سیمای تلخ شبکه سه

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر: برنامه «جریان» در حرکتی کم سابقه مستندی گزنده از کودکانی پخش کرد که یکی از والدین شان درگیر اعتیاد است. حد نشان دادن چنین تصاویری تا کجا است؟ چرا برنامه بدون علامت هشداردهنده روی آنتن رفت؟ تهیه کننده به انتقادهای ما پاسخ می دهد.

شبکه سه از هفته گذشته پخش یک برنامه اجتماعی با نام «جریان» را شروع کرده و قرار است هر بار به تحلیل یک برنامه بپردازد. سوژه دو برنامه ابتدایی اعتیاد بود و امیرحسین ندائی که سال پیش برنامه سینمایی نقد ۴ را اجرا می کرد، مجری آن است. دو کارشناس کنار او هستند و درباره موضوع مورد بحث صحبت می کنند. در خلال گفت و گوها، مستندهایی پخش می شود که از نظر گزندگی در تلویزیون ما کم سابقه هستند.

شبنه شب غالب مستندها به گفت و گو با کودکانی اختصاص داشت که یکی از والدین شان معتاد هستند. در این مستند از آن ها خواسته می شد توضیح دهند پدر یا مادرشان چه می کردند و این گونه لحظه استعمال مواد مخدر بازسازی می شد. بخش دیگر مستند، گفت و گو با معتادانی است که در فلاکت زندگی می کنند. در گفت و گو با فرهاد شکیبی تهیه کننده «جریان» ضعف و قوت برنامه را واکاوی کرده ایم پرسیده ایم این همه تلخی لازم است، چرا لحن برنامه کمی شیرین تر نیست؟ چنین برنامه ای نیاز به قید سنی ندارد؟

از شوک به جریان

اولین پرسشی که از فرهاد شکیبی می پرسیم عقبه شکل گلیری «جریان» است. او پیش تر مستند «شوک» را تهیه کرده و توضیح می دهد « جریان» از آن تجربه برخاسته: «من سال هاست در حوزه اجتماعی فعالیت می کنم و اولین گونه مستند اجتماعی یعنی «شوک» را در تلویزیون پایه گذاری کرده ام. همواره دغدغه پرداختن به مسائل اجتماعی دارم و تجربه خوبی در این زمینه به دست آورده ام. از آن طرف معتقدم مستندها و برنامه های اجتماعی اگر ساختار دراماتیک و جذاب داشته باشند حتی می توانند از سریال ها تاثیرگذارتر باشند.»

او بعد از این مقدمه می گوید: «وقتی «شوک» را می ساختم معتقد بودم بخش تحلیلی برنامه کم است. یعنی مان مسئله ای را مطرح می کنیم ولی راهکاری برایش ارائه نمی دهیم و بحث ابتر می ماند. بنابراین سعی کردیم سراغ یک برنامه ترکیبی گفت و گو محور برویم که به بررسی آسیب های اجتماعی از منظرهای مختلف بپردازد، مصداق عینی داشته باشد، آن را کالبدشکافی کند و در پایان برنامه نتیجه گیری و البته پیگیری داشته باشد.

برنامه «جریان» لحن پرسشگری دارد و سعی می کند درباره موضوع مورد بحث به راهکار برسد. برای رسیدن به این منظور مستندهای تاثیرگذار و جذاب هم ساخته ایم چون مهم ترین برگ برنده ما در برنامه های تلویزیون انتقال حس به بیننده است.»

چرا این همه تلخی؟

بعد از شنیدن توضیحات ابتدایی شکیبی از او می پرسیم برنامه ای مثل شوک که خودتان تهیه کرده اید اسم و رسالت و تم آن بیننده را آماده می کند و نهیب می زند که با یک برنامه غیرمتعارف رو به رو است. در «جریان» مجری و کارشناسان آرام حرف می زنند و به یک باره مستندی گزنده روی آنتن می رود. مشخصا در برنامه دوم کودکان آزاردیده از اعتیاد ساعتی تلخ برای بیننده رقم زدند.

تهیه کننده جریان اما برخلاف ما عقیده دارد این همه تلخی برای اثرگذاری لازم است: «خودم هیچ وقت دنبال سیاهنمایی در برنامه هایی که می سازم نیستم ولی چنین برنامه ای عین واکسن می ماند. ممکن است ابتدا درد خفیفی در شما ایجاد کند اما در درازمدت تاثیرگذاری اش بیشتر از درد آنی آن است.»

با شکیبی که بحث تلخی برنامه دوم را بار دیگر مطرح می کنیم، با ما هم داستان می شود: «قبول دارم که تصاویر تلخ و گزنده بودند ولی این ها واقعیت هایی است که نمی توان چشم روی شان بست. ما باید این معضل را بررسی می کردیم و نشان می دادیم تا دغدغه مردم، مسئولان و آحاد جامعه شود.

اعتیاد ما در آسیب های اجتماعی است؛ وقتی کسی دچار اعتیاد می شود هزاران آسیب اجتماعی سراغش می آید. قبلا در رسانه مسئله ایدز نشان داده نمی شد و یک تابو بود؛ دیدی که چطور آمار مبتلایان به این بیماری بالا رفت. در حالی که باید این معضل در تلویزیون بیان و کالبدشکافی می شد. برای برانگیختن احساسات و نشان دادن فضای متفاوت باید فرقی با برنامه های دیگر داشته باشیم. این برنامه قرار است پرسشگر باشد و برای همین یک مقدار عریان تر به مسائل و معضلات می پردازیم. خودتان می دانید که آسیب های اجتماعی دغدغه اصلی کشور است و متاسفانه به شدت رشد داشته و نباید محافظه کارانه به آن ها پرداخت.»

کمی شادی لطفا

توضیحات شکیبی درست است. اما قانع مان نمی کند. پرسش بعدی از همین منظر شکل می گیرد: شما برنامه ساز هستید و می دانید نباید همه برنامه به تلخی بگذرد. پلی بک ها آزاردهنده است، مجری و کارشناس هم با صدای پایین و غمبار صحبت می کنند و نیاز است توازنی ایجاد شود تا بیننده تحمل تماشا داشته باشد: «ما تازه دو برنامه پخش کرده ایم و در مرحله آزمون و خطا هستیم؛ در عین حال از انتقادها و پیشنهادها استفاده می کنیم. شما می گویید برنامه تلخ بوده و برخی همکاران تان به من گفته اند چقدر تحت تاثیر قرار گرفتیم و جذاب است.

این تضارب آرا باعث نشستن مخاطب پای گیرنده می شود و البته کار سختی است همه را راضی کردن. هدف مان این است که تاثیرگذار باشیم؛ می پذیریم تصاویر مربوط به بچه ها تلخ بود اما در سوژه های بعدی مثلا بحث رمالی از دوربین مخفی های طنز استفاده می کنیم. بسته به موضوع برنامه آیتم ها فرق خواهدکرد و همیشه این نیست که «جریان» تلخ و نومید باشد اتفاقا یکی از اهداف ما ایجاد انگیزه و امید است.»

چرا هشدار نداشت؟

برنامه «جریان» بدون هشدار قید سنی روی آنتن رفت. بچه ها با زبان کودکانه توضیح می دادند که والدین شان چطور مواد مصرف می کردند. از شکیب می پرسیم این مشکل شبکه است یا خود شما؟ «تقصیر من بوده است و باید شرایط سنی اعمال می شد. فکر می کردم چون برنامه یازده و نیم پخش می شود شاید بچه ها آن را نبینند ولی در برنامه های بعد حتما این ملاحظه سنی را رعایت خواهیم کرد.»

شرکت کننده ها تطمیع می شوند؟ نه!

در مستندهایی که از دو برنامه «جریان» پخش شده، معتادها همکاری کاملی با سازندگان مستند دارند. چهره شان شطرنجی است اما این همه اعتماد شائبه تطمیع ایجاد می کند. پاسخ شکیبی را بخوانید: «نه بحث تطمیع نیست؛ این ها به قدری سختی کشیده اند که با طیب خاطر و به امید آن که کمک شوند با ما همکاری می کنند. ما هم سعی می کنیم از جاهایی که می شود کمک هایی برای شان جذب کنیم. تیم سوژه یابی ما کار سختی دارد؛ راضی کردن معتادها برای مصاحبه پروسه زمان بری است. ولی آن ها را نشان می دهیم به امید آن که اتفاق خوبی در زندگی شان رخ دهد.»

مجری بهتر می شود

آخرین تجربه امیرحسین ندایی اجرای برنامه سینمایی شبکه چهار بود و حالا با «جریان» تجربه ای تازه به کارنامه اش اضافه می کند و البته کیفیت اجرایش در خدمت برنامه بوده است. پرسش آخرمان از فرهاد شکیبی درباره همکاری اش با ندائی است: «آقای ندائی سال ها به عنوان کارگردان در مستند شوک با من همکاری داشت؛ دید خوبی دارد، کارشناس خوبی است و مهمتر این که دغدغه اجتماعی دارد و آدمی است که به مسائل اجتماعی مسلط است. برای همین به نظرم آمد از کلیشه های مجری ها (که خیلی هم توانمند هستند) خارج شویم و فردی دانشگاهی را برای اجرای «جریان» انتخاب کنیم که هم پژوهشگر است و هم این که آرامش و طمانینه دارد. البته ضعف هایی دارد و دنبال بهترین اجرای ایشان هستیم و ساعت ها با هم جلسه داریم و نقطه ضعف و قوت ها را بررسی می کنیم.»