نقش «اسلحه» در راننده تاکسیِ اسکورسیزی

هفته نامه کرگدن - محسن آزرم: در حاشیه «راننده تاکسی»؛ تراویس هنوز به اسلحه فکر نکرده، هنوز منتظر بارانی است که اراذل و اوباش خیابان را بشوید منتظر رییس جمهوری است که فکری برای فاضلاب روبازی به نام امریکا بکند.

همه چیز شاید از روزهایی شروع شد که پُل شریدر قید کار در موسسه فیلم امریکا را زد و جایی هم برای زندگی نداشت. حال و روزش آن قدر خراب بود که زنش او را از خانه بیرون کرده بود و برای آدمی که سرپناهی بالای سرش نیست، سواری شخصی اش می شود همه دنیا؛ می شود جایی برای زندگی و نشستن و زل زدن به آدم هایی که هنوز به تهِ خط نرسیده اند و ممکن است هیچ وقت هم نرسند.

روزها پشت هم گذشت و بالاخره درد معده بود که او را از پا درآورد و کارش را به اورژانس بیمارستان کشاند و تازه آن جا فهمید هفته هاست با کسی حرف نزده؛ چون اصلا کسی نبوده که بخواهد با او حرفی بزند یا حرفش را بشنود و روزهای تنهایی شریدر همزمان شده بود با دوره ای که خاطرات عجیب و جذاب آرتور بِره مِرِ جوان به دست روزنامه ها افتاد و مردم دست نوشته های آدمکشی را خواندند که در نتیجه اولین و آخرین اقدام به قتلش جرج والاس، فرماندار آلاباما را از کمر به پایین فلج کرد. و شریدر که به روایت ایمی توبین «از پیش دلبسته روایت اول شخص و صدای روی تصویر بود، از این به شوق آمده بود که بره مر، جوانی روانپریش و درس نخوانده و از طبقه متوسط رو به پایین و اهل غربِ میانه، در خاطراتش چنان با خود سخن می گوید که انگار دانشجوی ترک تحصیل کرده سوربُن در فیلمی از روبر بِرسون است.» اما ظاهرا چیزی که بیش از همه به مذاق شریدر خوش آمد، این بود که بره مر آدمی کاملا تنها بوده؛ یک منزوی تمام عیار وابسته به سواری شخصی اش و حتی وقتی می خواسته سیاستمداران را زیر نظر بگیرد روزها در این سواری می نشسته و آن ها را می پاییده.

«راننده تاکسی» برای پل شریدر خاصیت درمانی داشت؛ آدمی که خیال میکرد به ته خط رسیده و جدا خیال خودکشی را در سر می پروراند، با خواندن خاطرات آرتو بِره مِر به این نتیجه رسید که داستان مورد علاقه اش را پیدا کرده. برای شریدر شکست خورده آن روزها که «تهوع» (رمان اگزیستانسیالیستی ژان پل سارتر) و «یادداشت های زیرزمینی» (رمان غریب و سرشار از خشم فئودور داستایفسکی) را دوست می داشت، خاطرات آرتور بره مر همان سرگذشتی بود که می شد براساسش یک فیلمنامه نوشت؛ فیلمنامه ای درباره تنهایی یا آن طور که بعدا گفت تنهایی خودخواسته آدمی که همه زندگی اش در یک تابوت فلزی چهارچرخ خلاصه می شود.

نکته اصلی «راننده تاکسی» شاید تصویر خاصی است که از انسانی منزوی و نامید می بینیم، آدمی که خودش می گوید «من همه عمرم تنها بوده ام» و با این که مثل هر آدم دیگری بدش نمی آید که زندگی اش را تغییر دهد اما به دلایلی می فهمد این تنهای را نمی شود با هر کسی قسمت کرد.

تراویس بیلک مالک تنهایی خود است و تنهایی اش نتیجه دلواپسی اش از ترسی قدیمی؛ این که به آنچه دوست می دارد نرسد و البته تلاشی هم برای رسیدن به خواسته اش نمی کند و روشن است که این خواسته در وهله اول کشتن آدم ها نیست. بدبینی مفرطش به پایبندی های انسانی است که کم کم دمار از روزگارش در می آورد. وقتی دانسته یا ندانسته بتسی را آزار می دهد و کاری می کند که بتسی رهایش کند، در دفترچه خاطراتش می نویسد: «حالا می فهمم او هم مثل بقیه است؛ سرد و بی مهر. خیلی ها اینجوری اند و صد البته زن ها که انگار همه عضو یک اتحادیه اند.»

رانندگی در شبِ شهر فرصتی است تا خشونت حقیقی را ببیند و یاد بگیرد که جواب خشونت، خشونت است. در یادداشت های روزانه اش هم این خشونتی را که در عمق جانش خانه کرده می بینیم: «خدا را شکر می گوییم به خاطر بارانی که آشغال ها و آدم های بی سر و پا را از پیاده روها می شوید و پاک می کند.» و «به روز یه بارونِ واقعی میاد و همه این اراذل و بی سر و پاها رو از خیابون ها می شوره و می بره.» آینه تاکسی تراویس بازتابی از دنیای واقعی است؛ چیزهای زیادی را در این آینه می بیند بی این که خودش در آینه پیدا باشد. خودش فقط وقتی در آینه پیدا می شود که باید حرفی بزند؛ حرفی که هیچ کس جز خودش دوست ندارد آن را بشنود؛ حرفی که هیچ کس جز خودش آن را نمی فهمد.

بی خود نیست که پل شریدر در توضیح شخصیت تراویس این طور نوشته: «تراویس فردی است از جنس محیط اطرافش... او نیروی مردانه ای است که پیش می رود، ولی کسی نمی تواند بگوید به سوی چه. اما اگر آدم به دقت بنگرد، تقدیر را می بیند. فنر ساعتی در فشرده ترین حالت ممکن. همچنان که زمین به دور خورشید می گردد و زمان به پیش می رود، تراویس بیکل به سوی خشونت پیش می راند.»

همه چیز شاید از لحظه ای شروع می شود که تراویس در رستورانی درجه سه کنار باقی راننده تاکسی هایی می نشیند که دارند از همه چی حرف می زنند و لا به لای حرف هایشان از او می پرسند که اسلحه لازم دارد یا نه. تراویس هنوز به اسلحه فکر نکرده. هنوز منتظر بارانی است که اراذل و اوباش خیابان را بشوید و با خود ببرد.

منتظر رییس جمهوری است که فکری برای فاضلاب روبازی به نام امریکا بکند. شاید آن مسافر تیرخورده ای که تراویس حرفش را بعدا به بتسی می زند مقدمه دوستی دوباره اش با اسلحه است. مردی که سوار تاکسی می شود و نشانی اش را می گوید و بعد می میرد. مشکل این است که فکر می کند «هیچ روزی نیست که با اون یکی فرق داشته باشه، زنجیره ای طولانی و پیوسته، بعد یک دفعه همه چی تغییر می کند.»

تغییر از شبی شروع می شود که مسافر جوانی (مارتین اسکورسیزی، کارگردان فیلم) سوار تاکسی تراویس می شود و می روند خیابان سنترال پارک غربی، ساختمان 417. مسافر چراغ روشنی را در طبقه هفتم نشان می دهد. سومین پنجره از جایی که نشسته اند. آن سوی پنجره زنی است که مرد می گوید همسر اوست. می گوید آن جا آپارتمان من نیست. می گوید دو هفته طول کشیده پیداش کرده. می گوید می خواهد بکشد. می گوید نظرت چیست. بعد پای مگنوم کالیبر 44 را به گفت و گویشان باز می کند. «هیچ وقت دیده ای یه کالیبر 44 با صورت یه زن چی کار می کنه، راننده؟»

بعدِ این است که تراویس می رود پیش اندی و سراغ مگنوم ۴۴ را می گیرد و لحظه ای بعد لوله بلند هشت اینچی اش را می بیند؛ اسلحه سنگین و غول آسا و بی رحمی که اندی می گوید هیولاست؛ می گوید می تواند یک سواری را درب و داغان کند؛ اسلحه ای که گلوله اش سنگ را سوراخ می کند؛ چه رسد به آدمیزاد. هیچ توصیفی جای توصیف خود شریدر را نمی گیرد وقتی در توضیح مواجهه تراویس با مگنوم می نویسد: «به نظر برای دستش خیلی بزرگ است؛ انگار با معیار میکل آنژ ساخته شده. مگنوم ۴۴ به دست خدایی مرمرین تعلق دارد، نه راننده تاکسی ای نحیف.» با این همه دست آخر چشمش به یک رولور کالیبر ۳۲ می افتد که اگر بگذاردش زیر کمربند و پیراهنش را رویش بیندازد کسی از وجود اسلحه باخبر نمی شود. آدمی مثل او حتما پیش از این هم اسلحه ای داشته که می گوید «دیگه هیچ کس نمی تونه بَرَم گردونه اون جا، مگه جنازه ام رو.»

این چیزها که مهم نیستند، مهم نرمش های روزانه و تمرین های مکرر تراویس است: هر روز صبح بیست و پنج تا شنا، صدتا دراز- نشست و صدتا بشین- پاشو. مهم تمرین تیراندازی است؛ این بار با مگنوم ۴۴ و با انفجار هر گوله انگار لگدی است که اسلحه می زندش، یا به قول شریدر حمله ای است به مردانگی اش. اسلحه ها را یکی یکی بر می دارد: کالیبر ۳۸، کالیبر ۲۵.

مهم سوراخ کردن آدمکی است که نامش را گذاشته اند هدف؛ هدفی مقدمه هدفی بزرگ تر؛ از آدمک به آدم. برای رسیدن به این هدف بزرگ تر است که تراویس مگنوم 44 را پشت کمر شلوارش جا می دهد و با کالیبر 38 تمرین می کند. ریل هایی فلزی را با نوار چسب به ساعدش وصل می کند و با یک حرکت فنر جاسازی شده و نزدیک آرنج را می جهاند و کالیبر 25 را به دست می گیرد. یک کارد سنگری هم می بندد به ساق پایش. برای رسیدن به هدف بزرگ باید همه چی در دسترس باشد. باید همه لباس ها را امتحان کرد؛ لباس هایی که هفت تیرهای ریز و درشت را بپوشانند.

مهم نیست که ظاهرش شبیه شکارچی های قطب شمال می شود یا نه. مهم این است که می شود با گلوله های کالیبر ۴۴ روی میز ضرب بگیرد. این زندگی آدمی است که به سوی خشونت پیش می رود. آدمی که می گوید «گوش کنین عوضی ها؛ یه نفر هست که دیگه تحملش تموم شده، یه نفر که جلو اراذل و اوباش و عوضی ها و آشغال ها و کثافت ها وایستاده. یه نفر...»

تراویس به آیریس می گوید مجبور است بماند؛ می گوید کار خیلی مهمی دارد که باید تمامش کند؛ می گوید خیلی محرمانه است و کنجکاوی آیریس هم راه به جایی نمی برد. در دفتر خاطراتش می نویسد: «همه زندگی من فقط در یک جهت پیش رفته. حالا تازه می فهمم. هیچ وقت انتخابی در کار نبوده. تنهایی همه عمر تعقیبم کرده. راه فراری نیست. من مرد تنهای خداوندم.» و مرد تنهای خداوند وقتی در اولین ماموریتش شکست می خورد به این نتیجه می رسد که رسیدگی به فاضلاب بزرگی به نام امریکا کار هیچ رییس جمهوری نیست و او که قبل این گفته بود «خدا را شکر می گوییم به خاطر بارانی که آشغال ها و آدم های بی سر و پا را از پیاده روها می شوید و پاک می کند.» در نقش بارانی ظاهر می شود که خون به پا می کند؛ باران خون به نیت پاکیزه کردن جامعه. مگنوم ۴۴ دیگر برایش عادی است؛ شاید هنوز خدایی مرمرین نباشد، اما مرد تنهای خداوند است و همین مجوز اوست برای برخاستن از جا و گلوله ای نثار دیگران کردن.