حاشیه‌های یک جشنواره‌ی هنوز برگزار نشده

هفته نامه چلچراغ - آوا پرتو: جشنواره فیلم فجر هنوز شروع نشده، اما بازار حواشی و انتقادها نسبت به این دوره آن قدر داغ است که نمی توان به راحتی از کنار آن گذاشت. هر روز یک کارگردان جامانده از فجر علیه جشنواره بیانیه می دهد، هر روز یکی از اعضای هیئت انتخاب به دلیل چشم پوشی اش از یک فیلم سرزنش می شود و هر روز...

چه بخواهیم چه نخواهیم، حاشیه با جشنواره سی و ششم عجین شده و بدون شک بر کلیت جشنواره امسال سایه افکنده است. این حاشیه ها امسال پیش از اعلام زمان ارائه آثار به جشنواره فیلم فجر شروع شد، همان زمان که تعدادی از کارگردان های مطرح از جمله بهمن فرمان آرا، ابوالحسن داوودی، عبدالرضا کاهانی و... تصمیم گرفتند فیلم هایشان را به جشنواره ارائه ندهند. پس از اعلام آثار پذیرفته شده و بیرون ماندن یک سری از فیلم ها، موجی از انتقادها به پا شد که همه سینماگرها و منتقدان سینمایی متفق القول عملکرد دبیر و هیئت انتخاب این دوره را زیر سوال بردند.

شاید هم حق داشتند، چون بیشتر از این از جشنواره ای که نام مهم ترین رویداد سینمایی کشور را یدک می کشد، انتظار داشتند. انتظار نداشتند که یکهویی ۱۰ فیلم را از جشنواره بیرون بکشند و مثل سال های قبل بگویند: «همه فیلم های بیرون مانده کیفیتشان از فیلم های منتخب پایین تر بود!» در ادامه چند نکته مهم جشنواره امسال را به همراه سید جمال ساداتیان، یکی از اعضای هیئت انتخاب، بررسی کرده ایم.

سید جمال ساداتیان

ارتباط قوه قضاییه با سینما چه بود؟

همه چیز از ماجرای دخالت قوه قضاییه در مرحله انتخاب و بازبینی فیلم های جشنواره سی و ششم آغاز شد. مهدی افتخاری، دبیر شورای اطلاع رسانی و افکارسنجی معاونت اجتماعی و پیش گیری از وقوع جرم قوه قضاییه، طی مصاحبه ای اعلام کرد که قوه قضاییه در جشنواره فیلم فجر به عنوان کارگروه فنی، فیلم ها را مورد بررسی قرار می دهد و امسال ورود این قوه جدی تر شده و حتی در انتخاب فیلم هایی که قرار است در جشنواره انتخاب شوند، نقش دارد.

«ارتباط سینما و قوه قضاییه!» این دقیقا همان جمله ای بود که بسیاری از سینماگران پس از شنیدن این خبر از زبانشان بیرون آمد. برخی که قصد داشتند فرم تقاضای جشنواره را پر کنند، اما با شنیدن این خبر تصمیم گرفتند فیلمشان را به جشنواره سی و ششم ارائه ندهند. چند روز پس از اعلام یکی از مسئولان قوه قضاییه، ابراهیم داروغه زاده دخالت این قوه را در جشنواره فیلم فجر تکذیب کرد و گفت: «قوه قضاییه هیچ دخالتی در جشنواره امسال ندارد!» گویا قوه قضاییه با گزاره دیگری با این عنوان که «صرفا فیلم های راه یافته به جشنواره فیلم فجر را از نظر اثرگذاری در پیش گیری از آسیب های اجتماعی داوری می کنیم»، قرار بود در جشنواره باشد.

سید جمال ساداتیان، تهیه کننده فیلم های «برف روی کاج ها» و «چهارشنبه سوری»، که امسال به عنوان یکی از اعضای هیئت انتخاب در جشنواره سی و ششم فعالیت داشته است، ضمن تکذیب دخالت قوه قضاییه در جشنواره امسال، اما دخالت ارگان های غیرسینمایی را در سینما تایید می کند. «فشارها و دخالت ها به غیر از جشنواره، در طول 12 ماه سال همیشه بالاسر سینما وجود دارد. فیلم ها پروانه نمایش می گیرند و وقتی خبر صدور پروانه نمایششان اعلام می شود، فشارها از بیرون شروع می شود. خود من چند فیلم تهیه کردم که هر یک از آن ها با وجود سپری کردن پروسه قانونی، باز با مشکل رو به رو شدند. این شرایطی است که در کشور ما حاکم است.»

محمد حیدری

تصمیمات ناخوشایند

سال گذشته طی تصمیماتی از سوی محمد حیدری، قرار شد بخش نگاه نو از جشنواره حذف شود. قرار شد فیلم اولی ها در بخش مسابقه سینمای ایران شانس حضور در جشنواره را پیدا کنند. اما با این کار، تعداد فیلم اولی های کمتری می توانستند در جشنواره شرکت کنند. این تصمیم با بازتاب ها و انتقادهای بسیاری همراه بود. چون بسیاری از استعدادهای ناشناخته و فیلم اولی ها خود به خود شانس حضور در جشنواره را از دست می دادند. امسال هم در اسامی آثار پذیرفته شده فیلم اولی ها حضور کم رنگی دارند و بسیاری از آن ها فیلم هایشان از جشنواره کنار گذاشته شده است.

ساداتیان می گوید: «سال های گذشته جسته و گریخته صحبت هایی می شنیدم که برخی از فیلم اولی هایی که فیلم هایشان در بخش نگاه نو مورد قضاوت قرار می گرفت، خواستار این بودند که آثارشان در بخش مسابقه سینمای ایران به نمایش دربیاید. طی تغییراتی قرار شد برخی از فیلم اولی ها به بخش مسابقه راه یابند. اما در ادامه بسیاری از فیلم اولی ها از این تغییر گلایه مند بودند و تمایل داشتند دوباره بخش نگاه نو در جشنواره دایر شود. فکر می کنم همه این فراز و فرودها موجب این تغییرات شده است. این ها چیزهایی بود که من در این مدت شنیدم، اما باید ببینیم که شورای سیاست گذاری و دبیر جشنواره چه توضیحاتی در این رابطه دارند که ارائه دهند.»

پدیده هایی که از فجر بیرون ماندند

«آستیگمات»، «گرگ بازی»، «واسطه» و «درخونگاه» تعدادی از فیلم های بیرون مانده هستند که پیش تر از آن ها به عنوان پدیده های جشنواره امسال یاد می شد. طبق شنیده ها، این فیلم ها به دلیل پرداختن به موضوعات حساس و فضای بکر رئالیسمی شان از جشنواره کنار گذاشته شدند. ساداتیان اما در پاسخ به دلیل اصلی انتخاب نشدن این فیلم ها می گوید که فیلم های بیرون مانده نتوانستند در زمان مقایسه و رقابت با فیلم های دیگر رضایت هیئت انتخاب را به دست آورند و با فاصله کم فیلم های دیگری انتخاب شده است!

جشنواره ای بدون سوژه ملتهب

امسال نه قرار است شاهد سوژه های ملتهب باشیم و نه شاهد غافل گیری و پدیده ای. «فیلم های امسال دو مبحث را دنبال می کنند؛ یکی بحث محتوایی و یکی هم بحث ساختاری. فیلم ها به لحاظ ساختاری ادامه همان وضعیتی هستند که بقیه فیلم ها از آن تبعیت می کنند و به لحاظ محتوایی، اغلبشان به موضوعات اجتماعی و سینمای دفاع مقدس اشاره می کنند. به نظرم بعضی از فیلم ها می توانند در جشنواره امسال جلب توجه کنند. فیلم های امسال، فیلم های بدی نیستند، ولی باید صبر کرد و منتظر نمایش آن ها در جشنواره ماند. ما فیلم های قابل قبولی به خصوص در حوزه دفاع مقدس داریم. چند سالی بود که فیلم های خوبی در این حوزه نمی دیدم و شاید این ژانر کم کم داشت مهجور واقع می شد. اما امسال خیلی فیلم های خوبی در این حوزه دیدیم و فکر می کنم این فیلم ها، حوزه دفاع مقدس را دوباره احیا کردند.»

فیلم سوء تفاهم

چهار فیلم با یک بلیت

«به وقت شام»، «سوء تفاهم»، «تنگه ابوغریب» و «لاتاری» چهار فیلم مهمی هستند که همگی با حمایت موسسه اوج ساخته شدند. حضور این چهار فیلم که در زمان تولید با حاشیه های بسیاری مواجه شدند، در کنار تعداد دیگری از فیلم هایی که فارابی و دولت از آن ها حمایت کرده اند، خود به خود موجب تلقی یک نگاه دولتی و نادیده گرفتن بخش خصوصی از سوی جشنواره شده است. «امسال هم سینمای بخش دولتی در جشنواره حضور دارد و هم سینمای بخش خصوصی. فیلم هایی هم که از آنها نام بردید، فیلم های قابل قبولی بودند که انتخاب شدند و ایرادی ندارد که دولت از برخی فیلم ها حمایت کند.»

چرا «سوءتفاهم» انتخاب شد؟

«سوءتفاهم» احمدرضا معتمدی یکی از آثاری است که اواسط تولید خود دچار حاشیه شد و به دلیل انصراف بازیگران اولیه اش از حضور در این فیلم، با تاخیر فیلم برداری اش آغاز شد. فیلم معتمدی به شکل کامل به دفتر جشنواره ارائه نشده بوده و هنوز عده ای برایشان سوال است که چطور اعضای هیئت انتخاب درباره آن نظر دادند.

ساداتیان می گوید: «سوءتفاهم را به شکل کامل ندیدیم و چند دقیقه کم داشت. اما به نظرم نسخه ای که ما دیدیم، کامل بود و می توانستیم با این تعبیر که فیلم پایان باز دارد، آن را بپذیریم. ولی قصه سر و شکلش کاملا مشخص بود.»

چرا فیلم های تبریزی و صدرعاملی جا ماندند؟

کمال تبریزی و رسول صدرعاملی از جمله کارگردانان مطرح سینما بودند که پیش بینی می شد پس از سال ها دوباره بتوانیم شاهد حضورشان در جشنواره فجر باشیم. هر دو در ماه های اخیر در تکاپوی این بودند که فیلم هایشان را به جشنواره امسال برسانند و با این که در روزهای پایانی فیلم برداری قرار داشتند، گویا فرم حضور در جشنواره را پر کرده بودند. «آقای تبریزی ظاهرا فرم را پر کرده بودند، ولی مثل این که فیلمشان را تحویل دفتر جشنواره ندادند. فیلم آقای صدر عاملی را هم تا روز آخر به ما گفتند که قرار است تحویل جشنواره بدهند، اما تحویل ندادند.»

پیش داوری درباره یک فیلم

چند روز پیش ساداتیان در مورد فیلم «شعله ور» حمید نعمت الله اظهار عقیده کرد و در مورد محتوای این فیلم در یک جمله گفت که «شعله ور» سر و شکل فیلم های قبلی آقای نعمت الله را ندارد و سلیس و روان نیست. اما اظهارنظر ساداتیان درباره «شعله ور» با واکنش نعمت الله همراه شد. «نمی خواهم در مورد این موضوع صحبت کنم، چون وقتی بعضی ها سعه صدر یک نقد ساده را ندارند و بهشان بر می خورد، چرا باید اظهارنظر کنم. یک خبرنگار در مورد نظر شخصی ام در مورد فیلم «شعله ور» پرسید و من هم نظرم را گفتم. گفتم فیلم قابل قبولی است، اما قصه اش مثل فیلم های قبلی آقای نعمت الله روان نیست.»

پس لرزه های یک ژن خوب

فرنوش ارس خانی: «شاه کش» دومین فیلم بلند وحید امیرخانی پس از فیلم جنجالی «در مدت معلوم» است. او در تازه ترین تجربه فیلم سازی خود سراغ یک درام معمایی- اجتماعی رفته که با حاشیه های فراوانی در مرحله کسب مجوز مواجه شد. با او درباره جا ماندن فیلمش از جشنواره فیلم فجر و حواشی ای که از ابتدای ساخت با این فیلم همراه بود، صحبت کردیم.

«شاه کش» از جشنواره فیلم فجر کنار گذاشته شد. فکر می کنید دلیل اصلی انتخاب نشدن این فیلم چیست؟

فکر می کنم مهم ترین دلیل کنار گذاشتن فیلم، حواشی ای است که از قبل راجع به فیلم به وجود آمده بود. البته شاید مضمون فیلم هم می توانست یکی دیگر از دلایل بیرون ماندن فیلم باشد. به هر حال تمام عوامل این فیلم که پشت آن ایستاده بودند، از انتخاب نشدن فیلم شوکه شدند. فیلم «شاه کش» هم به لحاظ اجرا و هم به لحاظ محتوایی و هم به لحاظ حواشی که از قبل پشت پرده وجود داشت، کنار گذاشته شد. چند روز پیش یک فایل صوتی از یکی از اعضای انتخاب، خانم درخشنده، منتشر شد که یک بخشی از این فایل برای من خیلی جذاب بود. گزارشگر از خانم درخشنده می پرسد شما چرا تعدادی از فیلم ها را که یکی از آن ها «شاه کش» است و مردم منتظر هستند که ببینند، کنار گذاشتید و چرا بعضی ها را انتخاب کردید؟

ایشان گفتند به هر حال یک سری اسامی در سینما وجود دارد که مردم می خواهند بدانند که این ها نسبت به گذشته فیلم هایشان پیشرفت داشته اند یا نه! این دلیل خیلی عجیبی است؛ البته عجیب است، ولی واقعی است، یعنی با همین دلایل کارها داوری شده است و کنار گذاشته می شوند. در هر حال من به دوستانی که فیلم هایشان انتخاب شده، تبریک می گویم و امیدوارم فیلم هایی که در جشنواره انتخاب شدند، به لحاظ کمی و کیفی، همه از «شاه کش» بهتر باشند، که اگر این اتفاق افتاده باشد، یعنی سال پرباری را در سینما خواهیم داشت.

فیلم شاه کش

به نظر می رسد فیلم قبلی تان هم (در مدت معلوم) سرنوشت مشابه با «شاه کش» پیدا کرد و به دلایلی از دوره سی و چهارم جشنواره فجر کنار گذاشته شد...

فیلم در «مدت معلوم» هم که سه سال پیش ساخته شد، از سوی جشنواره کنار گذاشته شد. این فیلم هم با مخالفت و از ترس حاشیه سازی به دلیل مضمون فیلم، کنار گذاشته شد. «در مدت معلوم» سومین فیلم پرفروش سال ۹۴ شد. «شاه کش» هم به نظر من سرنوشت مشابه «در مدت معلوم» را پیدا کرد. من به عنوان یک سینماگر که در این رشته تحصیل کرده ام، از بیرون که به ماجرا نگاه می کنم و بدون هیچ حب و بغضی می خواهم قضاوت کنم، فکر می کنم به لحاظ تکنیکی فیلم «شاه کش»، شانس دیده شدن و نقد را می توانست در جشنواره پیدا کند. اما وقتی که قرار می شود یک جشنواره ای بدون هیچ نوع حاشیه و با کمترین درصد نقد، بحث، جنجال و... برگزار شود، اول می روند سراغ فیلم هایی که احتمال حاشیه سازی دارند. بعضی وقت ها هم زورشان به برخی فیلم ها نمی رسد.

مثلا فیلمی مثل «امپراتوری جهنم» که سال گذشته دیده شده و کنار گذاشته شده، اما امسال دوباره در جشنواره شرکت می کند و باری همه عجیب است و هیچ کس هم پاسخ گو نیست. جشنواره باید از فیلم هایی هم که به شکل مستقل ساخته شده اند و صرفا به خاطر سینما ساخته شدند، حمایت کند. فیلمی مثل «آشغال های دوست داشتنی» که تمام مراحل قانونی شان را طی کرده، مجوز ساخت و پروانه نمایش گرفته، به راحتی کنار گذاشته می شود و هیچ کسی هم پاسخ گوی کنار گذاشته شدن این فیلم نیست!

واقعیت این است که قرار نیست این فیلم ها دیده شوند، یعنی کاملا جلوی تمام این فیلم ها گرفته می شود و فرصت نقد و گفت و گو راجع به آن ها از بین می رود. به عنوان مثال ممکن است فیلم من، فیلم بدی باشد، اما باید این شانس را داشته باشد که منتقدها نقد کنند در کنار بقیه فیلم ها و من فیلم ساز یاد بگیرم که فیلم من چقدر اختلاف سلیقه داشته، کجاهایش بد بوده، کجاهایش خوب بوده، اما این فیلم کلا به خاطر این حواشی و فرار از پاسخ گویی مسئولان، شانس حضور در جشنواره را از دست می دهد.

مهناز افشار و علیرضا کمالی در فیلم شاه کش

«شاه کش» در زمان ساخت با یک حاشیه بسیار بزرگ مواجه شد همان زمان برخی از خبرگزاری ها اعلام کردند که تهیه کننده فیلم یک آقازاده ای است که برای اولین بار است در سمت تهیه کنندگی فعالیت می کند. به نظر می رسد دلیل اصلی بیرون ماندن فیلم همین حاشیه باشد، درست است؟

حاشیه اصلی فیلم تهیه کننده فیلم بود، روزنامه ها و خبرگزاری ها نوشتند که آقازاده ای خارج از بروکراسی اداری برای پروانه و مجوز ساخت اقدام کرده، پروانه ای گرفته و فیلم ساخته که میلیاردها تومان بابت این فیلم وام گرفته و این فیلم با رقم و ریال های عجب و غریب ساخته شده! گفتند این فرصت چرا از بقیه گرفته می شود! گفتند به خاطر این که پشت این فیلم یک آقازاده ای است، به این آقازاده زود پروانه ساخت دادند! آقا داروغه زاده باید پاسخ گوی این باشد که چرا پروانه ساخت به این فیلم داده است. اما هیچ پاسخی ایشان نداد و همه چیز در یک سکوت رسانه ای برگزار شد.

البته آقای غلامرضا موسوی رییس شورای عالی تهیه کننده ها، در یک برنامه زنده تلویزیونی پاسخ دادند که به لحاظ قانونی تهیه کننده این فیلم چون دو سال پیش پروانه ساخت گرفته از شعبه قبلی، اصلا عضو صنف تهیه کننده ها شده و بنا به همان دلیل دیگر در فایل بررسی تهیه کننده های اول قرار نگرفته، چون پروانه داشته از قبل.

اما من سوالم این است که شاید آن پروانه را هم ایشان برای من گرفت و همان فیلم دو سال پیش هم به دلیل نداشتن بودجه و مشکلات مالی تولید نشد. هم چنان بعضی از عوامل همین فیلم «شاه کش» هم هستند که به دلیل مشکلات مالی ای که در پروژه وجود دارد، ممکن است تسویه مالی نشده باشند. در این فیلم قریب به شش یا هفت تا سیمرغ دار پشت دوربین ایستادند و اصلا انتخاب آن ها گواه بر این است که فیلم به لحاظ استانداردهای کیفی سطحی را دارد که آن ها از میان پیشنهادهای کاری مختلف و درجه یک، این فیلم را انتخاب کرده اند.

ماجرای مالی این فیلم صحت نداشت؟

ماجرای مالی اصلا وجود خارجی نداشت. این اتفاقات و خبرهایی که یک روزنامه و چند تا سایت زرد منتشر کرده بودند، سر صحنه ما اصلا شده بود جوک. یعنی عوامل می گفتند که اگر تو این قدر پول داری، چرا وضع صحنه ها و پرداخت ها این شکلی است؟ این قدر تفاوت دارد. اما از آن جایی که ما با حاشیه سازی می توانیم روی موج سوار شویم، بهترین راه، پاک کردن صورت مسئله است. تصمیم می گیریم فیلم «شاه کش» حذف شود، هیچ حاشیه ای هم وجود نخواهدداشت که بخواهیم پاسخ گو باشیم که این پروانه چگونه گرفته شد، پول از کجا آوردیم و چگونه این بازیگرها جمع شدند؟

نگران نباشید؛ هیچ اتفاقی نمی افتد...

«درخونگاه» سومین فیلم بلند سیاوش اسعدی پس از ساخت فیلم های «حوالی اتوبان» و «جیب بر خیابان جنوبی» است. او در تازه ترین فیلمش سراغ فضا و ساختار متفاوتی نسبت به فیلم های قبلی اش رفته، اما با اتکا به همان لهجه و سلیقه همیشگی اش در فیلم سازی، قصه زندگی آدم هایی را روایت می کند که نسبت به آن ها تعلق خاطر بیشتری دارد. «درخونگاه» قصه یک جوان از طبقه پایین جامعه را در سال ۱۳۷۰ روایت می کند که پس از هشت سال از ژاپن بازگشته است و قصد دارد تحولی نو در مملکتش ایجاد کند. در این فیلم امین حیایی، مهراوه شریفی نیا، پانته آ پناهی ها و جمشید هاشم پور به ایفای نقش می پردازند.

• هیچ وقت برای جشنواره فیلم نساخته ام. هیچ وقت تلاش نکرده ام که فیلمم را به جشنواره برسانم. وقتی هم که شنیدم «درخونگاه» امسال در جشنواره انتخاب نشده، اصلا پی گیر قضیه نشدم، چون اصلا جشنواره برایم مهم نبود. من امسال بیشتر ناراحت فیلم اولی ها و حذف بخش مختص به خودشان در جشنواره بودم. متاسفانه جشنواره بیشتر شبیه یک نوع شوخی شده. هیچ اتفاقی برای یک فیلم ساز در جشنواره نمی افتد، حتی اگر جایزه بگیرد...

• البته هیچ کس از تشویق و جایزه بدش نمی آید، ولی اگر یک فیلم ساز از جشنواره جایزه بگیرد، مثلا چه اتفاقی برایش می افتد! چه اتفاقی برای جشنواره می افتد! آن هم جشنواره ای که برای پیدا کردن هیئت انتخاب باید بچه های سینما را التماس کند.

فیلم درخونگاه

• واقعا کدام یک از بزرگان ما حاضر هستند در جشنواره فیلم فجر از اعضای هیئت انتخاب و دارو آن باشند؟ جشنواره برای خود سینماگرها هم دیگر جدی نیست. بیشتر شبیه یک نوستالژی است؛ یک عده به رسم قدیم دور هم جمع می شوند و یک جشن را برگزار می کنند.

• جشنواره مهم نیست. اگر جشنواره مهم بود، چرا مسعود کیمیایی هیچ وقت از آن جایزه نگرفته! البته چند سال پیش یک جایزه توهین آمیز به آقای کیمیایی دادند و به کارگردان مملکت جایزه تهیه کنندگی اهدا کردند!

• جشنواره هیچوقت جایزه هایش را درست نداده. تشویق هایش را به موقع انجام نداده. هیچ فیلم سازی برای بهترین فیلمش تشویق نشده، برای ضعیف ترین یا بدترین فیلمش تشویق شده. جایزه دادن ها تشویقی و نوبتی است. یکی دارد می میرد، برایش بزرگداشت می گیرند، یکی یکهو از تو گلدان سبز می شود و سه سال پشت سر هم فیلم می سازد، سه سال تشویق می شود و به او جایزه می دهند! یک عده هم همین که نیت کنند فیلم بسازند، سیمرغ را برایشان کنار می گذارد. مثل سفره آرایی می ماند و ما مثل کاسه و بشقاب و زیتون و خیارشور دور و بر این نوع فیلم سازها هستیم.

• جشنواره فجر برای من مهم نیست؛ برای عوامل فیلم من مهم است. همیشه با صدای بلند هم گفتم هیچ اهمیتی برایم ندارد و نخواهدداشت؛ مگر این که سیستم جشنواره عوض شود. زمانی برای من جشنواره فجر باارزش است که کیانوش عیاری، رخشان بنی اعتماد، مسعود کیمیایی و پرویز شهبازی در هیئت انتخاب قرار بگیرند. من دو فیلمم در بخش سودای سیمرغ شرکت کرده و همان روزی که اولین فیلمم را ساختم و در جشنواره شرکت کردم، در جلسه مطبوعاتی رفتم و نشستم و گفتم که جشنواره فیلم فجر برای من ارزشی ندارد. همان سال هم به من جایزه ای ندادند!

• جشنواره فجر تنها لطفش برای من، منتقدین و بچه های مطبوعات هستند. فقط به عشق آن ها دوست دارم به جشنواره بیایم. وقتی با بچه های مطبوعات و منتقدین فیلمم را می بینم، لذت بخش ترین قسمت جشنواره است. دوست دارم هم نقدهایشان را بشنوم و هم لطف هایی که نسبت به فیلم هایم دارند همیشه هم از سمت این جناح حمایت شدم. هیچ وقت بخش دولتی مرا حمایت نکرده است.