همراه با شبنم مقدمی درباره فیلم کودکانه «شکلاتی»

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر: همراه با شبنم مقدمی درباره فیلم کودکانه «شکلاتی» که روزهای پایانی اکران را سپری می کند. از او درباره مواجهه بازیگران حرفه ای با سینمای کودک، چگونگی دستیابی به دنیای بچه ها، سختی های کار در این ژانر، مشکلاتی که در تولید و اکران این دست فیلم ها وجود دارد و... میپرسیم.

تا اینجای سال سه فیلم از شبنم مقدمی اکران شده با سه دنیای کاملا متفاوت. «آباجان» که به تازگی نسخه خانگی اش هم به بازار آمده، درامی اجتماعی است با داستانی از سال های دهه شصت. چالش مقدمی در این فیلم صحبت با لهجه ترکی و ترسیم شمایلی باورپذیر از یک زن خانه دار، با مختصات بانوان سال های دهه شصت است. از این بازیگر تابستان امسال کمدی «اکسیدان» اکران شد که هم کلی حاشیه داشت و هم به فروش ۱۱ میلیارد تومانی دست یافت.

نقشی که مقدمی در فیلم حامد محمدی بازی می کند، تفاوتی اساسی با نقش های کارنامه اش دارد. او زنی است میانسال و ثروتمند که دلبسته مردی جوان شده. تضاد موقعیت و اغراق های رفتاری و فیزیکی کاراکتر بخشی از کمدی «اکسیدان» را شکل می دهد. خانم مقدمی از یک ماه پیش فیلم کودکانه «شکلاتی» را روی پرده دارد. چالش اساسی او در فیلم سهیل موفق، شکل دادن به نقشی است که اقتدار، مادرانگی، جذابیت و رنگی از کودکی داشته باشد. مقدمی به خوبی از پس ریزه کاری نقش برآمده و البته این تلاش در جشنواره کودک اصفهان به چشم داوران آمد.

او به خاطر «شکلاتی» دیپلم افتخار بهترین بازیگر را به دست آورد. درباره این فیلم با شبنم مقدمی گفت و گو کرده ایم و علاوه بر آن نقبی زده ایم به وضعیت سینمای کودک، چرایی کمرنگ بودن بازیگران چهره در فیلم های کودک و چند نکته دیگر. این را هم اضافه کنیم که شبنم مقدمی «درساژ» و «خجالت نکش» که دو فیلم با دو موضوع کاملا متفاوت هستند را بازی کرده تا روند تنوع کارنامه اش ادامه داشته باشد.

در کارنامه شما فیلم و نقش متنوع، زیاد دیده می شود ولی جای یک فیلم کودک (که تمام و کمال برای این گروه سنی باشد) خالی بود. وقتی سهیل موفق پیشنهاد داد، می خواستید کارنامه تان را تکمیل کنید یا واقعا دلتان با بچه ها بود؟

حتما و صد در صد دلم با بچه ها بود و هست، من برای تکمیل کارنامه و پرونده ام، کاری را که دوست نداشته باشم، انجام نمی دهم. بچه ها را دوست دارم و کارکردن برایشان و کنارشان برایم لذت بخش است. از سویی هم، نیت گروه سازنده این بود که فیلمی بسازد که بچه ها از دیدن آن لذت ببرند و چیزی هم یاد بگیرند، این هدف را دوست دارم، گرچه به رغم همه زحمات، فیلم به موقع و درست دیده نشد.

طبیعتا بازیگر به عنوان یکی از عناصر اصلی و مهم، وقتی جلوی دوربین یک فیلم کودکانه می رود باید به دستور زبانی برسد که ابتدا مورد پسند کودکان باشد. دنیای شخصیت را چطور پیدا کردید؟

راستش این است که دریافتن دنیای درون بچه ها، برایم سخت نیست، کودکانگی هایم را حفظ کرده ام و اجازه ندادم که گذر ایام، و سختی بزرگسالی کودک درونم را بکشد. بنابراین به قول مولانا «چونک با کودک سر و کارم فتاد/ هم زبان کودکی باید گشاد» را بلدم. می توانید از بچه هایی که در «شکلاتی» با من بودند بپرسید. اندازه آنها شدن را بلدم.

فیلم شکلاتی

کاراکتری که بازی می کنید ابتدا شخصیتی جدی و مقتدر است که قوانین چارچوب بندی شده اش نسبتی با دنیای سرخوش و رهای کودکان ندارد. آرام آرام اما با بچه ها همراه می شود و گویی یکی از آن ها است. پروسه تغییر تدریجی شخصیت را می شود توی بازی تان دید. برداشت ما درست است که این نوع بازی سهل و ممتنع است؟

نه برداشت تان درست نیست! و سهل و ممتنع در بازیگری وجود ندارد. راجع به بازیگری به معنای حرفه ای و صحیح آن صحبت می کنیم البته. شخصیتی که طراحی کرده بودم، درواقع تلاش می کرد، به نوعی مفاهمه با کودکانی که به هر دلیل با آنها سر و کار داشت برسد. با خواسته هایشان تا جایی که ممکن است همراه باشد و در عین حال جهت مدیریت کردن اوضاع و احوال گاهی ناچار است سخت تر عمل کند. اما اگر دقت کرده باشید، خانم مرمری قصه، کودکی پنهانی در گفتار و رفتارش هست، که سعی در کنترل آن دارد.

پیش از این تجربه همبازی شدن با بچه ها را داشته اید اما دنیای «شکلاتی» متفاوت است. از بده بستان با آن ها می گویید؟ از یک جایی به بعد انگار دوربین را فراموش کرده اید و با هم راحت هستید.

پاسخ این سوال تان در جواب سوال های قبل هست. من خودم را در دنیای بچه ها رها می کنم و با آنها و دنیای شان یکی می شوم، غیر از این باشد، با کودک و برای کودک کار کردن ممکن نیست.

نیاز به یادآوری نیست که حساسیت ها در فیلم های کودکانه دوچندان است. نه تنها موضوع مطرح شده که دیالوگ های به ظاهر ساده، نوع بیان، نوع حرکت و... تاثیری عمیق روی بچه ها دارد. احیانا با این دغدغه مواجه بودید یا خودتان را به کارگردان سپردید؟

همه مواردی که اشاره کردید، چه در زمان دورخوانی های پیش از شروع فیلمبرداری با سهیل موفق و چه پیش از آن در زمان نگارش متن، مورد توجه ویژه قرار داشت. حواس مان جمع بود که جمله ای، رفتاری، یا نکته ای وجود نداشته باشد که کوچکترین تاثیر منفی بر بچه ها و دنیایشان بگذارد. این حساسیت ها در تمام طول فیلمبرداری وجود داشت.

«شکلاتی» چند مشخصه دارد. نکته مهم آن، تلاش برای دادن اعتماد به نفس به بچه ها است. از آن سو روی بدبختی ها دست نگذاشته بلکه قهرمان اصلی یک زندگی شیک و لاکچری دارد. این مدل فیلم ها در هالیوود زیاد ساخته می شود. حتما موافقید که بچه های ما به این دست فیلم ها بیش از پیش نیاز دارند، درست است؟

بله با شما موافقم، همان طور که می دانیم امروزه دسترسی به محصولات فرهنگی خارجی، اقسام فیلم و کارتون برای بچه ها، به سادگی ممکن است؛ فیلمی که ما برای کودک تولید می کنیم، درواقع باید آنقدر کیفیت داشته باشد که بتواند آنها را جذب کند، تا کمتر سراغ نمونه های خارجی بروند. رقابتی که خودمان هم می دانیم، ممکن نیست اما می شود تا جایی که در توان مان هست، تلاش کنیم تا چشم و نظر کودکمان را به سمت و سوی آثاری جذب و جلب کنیم که از دل فرهنگ خودمان بیرون آمده.

اتفاق مثبت دیگر اینکه «شکلاتی» از بازیگران حرفه ای مثل شما بهره گرفته. باز هم این مدلی است که آن طرف زیاد کاربرد دارد ولی سینمای کودک ما گویی ابا دارد سراغ بازیگر حرفه ای و مطرح برود. به نظر شما دلیل این نگرش چیست و چه پیامدی دارد؟

من قبول ندارم که سینمای کودک سراغ بازیگر حرفه ای نمی رود، اگر مرور کنیم با هم، حضور حرفه ای ترین ها را شاهد هستیم؛ خانم سوسن تسلیمی، خانم معتمدآریا، آقای کیانیان و خیلی های دیگر... البته، اینکه سینمای کودک، به رغم همه شعارها رونق سال های قبل را ندارد، شاید باعث شده سازندگان کمتر به خود اجازه پیشنهاد دادن به حرفه ای ها را بدهند. سهیل موفق وقتی پیشنهادش را با من مطرح کرد، با این چشم انداز همراه بود که قرار است با ساخت این فیلم قدم مثبتی برداریم برای بازگشت به دوران طلایی سینمای کودک، زمانی که «گلنار» و «پاتال» و «سفر جادویی» و... برای بچه ها ساخته می شد.

راستش من هم با آرزویش همراه شدم، تا قدمی هم من برداشته باشم. شرایط اکران و پخش و تبلیغات، آنقدر بد بود که همه اندیشه و آرزوها برباد رفت... فیلم با تعداد کمی سینما، در مدت کوتاهی که شامل زمان آلودگی هوای تهران و زلزله کرمانشاه و تهران و... هم می شد، اکران شد و آنقدر که انتظار می رفت دیده نشد. به هر حال فیلمی که در جشنواره کودک، ۹ سانس فوق العاده گرفته بود، باید بیش از این مورد توجه قرار می گرفت. خب، منِ بازیگر، اگر بارِ بعد پیشنهاد فیلم کودک داشته باشم، حتما به این فکر خواهم کرد که زحمتی که می کشم آیا هدر نمی شود؟ حتما می دانید بودجه ای که فیلم های کودک دارند، آنقدری نیست که بازیگر حرفه ای بتواند دستمزد واقعی اش را دریافت کند، بنابراین، کارکردن در فیلم سینمایی برای کودکان، برای بازیگر به قولی نه دنیا دارد و نه آخرت!

راستی چرا تا قبل از «شکلاتی» فیلم کودک بازی نکرده بودید؟ و اگر پیشنهاد باشد اولویت اولتان برای پذیرش هست یا نه؟

پیش از شکلاتی هم فیلم کودک دارم. قصه من و دوچرخه بابام به کارگردانی فیاض موسوی، در همین جشنواره کودک هم بود در چند جشنواره جهانی هم خوش درخشید. من هم جایزه سرو نقره ای بهترین بازیگر تلویزیون را همان سال گرفتم برای همین فیلم. راجع به حضور دوباره در فیلم های سینمای کودک هم راستش، امیدوارم سینمای کودک به گونه ای احیا شود که مثل سال هایی که «مشق شب» و «باشو غریبه کوچک» و «گلنار» و «خانه دوست کجاست» و... تولید می شد، دل همه مان بلرزد برای حضور در این فیلم ها.

اصولا با سهیل موفق برای رسیدن به شرایط مطلوب چالش داشتید؟

اصولا از آن دسته بازیگرانی هستم که تلاش می کنم با کارگردانم به تعامل برسم. سهیل موفق، سینمای کودک را خیلی خوب می شناسند. درواقع فرزند همین سینماست پس کاملا برای بازیگر قابل اعتماد بود. با هم خیلی زود به نقطه مشترک رسیدیم. پیشنهادپذیر است و خوش اخلاق، بنابراین همه چیز خوب پیش رفت.

کودکی شبنم مقدمی

دسترسی بچه ها به فیلم و سریال های روز آسان شده و قاعدتا سلیقه شان تغییر کرده و سخت پسند شده اند. در این شرایط به عنوان یک بازیگر صاحب تجربه، سینمای ما برای بچه ها چه کار می تواند بکند؟

به نظرم آن کسی که می تواند فکری راجع به این قضیه کند و راهکاری ارائه دهد، بازیگر نیست! این موضوع بسیار اهمیت دارد و باید گروهی کارشناس زبده روی آن کار کنند، تا همین حال هم دیر کرده ایم! چیزی که مسلم است، اینکه سالی یک بار یک جشنواره ای برگزار شود، اسمش «کودک» باشد، تعدادی فیلم هم که به هزار سختی خود را به آنجا رسانده اند، در چند نوبت محدود اکران شوند و بعد از آن یا نمایش عمومی نگیرند و یا با تعداد محدودی سینما اکران شوند، نمی شود راه مقابله با این همه محصول فرهنگی خارجی که از در و دیوار می ریزند روی سر بچه های ما!

خانم مقدمی، رابطه تان با فیلم های کودک روز دنیا و مشخصا انیمیشن چطور است؟

فیلم ها و کارتون های روز را تا جایی که ممکن باشد می بینم. گفتم که کودکی هایم هنوز زنده اند.

همسفر با بچه ها

ستاره هایی که فیلم کودک بازی کرده اند؛ حضورشان چه تاثیری داشته است؟

فاطمه معتمدآریا

فعالیتش را با کارهای عروسکی شروع کرد و نامش به عنوان یکی از عوامل اصلی، به «مدرسه موش ها» گره خورده. معتمد آریا وقتی هم به عنوان بازیگری مطرح شناخته می شد، چند باری به سینمای کودک گریز زد که حاصلش سه فیمل سینمایی شد: «کلاه قرمزی و پسرخاله، یکی بود یکی نبود و کلاه قرمزی و سروناز» در این سه فیلم هم نقش او پررنگ است و هم با نوع بازی اش بخشی از موفقیت فیلم ها را رقم زده. کیفیت بازی او نیز بالا است و نقش در راستای فهم کودکانه است.

لیلا حاتمی

سال 80 و در حالی که لیلا حاتمی به عنوان چهره های محبوب شناخته می شد، مرضیه محبوب برای فیلم «مربای شیرین» سراغ او رفت. این فیلم براساس داستان هوشنگ مرادی کرمانی ساخته شد. حاتمی در «مربای شیرین» نقش مادر بچه ای باهوش را بازی می کرد و بازی اش باید هم در تقابل با بچه فیلم و هم برای بچه هایی که مخاطب آن هستند، مطابق با استاندارد باشد. حاتمی توانست تصویری باورپذیر از یک مادر مقتدر و مهربان به نمایش بگذارد.

ترانه علیدوستی

تلاش ترانه علیدوستی برای شکل گیری یک اتفاق نتیجه نداد. قرار بود اولین انیمیشن- رئال سینمای ایران فیلم ویژه شود اما نشد. هاتف علیمردانی و محمد لطفعلی کم تجربه بودند و قصه ای که برای «راز دشت تاران» نوشتند کم ملات. با این حال ترانه علیدوستی برای بازی رد آن وسوسه شد و یکی از نقش ها را پذیرفت. فیلم مورد توجه قرار نگرفت و بازی علیدوستی تبدیل به یکی از بدترین های کارنامه اش شد.

کریمی و فرخ نژاد

گذر نیکی کریمی و حمید فرخ نژاد هم به سینمای کودک افتاده است. این دو بازیگر سال 88 در فیلم «همبازی» بازی کردند که غلامرضا رمضانی کارگردانی اش را برعهده داشت. جواد عزتی هم در فیلم بود اما آن زمان هنوز به موقعیت امروز نرسیده بود. با این حال بار کمدی فیلم را بر دوش کشید و عامل جذابیت آن بود. تلاش کریمی و فرخ نژاد در «همبازی» نتیجه داد و آن ها موفق شدند در راستای دغدغه و منظور فیلم بازی کنند؛ در نقش یک زن و شوهر.

امین حیایی

سید جواد هاشمی سال 90 «آهوی پیشونی سفید» را ساخت و یکی از نقش های اصلی را به امین حیایی سپرد. این فیلم براساس قصه های عامیانه ساخته و حیایی نقش آقا موشه را بازی می کرد. او در جان دادن به نقش موفق عمل کرد و بازی اش در این نقش فانتزی قابل قبول بود. «آهوی پیشونی سفید» از بازیگران مطرح دیگری مثل محمدرضا شریفی نیا، گوهر خیراندیش و امین زندگانی بهره می برد. چندی پیش نیز قسمت دوم آن ساخته شد.