است به طوری که شاهد ۱۳ فیلم از خانم ها بوده ایم. این آماری منحصر به فرد است و هیچ سالی چنین عددی جلوی نام بانوان کارگردان کشورمان نبوده است. نکته ویژه این که در فیلم ها تنوع موضوعی رعایت شده است و خانم ها در ژانری خاص نمانده اند.

در میان ۱۳ فیلم می توان آثار درام اجتماعی، ملودرام، کمدی، دفاع مقدس و مستند مشاهده کرد. فارغ از فروش فیلم ها، تعدد کارگردان های زن و تنوع موضوعی شان یک امتیاز است که به نام سال ۹۶ ثبت شده است. جدا از این تهیه کنندگان خانم هم از اکران سهم داشتند؛ ۹ تهیه کننده فیلم های خود را روانه اکران کردند و از این منظر هم اتفاقی ویژه رخ داده است. این ها سوای حضور مستمر خانم ها در پشت دوربین و فعالیت های فنی است. چرا که سینمای ما همیشه از بانوان در رشته های مختلف بهره برده اما سهشان از کارگردانی و تهیه کنندگی ناچیز بوده است.

1. پوران درخشنده؛ زیر سقف دودی

میزان فروش: دو میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان
رتبه در جدول فروش: 14
ژانر: ملودرام
ستاره ها: فرهاد اصلانی، مریلا زارعی، بهنوش طباطبایی، شهرام حقیقت دوست

درباره فیلم: «زیر سقف دودی» روایت بحران عاطفی میان زن و شوهرها است. ایده ای که درخشنده انتخاب کرد، سال ها است مغفول مانده و به همین خاطر در غالب نقد و نظرها ابتدا ایده فیلم مورد توجه قرار گرفته است. از نظر کیفی، فیل مخاطب هدف را سرگرم می کند و منظورش را هم می رساند اما مخاطب سختگیر که دوست دارد بسیاری از مفاهیم را در زیر لایه های قصه ببیند، «زیر سقف دودی» چندان باب طبعش نیست. فیلم سال پیش در جشنواره فجر رونمایی شد و دو سیمرغ بهترین چهره پردازی (ایمان امیدواری) و بهترین نقش اول زن (مریلا زارعی) را از آن خود کرد.

درباره کارگردان: پوران درخشنده از نخستین فیلمسازان زن سینمای ایران است و فعالیت او مستمر بوده و خانم درخشنده کارش را با مستندسازی شروع کرد و سال ۹۵ اولین فیلم بلند خود یعنی «رابطه» را ساخت. در کارنامه او شش فیلم سینمایی دیده می شود و جالب تر این که خودش تهیه کنندگی آن ها را برعهده داشته است. درخشنده از جمله فیلمسازانی است که دغدغه پرداختن به مسائل اجتماعی دارد و دوربینش غالبا مشکلات کودکان خاص را قاب گرفته است. «هیس دخترها فریاد نمی زنند!» جسورانه ترین فیلم درخشنده است که در اکران عمومی بیش از دیگر فیلم هایش مورد توجه قرار گرفت.

2. تهمینه میلانی؛ ملی و راه های نرفته اش

میزان فروش: یک میلیارد و ۹۸۰ میلیون تومان
رتبه در جدول فروش: 22
ژانر: درام اجتماعی
ستاره ها: میلاد کی مرام، ماهور الوند، السا فیروزآذر، جمشید هاشم پور

درباره فیلم: تهمینه میلانی در چهاردهمین فیلم سینمایی خود، سراغ یک سوژه رفت که بارها نمونه هایش را در فیلم ها دیده بودیم. او اما احساس کرد همچنان در بخشی از جامعه نگاه واپسگرایانه نسبت به زنان وجود دارد و باید از طریق یک فیلم سینمایی هشدار دهد. او در طول اکران گاهی متهم بود که شرایط زنان مثل گذشته نیست و نمی توان این حجم از تحجر نسبت به آن ها را باور کرد. میلانی هم در مقابل شاهد مثال می آورد که متاسفانه در بخش هایی از جامعه همچنان زنانی هستند که از کمترین حق برخوردارند. «ملی و راه های نرفته اش» از نظر قصه گویی موفق عمل می کند و مهمتر اینکه میلاد کی مرام و ماهور الوند به عنوان بازیگران نقش اصلی حضور موفق جلوی دوربین دارند. این نشان از پختگی میلانی در کارگردانی دارد.

درباره کارگردان: تهمینه میلانی اولین کارگردانی است که فیلمش (آتش بس ۱) وارد باشگاه میلیاردی شد. این یعنی تهمینه میلانی می تواند فیلمی بسازد که مقبول گیشه باشد. به ویژگی دیگر او یعنی صراحت لهجه اش هم اشاره کردیم که گاهی البته دردسر ساز شده است. تهمینه میلانی کارش را با فعالیت در پشت دوربین شروع کرد و خیلی زود روی صندلی کارگردانی نشست.

3. روح انگیز شمس؛ دخترعمو و پسرعمو

میزان فروش: یک میلیارد و ۵۱۰ میلیون تومان
رتبه در جدول فروش: 24
ژانر: کمدی
ستاره ها: مجید صالحی، نیوشا ضیغمی، لاله مرزبان، فاطمه گودرزی، مریم امیرجلالی، محمود عزیزی

درباره فیلم: زنان کارگردان در سال ۹۶ سهمی از کمدی هم داشتند که آن را روح انگیز شمس ساخته است. «دختر عمو و پسرعمو» روی چند موقعیت و شوخی تکیه کرده و زحمت خنداندن مخاطب به عهده مجید صالحی گذاشته شده است. این فرمولی است که خیلی ها از آن استفاده کردند و حالا جذابیتی که باید ندارد. فیلم قصه دلدادگی دخترعمو و پسرعمو، مشکلات بر سر راه ازدواج آن، تضاد بین نسل ها و... روایت می کند؛ بدون پیچیدگی خاص و لحظات ویژه. «دخترعمو و پسرعمو» در قیاس با هفت کمدی صدر جدول ظاهرا باید شکست خورده لقب گیرد، اما وقتی بدانیم در شرایط مناسبی روی پرده نرفت و بازیگرانش به اندازه مثلا «گشت ۲» صاحب قدرت در گیشه نیستند، فروش یک و نیم میلیاردی اش را امتیاز به حساب می آوریم.

درباره کارگردان: روح انگیز شمس سال ۷۲ کارش را با «ایوب پیامبر» به عنوان منشی صحنه کلید زد و تا سال ۸۹ در این حرفه ماند. علاوه بر این چند فیلم کوتاه و یک تله فیلم هم ساخته است. او بعد از تجربه دستیار کارگردانی در «دل بی قرار» ساخته قربان محمدپور، پشت دوربین اولین فیلم بلند سینمایی خود یعنی «دخترعمو و پسرعمو» ایستاد. شمس مدیر و برنامه ریز سریال «یوسف پیامبر (ع) هم بوده است.

4. سحر مصیبی؛ صفر تا سکو

میزان فروش: ۳۸۱ میلیون تومان
رتبه در جدول فروش: 47
ژانر: مستند
ستاره ها: الهه، شهربانو و سهیلا منصوریان

درباره فیلم: سال پیش و در جشنواره سینماحقیقت، فیلمی اکران شد و خیلی زود توانست نظرها را جلب کند. «صفر تا سکو» روایت زندگی الهه، شهربانو و سهیلا منصوریان، قهرمانان ووشوی کشورمان است که مسیری سخت را برای رسیدن به نقطه کنونی طی کرده اند. این سه خواهر در فقر و تنگدستی بزرگ شدند اما اراده پولادین آن ها باعث شد مدال های مختلفی در رشته ووشو به دست بیاورند و حالا آوازه شان از مرز کشورمان فراتر رفته است. احسان علیخانی با دیدن «صفر تا سکو» آن ها را به برنامه «ماه عسل» آورد و این گونه هم خواهران منصوریان مشهورتر شدند و هم نام فیلم سر زبان ها افتاد. ویژگی مهم «صفر تا سکو» روایت صادقانه زندگی سه خواهر است که گذشته شان را مخفی نمی کنند، با دوربین راحت هستند و مهمتر اینکه شادی و غم و شکست و پیروزی شان را همزمان می توان دید.

درباره کارگردان: سحر مصیبی سال ها به عنوان منشی صحنه فعالیت کرد و در دو فیلم سینمایی به عنوان برنامه ریز حضور داشت. «صفر تا سکو» نخستین تجربه کارگردانی اوست که احتمالا زمینه ای است برای ساخت فیلم بلند سینمایی. نکته جالب درباره «صفر تا سکو» ترکیب زنانه آن است. منیژه حکمت پخش فیلم را برعهده داشت و مهتاب کرامتی به همراه طهورا ابوالقاسمی آن را تهیه کردند.

5. منیر قیدی؛ ویلایی ها

میزان فروش: یک میلیارد و ۱۶۰ میلیون تومان
رتبه در جدول فروش: 34
ژانر: دفاع مقدس
ستاره ها: طناز طباطبایی، پریناز ایزدیار، آناهیتا افشار، علی شادمان، ثریا قاسمی

درباره فیلم: درباره هشت سال دفاع مقدس فیلم های زیادی ساخته شده و هر کدام از زاویه ای آن را دراماتیزه کرده اند. در این میان فیلم هایی مثل «ویلایی ها» نشان می دهد ظرفیت همچنان باقی است و می توان از دل هشت سال جنگ، سوژه های بکر شکار کرد. منیر قیدی در «ویلایی ها» سراغ آن سوی خاکریز رفت و قصه خانواده فرماندهان سپاه و ارتش در سال ۱۳۶۵ را روایت کرد.

قصه فیلم خانم قیدی به طور کلاسیک روایت می شود اما تعمدا در فصل های زیادی شکل مستند می گیرد و این گونه انتظار زنان و خانواده فرماندهان جنگ دوچندان ملموس می شود. «ویلایی ها» سال پیش در جشنواره فجر موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن (ثریا قاسمی)، سیمرغ بلورین بهترین جلوه های ویژه رایانه ای (محمدقاسیم) و جایزه بهترین فیلم اول (منیر قیدی) شد.

درباره کارگردان: منیر قیدی فعالیت هنری خود را سال ۱۳۸۹ به عنوان منشی صحنه در فیلم «زیر بام های شهر» به کارگردانی اصغر هاشمی شروع کرد. او در ۱۶ فیلم منشی صحنه بوده است و در دو فیلم دستیار کارگردان (آفتابگردان های وحشی و خیلی دور، خیلی نزدیک). قیدی سال ها مترصد ساخت فیلم بود که حاصلش شد «ویلایی ها». فیلم بعدی اش را کی خواهدساخت؟

6. آیدا پناهنده؛ اسرافیل

میزان فروش: ۲۸۱ میلیون تومان بعد از سه هفته اکران
رتبه در جدول فروش: 52
ژانر: درام اجتماعی
ستاره ها: هدیه تهرانی، پژمان بازغی، هدی زین العابدین

درباره فیلم: «اسرافیل» داستان زنانی است که قربانی جامعه مردسالار می شوند. یعنی به رغم داشتن تحصیلات، شغل و موقعیت خوب به خاطر برخی تفکرات عقب مانده از آمال خود دست می کشند و تن به یک زندگی دیگر می دهند. قهرمان فیلم «اسرافیل»، ماحی (هدیه تهرانی) می خواهد جلوی این تقدیر شوم بایستد که موفق نیست. فیلم به خوبی یک عشق قدیمی و آرزوهای فروخورده یک زن را به تصویر می کشد و البته گوشه هایی از علاقه مندی مرد (پژمان بازغی) را نیز ملموس نشان می دهد. فیلم جایی لطمه می خورد که دوربین به تهران می آید و بیش از اندازه روی زندگی شخصیت هدی زین العابدین می ماند. در مجموع قابل دفاع است. مهم تر اینکه برای خانم پناهنده یک گام به جلو محسوب می شود.

درباره کارگردان: آیدا پناهنده بعد از ساخت چند فیلم کوتاه و مستند تحسین شده، سه فیلم تلویزیونی کارگردانی کرد. اتفاقا دو فیلم «آبروی از دست رفته آقای صادقی» و «قصه داود و قمری» از تله های موفق تلویزیون به شمار می روند که بارها روی آنتن رفته و پناهنده را به جایزه رسانده اند. او سال ۹۳ نخستین فیلم سینمایی اش یعنی «ناهید» را ساخت و سال پیش «اسرافیل» را کارگردانی کرد. پناهنده جزو کارگردان های موفق سینمای ماست.

7. نگار آذربایجانی؛ فصل نرگس

میزان فروش: ۲۳۲ میلیون تومان
رتبه در جدول فروش: 57
ژانر: ملودرام
ستاره ها: ریما رامین فر، یکتا ناصر، امیر آقایی، پژمان بازغی، شایسته ایرانی، محمدرضا هدایتی، گوهر خیراندیش

درباره فیلم: «فصل نرگس» به طور همزمان چند قصه را پیش می برد. محور اصلی آن درباره اهدای عضو است که کارگردان برای نشان دادن آن از یک قصه عاشقانه بهره برده است. به موازات آن شخصیت های فیلم نیز مستقیم یا غیرمستقیم درگیر این مسئله هستند؛ از جمله یک بازیگر مطرح که «فصل نرگس» ابتدا با نمایش ظاهر زندگی و شخصیت او (امیر آقایی) تصورات منفی معمول را درباره این قشر از جامعه نشان می دهد و در پایان روی دیگری از زندگی بازیگران را به تصویر می کشد. آذربایجانی این گونه به همکاران بازیگر ادای دین کرده است. «فصل نرگس» حتما خالی از ایراد نیست و نمی توان آن را فیلمی خاص لقب داد اما به خوبی از پس بیان منظورش بر می اید و مخاطب را سرگرم می کند.

درباره کارگردان: نگار آذربایجانی با نقشی کوچک در فیلم «نسل سوخته» زنده یاد رسول ملاقلی پور وارد سینما شد. ۱۱ سال بعد یعنی سال ۱۳۸۸ «آینه های روبرو» را ساخت که از بخش نگاه نوی جشنواره بیست و نهم فجر دیپلم افتخار گرفت. این فیلم سوژه نابی دارد و مشکلات زندگی دوجنسه ها را به تصویر می کشید. «آینه های روبرو» نظر مخاطب ایرانی را جلب کرد و در چندین جشنواره خارجی به نمایش درآمد.

8. رقیه توکلی؛ مادری

میزان فروش: ۸۰ میلیون تومان بعد از یک هفته اکران
رتبه در جدول فروش: 65
ژانر: ملودرام
ستاره ها: هومن سیدی، هانیه توسلی، نازنین بیاتی، ملیسا ذاکری، مریم بوبانی

درباره فیلم: داستان «مادری» درباره دو خواهر است که یکی به دلیل مشکلاتی که سر راهش قرار می گیرد، مجبور می شود برای فرزند خواهرش مادری کند، ضمن اینکه این دو خواهر تنها هستند و خاله ای دارند که او هم برای آن ها جایگاه مادر را دارد. اولین تجربه خانم کارگردان بیشتر یک فیلم احساسی است که هر اندازه تلاش کرده سراغ واقعیت های اجتماعی برود، باز هم نتوانسته از غلبه احساس بر فضای داستانش دور شود، برای همین آنچه به تصویر می کشد بیشتر جنبه نمایشی دارد تا واقعی. به طور کلی «مادری» فیلم آرامی است که نگاه زنانه اش بیشتر فضایی احساسی و دور از منطق دارد، در حالی که همین زنانگی می توانست نقطه عطف داستان باشد. با وجود همه نقص ها، فیلم «مادری» در میان فیلم های اجتماعی که با تصور هرچه تلخ تر، اثرگذارتر ساخته می شوند، حال مخاطبش را بد نمی کند.

درباره کارگردان: «مادری» اولین ساخته رقیه توکلی است که به تازگی روی پرده رفته است. نکته جالب فیلم حضور چهره های محبوب در آن است که برای یک کارگردان امتیاز محسوب می شود.

9. مریم دوستی؛ دریاچه ماهی

میزان فروش: ۳۰ میلیون تومان
رتبه در جدول فروش: 74
ژانر: دفاع مقدس
ستاره ها: نادر فلاح، ستاره اسکندری، لاله اسکندری، افشین هاشمی، حدیثه تهرانی

درباره فیلم: «دریاچه ماهی» و «ویلایی ها» دو فیلم اکران شده سال ۹۶ هستند که به موضوع دفاع مقدس می پردازند و کارگردان هر دو نیز زن هستند. «دریاچه ماهی» را مصطفی رستگاری نوشته و روایتی متفاوت از شهدای هنوز بر جای مانده کانال ماهی دارد. این فیلم نگاهی به وقایع پس از جنگ دارد و داستان چند خانواده را روایت می کند که در نقطه مشترکی به یکدیگر می رسند و در این میان عشق گمشده ای پیدا می شود. نظرات درباره فیلم تفاوت است؛ برخی منتقدان «دریاچه ماهی» را اثری شاخص در حوزه دفاع مقدس می دانند و برخی معتقدند فیلم در رسیدن به منظور خود موفق عمل نکرده است.

درباره کارگردان: «دریاچه ماهی» اولین تجربه بلند سینمایی مردم دوستی محسوب می شود که پیش از این ساخت ۱۲ فیلم کوتاه را در کارنامه خود داشته است. بسیاری از این فیلم ها نیز در جشنواره های جهانی حضور داشته و جوایزی را نیز کسب کرده اند. تحصیلات دوستی در زمینه کارگردانی و چهره پردازی بوده و علاوه بر این در سینما سابقه چهره پردازی داشته است. او مدتی پیش خبر ساخت فیلم دوم خود را رسانه ای کرد: «این فیلمنامه با کار قبلی من یعنی «دریاچه ماهی» کاملا متفاوت است و درباره نگاه جامعه به زنان و بسیار پربازیگر و پرلوکیشن است.»

10. غزاله سلطانی؛ پرسه در حوالی من

اکران در گروه هنر و تجربه
میزان فروش: اعلام نشده
ژانر: درام اجتماعی
ستاره ها: مهراوه شریفی نیا، بهناز جعفری، سوسن مقصودلو، نسرین نکیسا و...

درباره فیلم: غزاله سلطانی در فیلم اول خود روی سوژه ای خاص دست گذاشته است. دختری که در سن ۳۰ سالگی هنوز ازدواج نکرده و آرزوی مادرشدن دارد. سایه (مهراوه شریفی نیا) دوست دارد بچه دار شود ولی علاقه ای به ازدواج کردن ندارد؛ از آن سو به یک مرد نیاز دارد، به همین دلیل دوست دارد که پسرداشته باشد و مادری کردن را به ازدواج بیشتر ترجیح می دهد. سایه می خواهد توسط یک نوزاد پسر تنهایی اش را پر کند و آن حس زنانگی و مادرانه را به نوزادش انتقال بدهد و..

«پرسه در حوالی من» به خوبی از پس ترسیم شرایط بحرانی یک زن بر می آید و خاطب را متقاعد می کند. فیلم ضعف هایی هم دارد که ریتم کند داستان و شاخه به شاخه شدن مهمترین آن ها است. غزاله سلطانی به نحوه نمایش فیلمش در هنر و تجربه هم معترض بود و از ادامه اکران انصراف داد.

درباره کارگردان: غزاله سلطانی پیش از ساخت فیلم «پرسه در حوالی من» فیلم بلند مستند«... و آسمان آبی» را ساخته بود. فیلم مروری بر زندگی استاد عزت الله انتظامی داشت. سلطانی فعالیت های متعددی در حوزه تئاتر هم انجام داده و فیلم های کوتاهش جوایزی را از جشنواره های داخلی و خارجی دریافت کرده است.

11. فاطمه ثقفی؛ بیوگرافی

اکران در گروه هنر و تجربه
میزان فروش: اعلام نشده
ژانر: درام اجتماعی
ستاره ها: بهار کاتوزی، میثاق زارع، روح الله مهرابی و...

درباره فیلم: «بیوگرافی» سوژه ای جسورانه دارد و موضوع ترنس ها را محور روایت داستان قرار داده است (حتما می دانید ترنس به کسی گفته می شود که جسمش زن باشد ولی روحی مردانه داشته باشد و یا عکس این حالت). محور داستان فیلم خانواده ای است که هر کدام از اعضای آن برای رهایی از مشکل به فکر خود است. راحله (بازیگر اصلی) با مشکل حادی دست و پنجه نرم می کند و مواجهه او با برادر دوجنسیتی اش است. او برای کمک به این برادر تا مرز قربانی شدن نیز پیش می رود. «بیوگرافی» در مجموع اثر موفقی است اما خب ایرادهایی هم دارد. مثل چندپاره شدن قصه و گاهی نگاه محافظه کارانه به سوژه. با این حال رفتن سراغ چنین موضوعاتی که از قضا مهم و رهاشده هستند، ظاهرا برعهده خانم های کارگردان گذاشته شده.

درباره کارگردان: فاطمه ثقفی کارگردان فیلم «بیوگرافی»، به خاطر فعالیت پدر و برادرش در حوزه سینما، از شش سالگی با این حرف آشنا شد. ثقفی کارشناس ارشد فلسفه هنر است و تاکنون به عنوان منشی صحنه و دستیار کارگردان با فیلم های سینمایی «مگر کسب و کار من است»، «همه چیز برای فروش»، «مردی که اسب شد» و... همکاری داشته است. او در زمینه فیلمنامه نویسی هم تجربیاتی دارد. او بیوگرافی را براساس فیلمنامه برادرش امیرحسین ثقفی کارگردانی کرده است.

12. افضلی و برق نورد؛ کارستان

اکران در گروه هنر و تجربه
میزان فروش: اعلام نشده
ژانر: مستند

درباره فیلم: «مادر زمین» و «شاعران زندگی» دو مستند از مجموعه پروژه «کارستان» هستند که در گروه هنر و تجربه رفتند. مهناز افضلی در «مادر زمین» زندگی هایده شیرزادی را سوژه کرد. شیرزادی که در گذشته محرومیت ها و محدودیت های زادگاهش (گیلانغرب) آن را از تحصیل بازداشته بود، امروز تبدیل به کارآفرینی شده که برای اولین بار در کشور سایت بازیافت نخاله های ساختمانی را راه اندازی کرده و توانسته از تخریب زمین جلوگیری کند. افضلی با «مادر زمین» نشان داد می تواند هم به سوژه وفادار باشد و هم مخاطب را سرگرم کند.

درباره کارگردان: زندگی، روحیه و فعالیت های شیرین پارسی، شالیکار، فعال محیط زیست و فعال اجتماعی در حوزه زنان باعث شد تا شیرین برق نورد در روایتی شاعرانه به مستند او بپردازد. شیرین پارسی فارغ التحصیل ادبیات از کشور فرانسه و منتخب برگزیده کارآفرینی در جشنواره کارآفرینی گیلان در سال 1383 بوده است. زمین های بدون حاصل به ارث مانده خانوادگی او اولین جرقه ای بود که باعث شد تا او به فکر کسب و کار تازه ای بیفتد. در نهایت شیرین پارسی و همسرش توانستند در شیوه کشت مکانیزه الگوی مناسبی را به کشاورزان منطقه ارائه دهند. این فیلم با همراهی همسر و فرزندان این کارآفرین ساخته شده و نویسندگی، کارگردانی و تدوین کار برعهده شیرین برق نورد است.