فیلم «دانکرک»؛ جنگی تر از جنگ جهانی دوم

اطلاعات فوری

دانکرک؛ Dunkirk

• کارگردان: کریستوفر نولان

• فیلمنامه: کریستوفر نولان

براساس وقایع جنگ جهانی دوم- تخلیه دانکرک

• مدیر فیلمبرداری: هویته ون هویتما

• تدوین: لی اسمیت

• موسیقی: هانس زیمر

• بازیگران: فیون وایتهد، تام گلین- کارنی، جک لودن، هری استایلز، آنورین برنارد، جیمز دارسی، کنت برانا، کیلین مورفی و تام هاردی

• امتیاز در IMDB: امتیاز ۸.۳ از ۱۰

• نمره در متاکریتیک: ۹۴ درصد

• میزان رضایتمندی در راتن تومیتوز: 92 درصد

• تهیه کننده: اما توماس و کریستوفر نولان

• تولید کمپانی: سینکاپی فیلمز

• محصول: ۲۰۱۷ هلند، بریتانیا، فرانسه و آمریکا

یک فیلم سخت

«دانکرک» فیلمی است مبتنی بر سه قصه که در ساحل دانکر به هم پیوند می خورند. سربازان بریتانیایی در دانکرک گیر افتاده اند و امیدشان برای رهایی لحظه به لحظه بیشتر رنگ می بازد. جنگنده های نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا مجبور می شوند. در آسمان با جنگنده های آلمانی نبرد تن به تن (یا به عبارت بهتر فروند به فروند) داشته باشند.

قایق های غیرنظامی همزمان با این رویداد باید نیروهای بریتانیای محاصره شده و گیرافتاده در این ساحل را زیر آتش آلمان ها تخلیه کنند. داستانی در سه اقلیم آب و آسمان و زمین که بیم و امیدهای بشر را در خوفناک ترین لحظات نبردی مرگبار به تصویر می کشد. شاید حتی تعریف کردن داستان فیلم هم کار ساده ای نباشد.

«فیون وایتهد»، «تام گلین کارنی»، «هری استایلز»، «آنورین برنارد»، «جیمز دارسی»، «کنت برانا»، «مارک رایلنس» و «تام هاردی» بازیگران این آوردگاه ۱۰۶ دقیقه ای هستند.

فیلمنامه اش را خود کریستوفر نولان براساس شواهد و کتب تاریخی مربوط به این رویداد نوشته است و در عین حال در تهیه آن نیز با «اما توماس» شریک بوده است. فیلم محصول چهار کشور هلند، فرانسه، بریتانیا و آمریکاست و تا زمان تنظیم این مطلب بالغ بر 523 میلیون دلار فروش برای آن ثبت شده است. امتیاز آن در IMDb 8.3 و در متاکریتیک 94 است.

اصل ماجرا چه بوده؟

در اثنای جنگ جهانی دوم واقعا گروه عظیمی از سربازان بلژیکی و فرانسوی و بریتانیایی در ساحل دانکرک گیر افتادند و آلمان ها که به طرزی باورنکردنی از بلژیک و هلند گذر کرده بودند، نزدیک به نیم میلیون سرباز را به دام انداختند و وادار به عقب نشینی به سمت دانکرک کردند؛ جایی که پشت سرشان دریا بود و پیش رویشان آتش مرگبار ارتش آلمان.

کار تقریبا تمام بود اما به شکلی معجزه آسا، هیتلر دستور توقف پیشروی ارتش نازی را صادر کرد و به نوعی اگر امروز نامی از بریتانیا در دنیا باقی مانده، به خاطر همان فرمان است. ابهام و پرسش درباره دلایل این وضعیت غریب آن قدر زیاد است که برخی مورخان به خرافه روی آورده اند. می بینید که این داستان خود به خود ظرفیت هولناکی برای تبدیل شدن به یک اثر سینمایی دارد اما چه کسی جرئت دارد چنین رخداد عظیمی را به تصویر بکشد؟

داستانی که با شاخ و برگ و آب و تاب، سال هاست به عنوان یک افسانه حماسی از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و برای انگلیسی ها بسیار آشنا و حتی مقدس است. دست کم ۶۰ سال است که هیچ سینماگری خیال خام نزدیک شدن به این قصه را در سر نپرورانده است. بعضی داستان ها زیادی عظیم هستند و بهتر است بی خیال ساختشان بشوی.

رویای بزرگ نولان

گزاف نیست اگر بگوییم نولان تمام عمرش فیلم ساخت تا بتواند رویای ساخت دانکرک را عملی کند. او آن قدر پروژه باابهت و موفق برای کمپانی های درجه یک فیلمسازی دنیا ساخت تا سرانجام پشتوانه تحقق رویایش را فراهم آورد. نولان خودش هم زمانی کودکی بود و شنونده این افسانه باورنکردنی. او اما شروع کرد به گردآوری مدارک تاریخی و مصاحبه با بازماندگان این واقعه. چند بار به محل رویداد سفر کرد و کوشید وضعیت آن را از هر نظر مورد بررسی قرار دهد. به فیلمنامه ای که به سرمایه گذاری و خطرش بیارزد نیاز داشت. پس قصه ای نوشت که بار عمده اش روی تصویر و تدوین بود. فرصتی نبود که آدم ها با هم گفت و گوهای مفصل داشته باشند و فایده ای هم نداشت همه چیز را به امید جلوه های ویژه کامپیوتری رها می کرد.

نولان مجبور شد برای ساختن دانکرک، یک جنگ واقعی راه بیندازد؛ جنگی واقعی و هولناک و عظیم. این دو صفت آخر را البته در باقی فیلم های نولان و هم دیده بودیم. حالا بسیاری از منتقدان بر این باورند که نولان شاهکارش را ساخته.

کمترین دستمزد معنوی او این خواهدبود که امسال تمام جوایز مهم را درو کند اما حالا او آن بالاهاست. شاید در میان 20 یا شاید هم 10 کارگردان بزرگ و نخبه دنیا.

نولان گفته برای ساخت این فیلم از آثار بسیاری الهام گرفته؛ فیلم هایی چون «در جبهه غرب خبری نیست»، «مزد ترس»، «بیگانه»، «ارابه های آتش» و «سرعت». اگر این فیلم ها را در ذهن داشته باشید، متوجه می شوید که برخی از آن ها هیچ ربطی به جنگ و تاریخ ندارند. کریستوفر نولان از هر کدام آنچه را که لازم داشته، الهام گرفته: ریتم، واقع نمایی، ایجاد هیجان و لحظات نفسگیر، تعلیق، ترس، تدوین پیچیده و عظمت.

کلنل های ارتش فیلمسازی نولان

نوبت به آن رسیده که ببینیم چهره های کلیدی یا کلنل های این قشون فیلمسازی چه کسانی بوده اند. احتمالا منتظرید که نام بازیگران را در ابتدا ردیف کنیم اما انتظارتان فعلا در این سطرها برآورده نمی شود. اول باید برویم سراغ زمینه ساز احیای این رویداد و تحقق این رویا یعنی «ناتان کراولی» که مسئولیتش اجرای جلوه های ویژه میدانی «دانکرک» بوده است.

کراولی ساخت و ساز مفصلی را در لوکیشن فیلمبرداری به راه انداخت. تمام جزییات و کلیات لازم برای واقعی شدن محیط را برعهده گرفت: اسکله، سنگر و کمپ ساخت، قایق و هواپیما و تسلیحات فراهم کرد، نقشه محل را به دقت وارسی کرد و با طراح صحنه هر چه لازم بود، چک کرد و دنیای ساخت متعلق به ۱۹۳۹ میلادی.

اگر او کلنل دوران پیش تولید بود، در دوران تولید «هویته ون هویتما»ی هلندی این سمت را برعهده داشت.یک فیلمبردار نخبه که پیش از این در «بین ستاره ای» نیز کنار نولان قرار گرفته و نبوغش را به اثبات رسانده بود. ثبت صحنه های دشوار و نفسگیر فیلم، بدون درایت و تکنیک بالای او میسر نمی شد.

... و حالا ستاره ها

حالا شاید فرصتی باشد برای آن که از بازیگران فیلم هم حرف بزنیم. این فیلم برای خیلی ها احتمالا به خاطر حضور «هری استایلز» خواننده جوان گروه «وان دایرکشن» جذاب باشد. البته هری استایلزی که در فیلم می بینید با آنچه از او در ذهن دارید زمین تا آسمان متفاوت است. اگر هم منتظر حضور طولانی ستاره ای چون «تام هاردی» هستید، توقعتان برآورده نمی شود، چون نقش او از آنچه فکر می کنید، کوتاه تر است اما تمام گروه بازیگران فیلم درخشان هستند. حتی به قول یکی از منتقدان، هنروران فیلم هم درخشان ظاهر شده اند.

«فیون وایتهد» و «جک لودن» که بدون تردید بهترین نقش تمام عمر خود را بازی کرده اند و «کنت برانا» و «مایک رایلنس» بزرگ را هم از یاد نبرید که خوش درخشیده اند و البته جز این انتظاری از آن ها نمی رفت. اما فهرست کلنل ها هنوز به پایان نرسیده است.

تدوینگر مورد علاقه نولان، یعنی «لی اسمیت» کاری شبیه به معجزه انجام داده است. واقعیتش این است که سه اپیزود داستانی فیلم قدری از هم گسیخته هستند اما او با تدوین خارق العاده اش هم اجزای یک اپیزود را به نحوی درخشان کنار هم چیده و هم میان سه داستان و سه اقلیم فیلم پیوندی استوار برقرار کرده است. نمی شود از دانکرک حرف زد و «هانس زیمر» بزرگ را به دست فراموشی سپرد. یکی از بهترین آهنگسازان سینما، یکی از بهترین آثار کل دوران هنری اش را به ثبت رسانده است. یک موسیقی متفاوت، پیچیده و کاملا درهم تنیده با تصاویر. او که 10 جایزه اسکار در کارنامه اش دارد و آخری را هم باز در کنار نولان برای فیلم «بین ستاره ای» دریافت کرده، امسال هم به احتمال قریب به یقین مجسمه یازدهم را به خانه خواهدبرد، ان هم با استفاده از افکت تیک تاک ساعت.

منتقدان تسلیم می شوند

جماعت منتقد معمولا به این راحتی ها در نبردشان با فیلمسازان پرچم سفید را بالا نمی برند اما دانکرک همه را خلع سلاح و تسلیم کرده است. بدلج ترین و سختگیرترین منتقدها هم تنها به این بسنده کرده اند که هر چند برخلاف دیگر آثار نولان، این جا با فیلمنامه چندان درخشانی طرف نیستیم اما اجرا و کارگردانی جور همه چیز را می کشد و یک شاهکار تحویل تاریخ سینما می دهد.

سردترین واکنش را شاید «مت سینگر» داشته که معتقد است فیلم در شخصیت پردازی لنگ می زند و به نوعی فرصت شخصیت پردازی پیدا نمی کند (فراموش نکنید که این کوتاه ترین فیلم کارنامه نولان است). «پیتر بردشاو»ی بزرگ اما فیلم را خیلی پسندیده و متنش سراسر تمجید و تعریف است. او حتی چنان ذوق زده شده که جملاتش حال و هوایی شاعرانه یافته اند و به این حکم رسیده که «این بهترین ساخته نولان است.»
«تاد مک کارتی» غرغروی «هالیوود ریپورتر» هم چاره ای نداشته جز ستایش از فیلم. او دانکرک را یک شاهکار دانسته آن هم با پسوند امپرسیونیستی. گروهی از منتقدان مطرح دنیای سینما به نکته بسیار مهمی اشاره کرده اند: «می شود یک بیگ پروداکشن راه انداخت و به جای تمرکز روی گیشه و ساختن قهرمان های بنجل و ردیف کردن ستاره های بفروش، یک شاهکار هنری از دل آن استخراج کرد.»

برخورد «برایان تورت» منتقد روزنامه «یو.اس.ای» تودی از همه سردتر و بدعنق تر است. او می گوید دانکرک یک شاهکار فنی و تکنیکال است و نه چیزی بیش از آن، البته حتی او هم مجبور شده از موسیقی زیمر تعریف کند. اصلا این هم یکی از نکات برجسته فیلم است. وقتی داشتم نقدهای موجود درباره فیلم را مرور می کردم، متوجه شدم طی این چند سال هرگز ندیده ام منتقدان تا این حد درباره موسیقی یک فیلم حرف بزنند و از آن تمجید کنند.

برترین فیلم هایی که درباره جنگ جهانی دوم ساخته شده اند

قصه ای که کهنه نمی شود

کریستوفر نولان هم به سراغ برهه ای مهم از جنگ جهانی دوم رفت. بسیاری از کارگردانان بزرگ تاریخ سینما، از «دیوید لین» تا «استنلی کوبریک» و از «اسپیلبرگ» تا «الیور استون» سراغ این جنگ مهیب رفته اند و آثار مهمی ساخته اند. قصه جنگ جهانی دوم انگار تاریخ انقضا ندارد و هرگز کهنه نمی شود. این جا مروری داریم به برترین فیلم هایی که با این موضوع ساخته شده اند.

سه فیلم برتر کدامند؟

تا پیش از دانکر اما «نجات سربازا رایان» معمولا به عنوان بهترین فیلم مربوط به این جنگ شناخته می شد. شاهکار اسپیلبرگ خصوصا در نیمه ابتدایی به شدت تاثیرگذار و واقع گرایانه است. اما بعد از آن باید از «پل رودخانه کوآی» ساخته دیوید لین یاد کرد و البته آن سکانس درخشان پایانی با بازی معرکه «الک گینس».

«کازابلانکا» هر چند فیلم جنگی به حساب نمی آید اما به خاطر برهه تاریخی و موضوعش در رده سوم این فهرست قرار می گیرد. شاهکار «مایکل کورتیز» حالا یک اثر اسطوره ای در تاریخ سینماست و شاید در هر فهرست دیگری از دو صدرنشین جدول بالاتر قرار بگیرد.

باز هم اسپیلبرگ

اما اسپیلبرگ باز هم در بالای این جدول فیلم دارد. «فهرست شیندلر» که اثری واقعا به یادماندنی و درخشان است با کلی صحنه و دیالوگ و شخصیت فراموش نشدنی. اما رده پنجم به انیمیشن شاهکار و بسیار انسانی «مدفن کرم های شب تاب» به کارگردانی «ایسائو تاکاهاتا» اختصاص می یابد. از آن فیلم ها که راوی آن سویه مغلوب جنگ، یعنی ژاپنی ها هستند و داستانش هم حسابی اشک تان را درخواهدرفت.

عجیب ترین فیلم

«لعنتی های بی آبرو» ساخته کوئنتین تارانتینو در رده ششم این فهرست جای می گیرد و عجیب ترین فیلم این رده بندی هم هست؛ تلفیقی از واقعیت و دروغ در فیلمی پر از صحنه های نفسگیر و البته مملو از طنزی سیاه. «کشتیم ساخته «ولفگانگ پترسن» تنها فیلم بالای این فهرست است که آلمانی ها آن را ساخته اند و داستانش هم درباره سربازان ارتش نازی است در یک زیردریایی صدمه دیده اما از ایتالیایی ها غافل نشویم که «زندگی زیباست» ساخته «روبرتو بنینی» را در این فهرست دارند؛ فیلمی که واقعا عواطف را درگیر می کند.

رد پای جان وین

«طولانی ترین روز» کن آناکین یکی از کلاسیک های بالای جدول است که «رومن گاری» فیلمنامه اش را نوشته و «جان وین» نقش اصلی اش را بازی کرده است و فیلم بسیار تر و تمیز و خوش ساختی است اما یادی هم کنیم از «خط باریک سرخ» ساخته «ترنس مالیک» و آن داستان حماسی پرشور نبرد آمریکایی ها و ژاپنی ها. در رده های بعدی این فهرست، البته فیلم های مشهورتری هم قرار می گیرند: «امپراتوری خورشید»، «از این جا تا ابدیت»، «دوازده مرد خبیث»، «استالینگراد» و «نامه هایی از ایوو جیما».