دهه نود؛ دهه‌ بندها

وب سایت موسیقی ما : مدتی است که شاهد ظهور و فعالیت گروه‌هایی در موسیقی پاپ هستیم که پسوند «بند» دارند. بند در زبان انگلیسی چند معنی دارد که یکی از آنها گروه موسیقی است. انتشار آثار این بندها از آن جایی که جالب شده که تا چند سال پیش اغلب فعالیت‌ها در موسیقی پاپ انفرادی و با محوریت صرفاً یک نفر یا یک خواننده بود. همچنین گروه‌های موسیقی به غیر از دو سه مورد خاص در موسیقی پاپ ایران آنچنان مورد توجه قرار نمی‌گرفتند.

ولی از اواخر دهه هشتاد و خصوصاً طی شش سالی که از دهه نود می‌گذرد شاهد شکل‌گیری و رشد و شهرت چشمگیر بندهای پاپ هستیم. بندهایی که این روزها برخی از آنها موفق به برگزاری کنسرت‌های متعدد هم می‌شوند. به همین بهانه در قالب یک گزارش، مروری بر فعالیت‌ بندهای شاخص چند سال اخیر پاپ داشته‌ایم. در این بین سراغ چند تعریف جهانی از مقوله بند هم رفتیم و نگاهی هم به گذشته داشتیم. این گزارش را تا پایان بخوانید:

نقبی به گذشته

اواخر دهه هفتاد بود که گروه «آریان» در موسیقی پاپ ایران معرفی و به سرعت مطرح شد. موفقیت و مدل کارهای این گروه باعث شد تا به الگویی برای جوانان دیگر تبدیل شوند و ظرف مدت کوتاهی چند گروه دیگر آثارشان را در بازار موسیقی منتشر کنند. گروه‌هایی نظیر «گپ» و «ایساتیس» که به توفیق چندانی دست پیدا نکردند اما در همان مقطع گروه «پسران آفتاب» توانست بازخورد خوبی از مخاطبان دریافت کند. آنها علاوه بر انتشار شش آلبوم تا اواخر دهه هشتاد فعالیت داشتند و چند اجرای محدود هم برگزار کردند ولی همانند قاعده تمامی فعالیت‌های گروهی در موسیقی ایران، محکوم به فروپاشی شدند. گروه «واران» که با چهره‌هایی نظیر سیروان خسروی و نیما رمضان همکاری می‌کرد نیز مدتی مورد توجه قرار گرفت.

در دوره‌ای که هنوز آریان طرفداران زیادی داشت و پسران آفتاب و چند گروه دیگر هم مشغول انتشار آثارشان بودند، مخاطبان موسیقی پاپ داخل کشور برای اولین‌بار به شکل جدی و متمرکز با مفهوم بَند آشنا شدند. اواخر سال 85 بود که موزیک‌ویدئویی از سه جوان با کت‌های چرمی که در یک قایق نشسته بودند و پارو می‌زدند منتشر شد. سه جوانی که نام دقیقشان را کمتر کسی می‌دانست اما عنوان گروهشان «سون بند» بود.

آرش قنادی، امیر قنادی و کیارش پوزشی از سال 76 با هم بودند و گروه سون تشکیل شده بود اما با موزیک‌ویدئوی «با تو می‌مونم» توانستند صدای خود را به گوش شنونده‌های زیادی برسانند و در عین حال برای اولین‌بار مفهوم بند را در موسیقی پاپ رسمی همه‌گیر کنند. هرچند که در پوسترهای آثار گروه آریان هم گاهی از واژه بند استفاده می‌شد ولی در میان عموم مردم با عنوان آریان بند شهرت نداشتند. پس از سون بند هم رفته رفته این مفهوم همه‌گیرتر شد ولی در عین حال هنوز هم بودند جوانانی که گرد هم می‌آمدند و کارهای موسیقی خود را در قالب گروه منتشر می‌کردند.

موج بندها

دهه نود را باید دهه بندها نام‌گذاری کرد. این موج گسترده حتی به موسیقی تلفیقی هم نفوذ کرد و طی شش سال اخیر شاهد انتشار آثار و برگزاری کنسرت‌های دارکوب، پالت‌بند، دال‌بند، کامنت‌بند، کاکوبند، چارتار و چندین و چند بند کوچک و کمتر شناخته شده تا امروز هستیم. اما از شهریور 1390 تا امروز ده ها گروه غالباً دو یا سه نفره در موسیقی پاپ تشکیل شده که همگی پسوند بند دارند. بد نیست پیش از مروری بر فعالیت‌های آنها نگاهی کوتاه به مقوله بند در موسیقی پاپ جهان داشته باشیم.

یک مورد خاص

براساس تعریف جهانی، گروه موسیقی به مجموعه‌ای از افراد اطلاق می‌شود که در کنار هم ساز می‌زنند یا در کنار هم می‌خوانند یا هر دو کار را انجام می‌دهند و به گروه‌های موسیقی راک و پاپ به جای آنسامبل، بند می‌گویند. همچنین براساس تعاریفی که از بندهای پاپ یا راک وجود دارد، گروه‌های دو نفره از موارد نادر هستند. معمولاً در گروه‌های دنیا دو یا چند نفری که به عنوان بند معرفی می‌شوند همگی با هم کارهای گروه را انجام می‌دهند و روی صحنه هم می‌روند. روال معمول در گروه‌های دو نفره این است که سازبندی آنها از وکال، گیتاربیس و درامز یا سازهای کوبه‌ای تشکیل شده است.

اما مورد خاص‌تر این است که در ایران معمولاً بندها متشکل از دو یا سه خواننده هستند و نهایتاً شعر و ملودی و تنظیم از دل همکاری همین اعضای اصلی ایجاد می‌شود و روی صحنه در هر کنسرت ممکن است نوازندگان متفاوتی را ببینیم. به این ترتیب صرفاً خواننده‌ها تنها اعضای گروه هستند و شاید ارکستری که ثبت می‌کنند هم به نام همان بند باشد ولی تغییرات زیادی به صورت معمول در بحث نوازنده‌های آنها رخ می‌دهد. در حالی که مقوله بند در موسیقی تلفیقی ما بیشتر به مقیاس جهانی نزدیک است و بندهای 4 یا 5 نفره یا بیشتری که هستند علاوه بر مقوله خوانندگی و تولید شعر و ملودی و تنظیم، با همدیگر روی صحنه می‌روند.

از سال 1980 هم که مقوله سکوئنس وارد دنیای موسیقی شد تعداد گروه‌های دونفره پاپ یا راک در دنیا افزایش پیدا کرد اما باز هم اگر گروهی دو یا سه عضو دارد همه آنها با هم روی صحنه می‌روند و ساز می‌زنند.

پازل‌بند

برگردیم به بحث‌ بندهای موسیقی پاپ و از اولین بند دهه نود شروع کنیم که از شهریور ۱۳۹۰ تشکیل شد و در ابتدا با ساخت آثار خواننده‌های مختلف به شهرت رسید. «پازل‌بند» با حضور علی رهبری و آرین بهاری تشکیل شد. این دو نفر در ماه‌های اول فعالیتشان نتوانستند توفیقاتی که با آهنگسازی و تنظیم‌هایشان کسب کرده بودند را با قطعات مستقل خودشان کسب کنند. «هم‌نفس» اولین اثر مستقل پازل‌بند با صدای علی رهبری بود که اسفند ۱۳۹۰ منتشر شد و استقبال چندانی از آن صورت نگرفت. ولی رفته رفته این بُعد از پازل‌بند هم توجه مخاطبان را جلب کرد و قطعاتی نظیر بارونای نم نم و نگم برات از این دو نفر توانست بازخورد زیادی داشته باشد.

اولین کنسرت مستقل پازل‌بند هم تابستان سال گذشته برگزار شد و آنها توانستند قطعات آلبوم خود به نام «قایق کاغذی» را در تهران روی صحنه ببرند. پازلی‌ها با انتخاب‌های هوشمندانه‌ای که در زمینه کارهای فیت داشتند هم توانستند میخ خودشان را محکم در بازار بکوبند و حالا از جمله بندهای مطرح بازار هستند. یکی از نکات پازل‌بند هم این است که در کنسرت‌ها آرین بهاری هم به همراه علی رهبری که خواننده است روی صحنه می‌رود ولی سایر نوازنده‌ها عضوی از این گروه محسوب نمی‌شوند.

هوروش‌بند

شاید اینکه برخلاف برخلاف بندهای پاپ خارجی در ایران، نوازنده‌ها عضو اصلی گروه نیستند یک نکته منفی محسوب شود ولی اینکه اعضای بندهای پاپ ما معمولاً خودشان تولیدکننده آثارشان هستند یک نکته مثبت است. به دلیل اینکه دچار سردرگمی سلایق هنرمندان دیگر نمی‌شوند و در آثارشان یکدستی وجود دارد. یکی از گروه‌هایی که این روزها علاوه بر کارهای خودش، برای هنرمندان زیادی اثر تولید می‌کند هوروش‌بند است.

مسعود جهانی هسته اصلی و مغز متفکر تنظیم‌های هوروش‌بند است، مهدی دارابی هم علاوه بر خوانندگی، بیشتر ترانه‌ها و ملودی‌های هوروش را می‌نویسد و می‌سازد. این دو هنرمند طی ماه‌های اخیر کارهای متعددی را برای چهره‌هایی نظیر میثم ابراهیمی، شهاب رمضان و مسیح و آرش تولید کرده‌اند. کنسرت‌های هوروش‌بند هم فقط با حضور مهدی دارابی به عنوان خواننده برگزار می‌شود. حمید فریزند هم به عنوان ترانه‌سرا و مدیر گروه، عضو دیگری از هوروش‌بند است.

ماکان‌بند

ماکان‌بند تا حد زیادی از لحاظ نوع ساختار و فعالیت با گروه‌های پاپ خارجی مشابه است. چون علاوه بر بحث تولید کارها که تمام بخش‌های آن درون گروه انجام می‌شود، ۴ عضو این گروه که همیشه با هم هستند یعنی «یاشار خسروی» به عنوان تهیه‌کننده هنری، «امیرمیلاد نیکزاد» به عنوان تنظیم‌کننده و «امیر مقاره» و «رهام هادیان» به عنوان خوانندگان گروه همگی در کنسرت‌ها با هم روی صحنه می‌روند. نوازندگان دیگری هم در کنسرت‌های ماکان‌بند حضور دارند ولی در زمینه تولید و اجرای موسیقی کارها تفکرات یاشار خسروی و امیرمیلاد نیکزاد -که رهبر ارکستر هم هست- نقش مهمی دارد. شاید همین ساختار ماکان‌بند باعث شد تا به مدلی در کلام برسند که ساده است و با موسیقی تا حد زیادی مدرن ترکیب و به مخاطب ارائه می‌شود.

اِموبند

«اِموبند» یک گروه سه نفره با حضور افشین کامیار، سعید قنبرپور و میثم کمالی است که هنوز نتوانسته‌اند طیف بسیار گسترده‌ای از شنونده را داشته باشند اما با این حال تا کنون موفق به برگزاری چند کنسرت در تهران شده‌اند. در نوع معرفی اموبند به مخاطبان سعی شده از مدل گروه «وان دایرکشن» الهام گرفته شود؛ گروه پنج نفره و پرطرفداری که به شکل یک گروه پاپ پسرانه در دنیا مطرح شده‌اند. همچنین بحث ترانه‌سرایی، آهنگسازی و تنظیم اموبند توسط هنرمندان دیگر انجام می‌شود و روی صحنه هم نوازندگان مختلفی با آنها حضور دارند و مدل کارشان تا حدی با تعاریف جهانی یک بند پاپ فاصله دارد. اموبند این روزها مشغول تولید آثار جدیدش است و به گفته «علی آقایی‌نسب» -تهیه‌کننده اموبند- آلبوم دوم این گروه هم در دست انتشار است.

ایوان‌بند

«ایوان‌بند» یکی از بندهای نوپا است اما طی ماه‌های اخیر که آثارشان از سوی شرکت «آوای هنر» منتشر می‌شود توانسته‌اند به جمع محبوب‌ترین قطعات سایت «موسیقی ما» راه پیدا کنند. در حال حاضر قطعه «ماه منی» از این بند که آذرماه منتشر شد پردانلودترین اثر ۱۰۰ روز اخیر «تماشاخانه» سایت «موسیقی ما» است. اما ایوان‌بند دو عضو اصلی دارد که فواد غفاری آهنگسازی کارها را انجام می‌دهد و حسین شریفی هم خواننده است. آروم جونم، تو همونی، دلبسته و ای جان سایر آثار ایوان‌بند است که طی ماه‌های گذشته منتشر شده‌اند. در بحث ترانه و تنظیم آثار این بند حدیث دهقان و مصطفی مومنی هم در کنار آنها حضور دارند و باید دید چه زمانی ایوان می‌تواند آثارش را روی صحنه ببرد.

آوان‌بند

«آوان‌بند» برخلاف سایر بندهایی که این روزها فعالیت دارند ترکیب موسیقایی‌اش صد در صد پاپ نیست و آنها از سازهایی نظیر کمانچه هم در کارهایشان استفاده می‌کنند. میلاد و مهرزاد عسکری خوانندگان آوان‌بند هستند و تنظیم کارهایشان هم توسط شعیب عرب انجام می‌شود. به غیر از موسیقی، کلام این گروه هم صرفاً عاشقانه نیست و اشعار کلاسیک هم جایگاه خاصی در کارهایشان دارد. به عبارت دیگر می‌توان تا حدودی آوان‌بند را هم نزدیک به کارهای تلفیقی طبقه‌بندی کرد اما نوع موسیقی و اجرایشان بیشتر پاپ است.

آنها اوایل دی‌ماه امسال شعر «رو سر بنه به بالین» را که پیش از این با صدای همایون شجریان معروف شده بود را با ملودی و تنظیم متفاوتی اجرا کردند. گنجور، لولی، آب و آتش، شوکران، سلام علیک و شاعری سایر آثار آوان‌بند است که از سوی شرکت آوای هنر منتشر شده است. شاید بد نباشد بدانید که بحران شباهت نام‌ها که چند وقتی است دامن موسیقی ایران را گرفته در بندها هم وجود دارد و در حال حاضر یک گروه دیگر به نام اَوان‌بند هم فعالیت دارد! که مدل آنها بیشتر ایرانی و تلفیقی است.

پایکوب‌بند

«کوروش مهربان» خواننده و آهنگسازی است که آبان امسال قطعه «دوش» را تحت عنوان «پایکوب‌بند» منتشر کرد. او در قطعه دوش سراغ تصنیف معروف «علی‌اکبر شیدا» رفته بود و آن اثر را با تنظیم الکترونیک محمدرضا چراغعلی در فضای مجازی ارائه کرد.

نوع این قطعه و خصوصاً تیزر متفاوت و تقریباً عجیبی که برایش ساخته شده بود باعث شد تا بازخوردهای گوناگونی برای این اثر به ثبت برسد ولی قطعه دوش در سایت «موسیقی ما» بیش از ۶۸ هزار مرتبه دانلود شد که به عنوان اولین اثر یک بند، آمار خوبی بود. کوروش مهربان در ادامه هم قطعه «یار ناز» را با ترانه و موسیقی خودش و تنظیم محمدرضا چراغعلی ارائه کرد که در بخش بصری این کار دوباره به سراغ همان مدل جالب خودش که تلفیق تصاویر رئال و انیمیشن در ساخت تیزر بود رفت. کوروش مهربان هنوز گفتگوی خاصی با رسانه‌ها نداشته و دقیقاً معلوم نیست که او از طرح نام پایکوب‌بند چه منظوری دارد و چه اعضای دیگری در این بند حضور دارند. شاید هم او قصد سنت‌شکنی دارد و می‌خواهد پایکوب‌بند یک گروه تک نفره باشد!

ملوبند

ملوبند هم یکی دیگر از بندهای نوظهور موسیقی پاپ است. امیرحسین نامدار و امیرفرهاد دکلان خوانندگان ملوبند هستند و آثارشان با موسیقی علیرضا افشار منتشر می‌شود. طی ماه‌های اخیر قطعات باران، آروم قلبم و ناب از ملوبند به تهیه‌کنندگی ایمان موسوی در فضای مجازی ارائه شده است.

63بند

استفاده از عدد برای نام یک گروه موسیقی اتفاقی تقریباً نادر در دنیا است ولی «۶۳بند» یکی از بندهای جدید و فعال پاپ است. آنها طی چند وقت اخیر قطعاتی نظیر دیدی ای دل، بیش از حد و عشق یک طرفه را منتشر کرده‌اند اما هنوز اثری از ۶۳بند هیت نشده است.

دات‌بند

«دات‌بند» به خوانندگی شبیر عبیری و با موسیقی فرشاد بیات تا کنون قطعاتی را با اشعار شعرای سرشناس معاصر منتشر کرده است. آنها در قالب پروژه‌ای به نام نیمایی‌ها قطعه لحظه دیدار را منتشر کرده‌اند همچنین قطعه پرنده مردنی‌ست را هم با شعری از فروغ فرخزاد تولید و عرضه کردند. در کارهای این گروه از سازهای آکوستیک و خصوصاً ارکستر زهی استفاده می‌شود و مدل آثارشان پاپ بازاری نیست. نکته جالب دیگر هم در ادامه بحران اسامی در موسیقی ایران این است که غیر از دات‌بند گروهی هم به نام دات وجود دارد که خواننده آن شهره سلطانی است و کنسرت هم برگزار کرده است!

مسیح و آرش عدل‌پرور

مسیح و آرش عدل‌پرور دو چهره‌ای هستند که سال گذشته به عرصه رسمی موسیقی وارد شدند اما از چند سال قبل کارهایشان در میان مخاطبان شنیده شده بود. آنها علاوه بر خوانندگی کار آهنگسازی و ترانه‌سرایی را انجام می‌دهند و تا حدودی مدل کارشان شبیه به بندهایی است که در این گزارش به آنها اشاره کردیم. مسیح و آرش علاوه بر خوانندگی و آهنگسازی و ترانه‌سرایی در زمینه نوازندگی هم فعالیت دارند و احتمالاً زمانی که روی صحنه بروند در این بخش هم هنرشان را بروز خواهند داد.

گروه‌های با ثبات؛ بدون نام بند

اما نکته دیگری که در میان ارکسترهای چند خواننده پاپ جلب توجه می‌کند این است که برخی از این خواننده‌ها در چهار پنج سال اخیر ترکیب ثابتی در میان گروه‌های خود داشتند. حتی بخشی از کار آهنگسازی و تنظیم و نوازندگی آثارشان هم از طریق اعضای گروه‌هایشان انجام می‌شد اما هیچگاه با عنوان بند مطرح نشدند. مثلاً بابک جهانبخش از اواخر سال ۹۰ با ارکستری به رهبری «رضا تاجبخش» فعالیت داشت و این خواننده باسابقه قطعات زیادی را با تنظیم‌های مسعود همایونی، انوشیروان تقوی و رضا تاجبخش که در گروهش حضور داشتند منتشر کرد. خودش هم که معمولاً کار آهنگسازی قطعاتش را انجام می‌دهد. احسان خواجه‌امیری هم یکی دیگر از این چهره‌ها است که عمده تنظیم‌هایش توسط «هومن نامداری» انجام می‌شد.

هرچند که این دو هنرمند چندی پیش از هم جدا شدند اما علاوه بر نامداری، یک سری از آهنگسازی‌های کارهای خواجه‌امیری هم توسط احسان نی‌زن و فرشید ادهمی که عضو گروهش هستند انجام می‌شد. همچنین محمد علیزاده هم در این رده قرار می‌گیرد چون رهبر ارکسترش «امیرحسین اویسی» به عنوان تنظیم‌کننده هم با این خواننده همکاری دارد. حامد همایون هم یکی دیگر از خوانندگانی است که بیش از نود درصد تنظیم‌هایش توسط «سامان امامی» انجام شده است. موزیسینی که رهبر ارکستر همایون هم هست و از چند سال قبل در کنار هم فعالیت دارند. در تمام مواردی که ذکر شد بیشتر نوازندگی قطعات هم توسط اعضای ارکسترهای همین خواننده‌ها انجام می‌شود که چنین روندی با تعریف جهانی بند همخوانی دارد اما هیچگاه آنها کارهایشان را با این پسوند عرضه نکردند.

استفاده از بند ممنوع است؟

بند یک کلمه انگلیسی است و هر آنچه که در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دفتر موسیقی به ثبت می‌رسد باید فارسی باشد. اواخر دی‌ماه خبری در رسانه‌ها منتشر شد مبنی بر اینکه استفاده از کلمه بند پس از نام گروه‌های موسیقی ممنوع شده است. اما فرزاد طالبی، مدیر کل دفتر موسیقی، در واکنش به این خبر گفت:« استفاده از کلمه بند، صرفا در لفظ است و در مجوزی که از ابتدا برای گروه‌هایی مثل پازل یا ماکان صادر شده هم این کلمه وجود ندارد. رویه تغییر نکرده و همه چیز براساس همان ضوابط قبل است. نام ثبت شده گروه، به عنوان مثال پازل است یا ماکان و کلمه بند در مجوزشان وجود ندارد.»

در هر صورت کلمه بند در میان مخاطبان ایرانی به خوبی جا افتاده و میزان تأکید روی آن هم کمی جالب است. چون اگر نگاهی به آثار و رزومه کارهای گروه‌های پاپ یا راک مطرح دنیا نظیر بیتلز، رولینگ استونز، پینک فلوید، پلیس، ایگلز و ردیوهد و... بیندازید این میزان تأکید روی عبارت بند در پوستر آثار یا کنسرت‌هایشان و همچنین معرفی خودشان به چشم نمی‌آید. در حالی که آنها به معنای واقعی و از هر جهت یک گروه یا بند محسوب می‌شدند.

شاید فارغ از نوع آثار گروه‌های جدید موسیقی پاپ، یکی از دلایل موفقیتشان تأکید و استفاده از همین عبارت بند بوده باشد. همانطور که آریان در دهه هفتاد و زمان فعالیت انفرادی خواننده‌ها یکی از عوامل موفقیتش عنوان گروه و فعالیت گروهی شد.