پرواز سیمرغ در آسمان تناقض و دلزدگی!

روزنامه شهروند - پولاد امین: یک‌ماه و یک روز مانده به آغازین روز سی‌وششمین دوره جشنواره فیلم فجر ابراهیم داروغه‌زاده مقابل خبرنگاران نشست؛ و اسامی فیلم‌های حاضر در جشنواره را اعلام کرد. فهرستی شامل ٢٢ فیلم بلند سینمایی، یک فیلم انیمیشن و دو مستند بلند؛ که درعین این‌که وزن نام‌های حاضر در جشنواره می‌تواند نوید از برگزاری دوره‌ای گرم و پرسروصدا داشته باشد، اما درعین‌ حال وفور نام‌های بزرگ و کنجکاوی‌برانگیز انتخاب نشده یا انصراف داده پتانسیل از دست‌رفته‌ای را نیز فریاد می‌زند؛ که در سایه تناقض‌های سیاست‌های این دوره از جشنواره نادیده مانده و از دست رفته است.

به‌ هرحال بنا به اعلام احمد امینی به‌عنوان یکی از اعضای هیأت انتخاب فیلم‌های این دوره از جشنواره؛ فیلم‌های اتاق تاریک به کارگردانی و تهیه‌کنندگی روح‌الله حجازی، امپراتور جهنم پرویز شیخ طادی و تهیه‌کنندگی محمد خزایی، امیر به کارگردانی نیما اقلیما و تهیه‌کنندگی سیدضیاء‌ هاشمی، بمب پیمان معادی و تهیه‌کنندگی مانی حقیقی، به وقت شام ابراهیم‌ حاتمی‌کیا و تهیه‌کنندگی محمد خزایی و سازمان اوج، تنگه ابوغریب به کارگردانی بهرام توکلی و تهیه‌کنندگی سعید ملکان و سازمان اوج، جاده قدیم به کارگردانی و تهیه‌کنندگی منیژه حکمت، جشن دلتنگی پوریا آذربایجانی و تهیه‌کنندگی علی قائم‌مقامی، چهارراه استانبول به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مصطفی کیایی، خجالت نکش رضا مقصودی به تهیه‌کنندگی سیدامین پروین‌حسینی، دارکوب بهروز شعیبی و تهیه‌کنندگی سیدمحمود رضوی، سرو زیر آب به کارگردانی محمدعلی باشه‌آهنگر و تهیه‌کنندگی سیدحامد حسینی، سوءتفاهم احمدرضا معتمدی و تهیه‌کنندگی جلیل شعبانی، شعله‌ور حمید نعمت‌الله و تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی، عرق سرد سهیل بیرقی و تهیه‌کنندگی مهدی داوری، انیمیشن فیلشاه به کارگردانی ‌هادی محمدیان و تهیه‌کنندگی حامد جعفری، کار کثیف به کارگردانی و تهیه‌کنندگی خسرو معصومی، کامیون به کارگردانی و تهیه‌کنندگی کامبوزیا پرتوی، لاتاری محمدحسین مهدویان به تهیه‌کنندگی سیدمحمود رضوی، ماهورا ساخته حمید زرگرنژاد و تهیه‌کنندگی علیرضا جلیلی، مصادره مهران احمدی و تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی، مغزهای کوچک زنگ‌زده هومن سیدی و تهیه‌کنندگی سعید سعدی و‌ هایلایت اصغر نعیمی و تهیه‌کنندگی ساسان سالور به همراه مستندهای بانو قدس ایران ساخته مصطفی رزاق‌کریمی و تهیه‌کنندگی موسسه اوج و زنانی با گوشواره‌های باروتی به کارگردانی رضا فرهمند و تهیه‌کنندگی مرتضی شعبانی در این دوره از جشنواره به نمایش درخواهند آمد.

در حقیقت در شرایطی که جشنواره این دوره می‌تواند به حضور نام‌های کنجکاوی‌برانگیزی چون ابراهیم حاتمی‌کیا، حمید نعمت‌الله، محمدعلی باشه‌آهنگر، پیمان معادی، بهرام توکلی، منیژه حکمت، مصطفی کیایی، احمدرضا معتمدی و حتی روح‌الله حجازی، بهروز شعیبی و محمدحسین مهدویان ببالد؛ در عین حال برگزارکنندگان همین دوره جشنواره هم نمی‌توانند این نکته را نادیده بگیرند که با حضور ٦ فیلمساز بزرگ و شناخته‌شده که از جشنواره کنار کشیده‌اند، جشنواره تا چه حد زیادی می‌توانست پتانسیل بیشتری برای ایجاد جذابیت و خبرآفرینی داشته باشد.

در حقیقت جشنواره سی‌و‌ششم آیا با حضور بهمن فرمان‌آرا، رسول صدرعاملی، ابوالحسن داودی، محسن امیریوسفی، محمدرضا هنرمند و کمال تبریزی و حتی آماده‌شدن احتمالی فیلم سعید روستایی جذاب‌تر نمی‌بود؟ اتفاقی که به دلایل مختلف، ازجمله انباشت ناکارآمدی‌های دوره‌های قبل، تا تناقض‌های سیاست‌گذاری‌های دوره حاضر رخ نداد؛ و جشنواره بخش زیادی از پتانسیل جذابیت‌آفرینی خود را از دست داد.

در نشست معرفی فیلم‌های بخش مسابقه که گفته شده تنها بخش این دوره از جشنواره خواهد بود، احمد امینی به‌عنوان یکی از اعضای هیأت داوران با اعلام این‌که این فیلم‌ها بعد از بازبینی ٦٧ فیلم کامل از بین ١٠٠ فیلم ثبت‌نام کرده انتخاب شده‌اند؛ در مورد نقش قوه‌قضائیه یا دخالت نهادهای دیگر در انتخاب فیلم‌ها گفت: امسال صدای واحدی شنیده شد و هیچ فیلمی از این ۶۷ فیلم را هیچ‌کس ندیده، حتی دبیر و رئیس سازمان سینمایی.

در ادامه نوبت ابراهیم داروغه‌زاده دبیر این دوره جشنواره بود تا پاسخگوی نکات سوال‌برانگیز و تناقض‌های این دوره باشد. نکاتی از قبیل عدم حضور شماری از کارگردانان مطرح که داروغه‌زاده با تکذیب دلزدگی آنها، با اشاره موردی به کارگردانانی چون بهمن فرمان‌آرا و علی ژکان گفت که فرمان‌آرا می‌خواهد در جشنواره بین‌المللی فجر شرکت کند و علی ژکان هم فیلمش انتخاب نشده است. او ادامه داد: تمام فیلم‌هایی که آماده بودند و توانستند نسخه کامل را برسانند، به جشنواره ارایه شدند، حتی بسیاری از صاحبان آثار با ما تماس می‌گرفتند تا فرصت را تمدید کنیم. به ‌هرحال جشنواره متعلق به همه سینمای ایران است و این جشن با شکوه برگزار می‌شود و هیچ دلزدگی در آن وجود ندارد.

پاسخ به تناقض‌هایی از قبیل انتخاب فیلم‌هایی چون امپراتور جهنم پرویز شیخ طادی و شعله‌ور حمید نعمت‌الله؛ که در دوره گذشته جشنواره هم بازبینی شده و در بخش اصلی و رقابتی جشنواره انتخاب نشده بودند؛ و این درحالی است که فیلمی چون آشغال‌های دوست‌داشتنی دقیقا به همین دلیل که در دوره سی‌وچهارم بازبینی شده بود، مجوز ورود به جشنواره را به دست نیاورده است- با این‌که نرگس آبیار و محمدعلی حسین‌نژاد دو تن از اعضای هیأت انتخاب دوره‌ سی‌وچهارم تأکید کرده‌اند که این فیلم در آن دوره برای آنها نمایش داده نشده است؛ دیگر بخش صحبت‌های داروغه‌زاده بود؛ که به ‌هرحال داروغه‌زاده درنهایت با اعلام این‌که کارگردان فیلم آشغال‌های دوست‌داشتنی پیش از اعلام اسامی از حضور در جشنواره انصراف داد و اکران را به این حضور ترجیح داد؛ بحث را خاتمه داد.

یک جشنواره بی‌پدیده!

نکته مهم دیگر؛ که از پیش نیز درباره‌اش زیاد سخن به میان آمده، حذف بخشی مربوط به فیلم اولی‌ها است. بخشی که در سال‌های اخیر با نام نگاه نو برگزار می‌شد و البته در سال‌های قبل نیز با عناوینی چون فیلم‌های اول و دوم و نظایر آن عواید ملموسی برای سینمای ایران حاصل آورده بودند، اما در ادامه سیاست نه‌چندان منطقی کوچک‌کردن جشنواره این بخش نیز حذف شد؛ تا ما که زمانی از این نظر زیر سوال بودیم که برخلاف تمام جشنواره‌های معتبر جهانی جشنواره را با شاخ و برگ‌های اضافه و بخش‌های غیرضروری فرعی متورم کرده‌ایم، این‌بار نیز برخلاف رویه غالب بیشتر فستیوال‌های مهم یکی از مهمترین بخش‌های جشنواره را با دست خود حذف کنیم.

فراموش نباید کرد که بخش مربوط به سینماگران نوآمده در بیشتر فستیوال‌های مهم با عناوین گوناگونی چون نگاه نو، فیلم اولی‌ها، نگاهی دیگر، یا دوربین طلایی مثلا در کن و... جایگاه غیرقابل تردیدی دارد؛ و حذف آن را از این‌رو که جلوی ورود تثبیت شده و شناساندن نسل جدید سینمای ایران را می‌گیرد، شاید یکی از نابخشودنی‌ترین اشتباهات این دوره باشد.

فراموش نکرده‌ایم در سال‌های اخیر این بخش چه سینماگرانی را وارد چرخه تولید سینمای ایران کرده؛ و حالا این واقعیت که دیگر چنین بخشی در کار نیست و فیلمسازان نوآمده باید تن به رقابتی نابرابر با شناخته‌شده‌های این عرصه دهند، ناراحت‌کننده است. به این دلیل هم هست که این دوره به احتمال زیاد جشنواره پدیده‌ای به آن شکل همه‌ساله نخواهد داشت؛ همان‌گونه که این واقعیت تلخ را سیدجمال ساداتیان نیز مورد اشاره قرار داد و بحث‌انگیز شد. به دلیل نبود چنین بخشی است که جشنواره امسال فقط سه چهره نوآمده در زمینه کارگردانی دارد؛ که تازه مهدی احمدی در این بین چهره‌شناسی به شمار می‌آید و با توجه به روابط و عوامل فیلمش نمی‌توان او را فیلم اولی به شمار آورد. فیلم‌های اول جشنواره امسال عبارتند از: امیر به کارگردانی نیما اقلیما و تهیه‌کنندگی سیدضیاء ‌هاشمی، ماهورا ساخته حمید زرگرنژاد و تهیه‌کنندگی علیرضا جلیلی و مصادره مهران احمدی و تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی.

کدام دلزدگی؟!

درباره غایبان سرشناس جشنواره به‌طور گذرا اشاره کردیم. در این بین از کارگردانان مطرح غایب سینمای ایران چون بهمن فرمان‌آرا، رسول صدرعاملی، مانی حقیقی، کمال تبریزی، محمدرضا هنرمند، علی ژکان و... که یا مستقیما گفته‌اند فیلمشان را برای پخش به مسئولان جشنواره فجر نمی‌دهند یا از طولانی‌شدن مراحل فنی فیلمشان سخن به میان آورده‌اند و تأکید کرده‌اند؛ آثارشان تا یک‌ماه آینده آماده اکران نمی‌شود و بدین ‌ترتیب حاضر به ارایه فیلم‌هایشان به دبیرخانه نشده‌اند؛ صریح‌ترین موضعگیری را بهمن فرمان‌آرا داشته که تأکید کرده؛ فیلمش را به جشنواره ملی فجر نمی‌دهد.

بهمن فرمان‌آرا

حکایت دریا فرمان‌آرا اما تنها نیست و خوک تازه‌ترین فیلم ماهی حقیقی نیز به جشنواره فیلم فجر ارایه نشده و گفته شده مستقیما برای اکران عمومی آماده می‌شود.سمفونی نهم تازه‌ترین اثر محمدرضا هنرمند دیگر فیلمی است که به دبیرخانه جشنواره ارایه نشده است و در ادامه همین لیست می‌توان به ‌سال دوم دانشکده من به کارگردانی رسول صدرعاملی، خودسر به کارگردانی کمال تبریزی و هزارپا به کارگردانی ابوالحسن داوودی نیز اشاره کرد. مسأله‌ای که شائبه دلزدگی این سینماگران را به وجود آورده و البته داروغه‌زاده درباره این نکته گفته: دلیل این دلسردی را در چه می‌بینید؟ ۶۷ فیلم دیده شدند و این آثار انتخاب شدند. جشنواره متعلق به همه است!

کمال تبریزی

اما فیلم‌های غایب فقط آن‌هایی نیستند که خود نخواستند در جشنواره حاضر شوند. فیلمسازان دیگری هم هستند که هیأت انتخاب فیلم‌های آنان را در بین ٢٢ فیلم انتخابی انتخاب نکرد. از بین این فیلمسازان، شاید سرشناس‌ترینشان فرزاد موتمن باشد که با فیلم سراسر شب می‌توانست حضوری کنجکاوی‌برانگیز داشته باشد. دیگر فیلمساز ناکام در ورود به جشنواره امسال سیاوش اسعدی است که با فیلم درخونگاه قصد حضور داشت، اما انتخاب نشد. از دیگر فیلم‌ها می‌توان به فیلم بحث‌انگیز و جنجالی جن زیبا به کارگردانی بایرام فضلی، هت تریک به کارگردانی رامتین لوافی، شاه‌کش ساخته جنجالی وحید امیرخانیو چند فیلم دیگر اشاره کرد.

سیدجواد ‌هاشمی: انتظار حمایت داشتم

سیدجواد ‌هاشمی، کارگردان «آهوی پیشونی سفید» که تأکید دارد فیلمش متعلق به سینمای کودک است. درباره این موضوع به «شهروند» گفت: به نظر می‌آید هیأت انتخاب جشنواره فیلم فجر، در تمام دوره‌ها احساسش این است که کارهای مربوط به کودکان و نوجوانان نباید در جشنواره فجر حضور داشته باشد. این نگاه غیرقانونی و اشتباه اساسی در طول سال‌های مختلف وجود داشته و معمولا هم به این بهانه رخ می‌دهد که مسئولان برگزاری می‌گویند، فیلم کودک جشنواره‌ای جدا و مستقل دارد. این حرف اگر قرار باشد مبنای کار قرار بگیرد، باید فیلم‌های دفاع مقدسی هم از لیست جشنواره حذف شود، چون این فیلم‌ها هم برای خودشان جشنواره مستقل دارند.

هاشمی افزود: آن‌طور که مسئولان برگزاری همیشه گفته‌اند سعی‌شان این است که در جشنواره از همه سلیقه‌ها و همه ژانرها فیلم داشته باشند اما درحال حاضر این‌طور به نظر نمی‌رسد. او گفت: فیلم آهوی پیشونی سفید به شهادت آنهایی که این فیلم را دیده‌اند، تمام استانداردهای کافی برای حضور در جشنواره آن‌هم جشنواره‌ای در ایران را دارد. من با دبیر محترم جشنواره صحبت کردم، او می‌گفت من هم تو را دوست دارم و هم فیلمت را دوست دارم اما جشنواره مهم نیست بلکه اکران مهم است. اعتراض ‌هاشمی این است که اگر می‌گویند می‌خواهیم از همه ژانرها و سلیقه‌ها در جشنواره حضور داشته باشند، پس چرا این‌قدر حرف می‌زنند و عمل نمی‌کنند.

او گفت: قبل از این‌که هیأت انتخاب نظرش را اعلام کند، من می‌توانستم از روی لیست اولیه، فهرست ٢٢ فیلم اعلامی را با ذکر نام، اعلام کنم و به نظرم کاملا مشخص بود، به این دلیل که جشنواره فیلم فجر، جشنواره نام‌هاست. من اصلا نمی‌پذیرم که این انتخاب‌ها براساس عدالت و ارزش‌های موجود در فیلم باشد، چون هیأت انتخاب به این دلیل است که بسیاری از این فیلم‌ها اصلا آماده نبوده، نتوانسته‌اند همه فیلم‌ها را بدانند. ما که می‌دانیم این فیلم‌ها ناتمام و در مرحله تدوین بوده، پس چطور می‌توانند بگویند فلان فیلم خوب بوده و به این دلیل انتخاب شده است. انتخاب این فیلم‌ها براساس نام‌ها بوده، چون اگر فلان نام نباشد، شهرداری ناراحت می‌شود یا اگر فلان نام نباشد، به موسسه اوج برمی‌خورد...

پول جشنواره در جیب تهیه‌کنندگان

ابراهیم داروغه‌زاده پس از اعلام اسامی فیلم‌های بخش سودای سیمرغ جشنواره فیلم فجر درباره این‌که برخی فیلمسازان مطرح اثرشان به جشنواره نرسیده و آیا امکان دارد بخش خارج از مسابقه‌ای برای نمایش این فیلم‌ها در نظر گرفته شود، گفت: احتمال چنین چیزی بعید است؛ چراکه معمولا فیلمسازان تمایلی به نمایش فیلم خود در بخش خارج از مسابقه ندارند اما اگر تعداد تقاضاها در این‌باره زیاد باشد، موضوع در شورای سیاست‌گذاری جشنواره بررسی می‌شود. او در این مورد توضیح بیشتری می‌دهد: وجود این بخش بستگی به این دارد که تا چه اندازه تهیه‌کنندگان دوست داشته باشند فیلمشان خارج از مسابقه به نمایش درآید. بسیاری از فیلمسازان نسبت به این بخش علاقه ندارند و استقبال نمی‌کنند.

ایجاد این بخش در این دوره از جشنواره برعهده شورای سیاست‌گذاری جشنواره است که بسنجند چقدر فیلمسازان اصرار دارند چنین بخشی وجود داشته باشد، البته فکر نمی‌کنم چنین بخشی برای این دوره از جشنواره ایجاد شود. داروغه‌زاده البته یکی از دلایل این اتفاق را اقتصادی می‌داند: در تهران تعداد نمایش فیلم‌ها نسبت به ‌سال گذشته کمتر است و این امر هم به دلیل درخواست تهیه‌کنندگان بود و هم به این دلیل که تعداد سالن‌های سینمایی کمتری درگیر جشنواره کنیم تا اکران سینمای ایران هم در طول برگزاری جشنواره با مشکل مواجه نشود.

دبیر جشنواره البته یک خبرخوش هم برای تهیه‌کنندگان دارد؛ در این دوره اکران شهرستان‌ها طبق روال دوره‌های قبل انجام می‌شود و تمام عواید فروش فیلم در شهرستان‌ها با توافق خانه سینما و شورایعالی تهیه‌کنندگان به صاحبان آثار پرداخت می‌شود و اگر این توافق صورت نگیرد، هیچ فیلمی در شهرستان‌ها نمایش داده نمی‌شود که البته توافق مورد نظر برای این دوره از جشنواره صورت گرفته است و هزینه نمایش فیلم‌ها توسط سازمان سینمایی به صاحبان فیلم‌ها پرداخت می‌شود و فیلم‌ها در شهرستان‌ها نمایش داده می‌شود.