اوضاع سینمای ایران در دولت «آیت الله»

روزنامه هفت صبح - وحید سعیدی، احمد رنجبر: سینما در کشور ما به عنوان تراز و عیاری مهم برای سنجش عملکرد فرهنگی دولت ها محسوب می شود. سینما بیش از دیگر ارکان فرهنگی توی چشم است و اصولا مردم از آن بیشتر استقبال می کنند. این پرونده مروری است بر وضعیت سینما در دوران هشت ساله ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی. می دانیم که سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ که دو دولت هاشمی رفسنجانی بر سر کار بود، به دوران سازندگی معروف است و همه تلاش دولت صرف بازسازی و آبادانی کشور شد. اثرات جنگ تحمیلی در همه سطوح جامعه بر جا بود و طبیعی است که اولویت اول دولت، از بین بردن آثار مخرب جنگ باشد.

در چنین قاموس و تعریفی فرهنگ و به طور اخص سینما، خواسته یا ناخواسته، به گوشه ای رانده می شود. از همین معبر است که سینماگران رضایت چندانی از عملکرد مسئولان وزارت ارشاد و بنیاد فارابی ندارند. با این حال و با در نظر گرفتن همه سختی ها و مضیقه های اقتصادی، می بینیم که چراغ سالن های سینما روشن است و اتفاقات خوب بیشماری در این هشت سال رخ می دهد.

در این پرونده ابتدا هشت دوره جشنواره فیلم فجر به عنوان نماد محک سینمای ایران را مرور کرده ایم تا ضمن پی بردن به ذائقه سینمایی مسئولان فرهنگی دوران سازندگی، داشته های سینما عیان شود.

در بخش دیگر سراغ مهم ترین اتفاقات هشت ساله رفته ایم و در ذیل آن کارگردان هایی که در دوران سازندگی به سینما معرفی شده اند مورد نظر گزارش هستند. بازخوانی یک گفتگو با آیت الله هاشمی و مرور گفته های سینماگران بعد از درگذشت ایشان بخش های دیگر پرونده را تشکیل می دهند.

سرنوشت سیمرغ

بررسی هشت سال جشنواره فیلم فجر به عنوان نمونه ای از عملکرد سینمایی دو دولت هاشمی رفسنجانی

جشنواره فیلم فجر می تواند به عنوان ویترین دولت ها محسوب شود؛ پس قوت و ضعف هر دوره بازتابی است از سیاست دولت ها در زمینه سینما. در دو دوره ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی جشنواره فیلم فجر چه فراز و نشیبی داشته است؟ این گزارش مروری است بر عملکرد هشت ساله جشنواره.

جشنواره هشتم

* بهترین فیلم: مهاجر، ابراهیم حاتمی کیا

* بهترین کارگردان: داریوش مهرجویی، هامون

* چهره های شاخص: علی حاتمی (مادر)، مسعود کیمیایی (دندان مار)، عباس کیارستمی (کلوز آپ)، یدالله صمدی (ساوالان) و محمد متوسلانی (جستجوگر) از جمله کارگردان های مهم این دوره از جشنواره به شمار می روند.

* خروجی کلی: بها دادن به یک کارگردان جوان (ابراهیم حاتمی کیا) و یک کارگردان روشنفکر (داریوش مهرجویی) اتفاق مهم جشنواره هشتم است.

جشنواره نهم

* بهترین فیلم: آپارتمان شماره 13 ، یدالله صمدی

* بهترین کارگردان: واروژ کریم مسیحی، پرده آخر

* چهره های شاخص: در این دوره مخملباف با فیلم های پر حاشیه «شب های زاینده رود» و «نوبت عاشقی» حضور دارد. چهره نوظهور این دوره بهروز افخمی است که با «عروس» نگاه ها را جلب می کند. «پرده آخر» نام واروژ کریم مسیحی را به عنوان یک کارگردان مستعد مطرح کرد.

* خروجی کلی: دادن جایزه بهترین فیلم به یک اثر کمدی نشان تغییر نگرش جشنواره است.

جشنواره دهم

* بهترین فیلم: نیاز، علیرضا داودنژاد

* بهترین کارگردان: رخشان بنی اعتماد، نرگس

* چهره های شاخص: بهرام بیضایی شاخص ترین چهره دهمین دوره جشنواره فیلم فجر است که با «مسافران» در جشنواره حضور داشت. تهمینه میلانی با «دیگه چه خبر؟» در جشنواره شرکت کرده بود.

* خروجی کلی: مهم ترین اتفاق این جشنواره فجر حضور رخشان بنی اعتماد است که با «نرگس» تحسین شد و در ادامه نامش را به عنوان یک فیلمساز کاربلد جا انداخت. «بدوک» مجید مجیدی هم پی گیران سینما را به تحسین واداشت.

جشنواره یازدهم

* بهترین فیلم: از کرخه تا راین، ابراهیم حاتمی کیا

* بهترین کارگردان: سیروس الوند، یک بار برای همیشه

* چهره های شاخص: داریوش مهرجویی در این جشنواره با «سارا» شرکت کرد. سیمرغ بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر نقش دوم زن (یاسمین ملک نصر) را به دست آورد. کیانوش عیاری با «آبادانی» نگاه ها را به سمت خود جلب کرد و کیومرث پوراحمد با فیلم «شرم» یکی از آثار خوبش را به معرض گذاشت.

* خروجی کلی: جشنواره یازدهم نسبت به دوره قبل یک سر و گردن بالاتر است.

جشنواره دوازدهم

* بهترین فیلم: فیلم برگزیده نداشت

* بهترین کارگردان: محمد بزرگ نیا، جنگ نفتکش ها

* چهره های شاخص: ابراهیم حاتمی کیا با فیلم «خاکستر سبز» شرکت داشت. بهروز افخمی «روز فرشته» که فضای متفاوتی با اثر قبلی اش دارد را به جشنواره رساند. فیلم های «همسر» و «حماسه مجنون» دیگر آثار مهم این دوره هستند.

* خروجی کلی: وزن جشنواره در این دوره باز هم پایین می آید تا جایی که فیلم برگزیده ندارد. ارزش فیلمی چون «خاکستر سبز» بعدها بیشتر معلوم می شود اما در آن دوره داوران نادیده اش گرفتند.

جشنواره سیزدهم

* بهترین فیلم: روز واقعه، سعید اسدی

* بهترین کارگردان: داریوش مهرجویی، پری

* چهره های شاخص: علیرضا داودنژاد با «خلع سلاح» در جشنواره شرکت می کند اما رضایت سخت پسندها را به دست نمی آورد. رخشان بنی اعتماد با «روسری آبی» نشان می دهد موفقیت «نرگس» اتفاقی نبوده. سه فیلم دفاع مقدسی احمدرضا درویش «کیمیا»، محمدرضا هنرمند «دیدار» و شهریار بحرانی «حمله به اچ 3» هم با فضایی متفاوت بودند.

* خروجی کلی: تنوع ژانر ویژگی مهم این دوره است.

جشنواره چهاردهم

* بهترین فیلم: پدر، مجید مجیدی

* بهترین کارگردان: کیومرث پوراحمد، خواهران غریب

* چهره های شاخص: سیف الله داد و رسول ملاقلی پور شاخص ترین چهره های این دوره هستند که با فیلم های «بازمانده» و «سفر به چزابه» در جشنواره حضور داشتند. ابراهیم حاتمی کیا چهره شاخص دیگر است که فیلم «بوی پیراهن یوسف» را به جشنواره رساند. محسن مخملباف با «گبه» و «نون و گلدون» در این دوره حاضر بود.

* خروجی کلی: توجه جشنواره به فیلم های اجتماعی (پدر و خواهران غریب) و بها دادن به «لیلی با من است» نشانه پررنگی از تغییر ذائقه وزارت ارشاد وقت است.

جشنواره پانزدهم

* بهترین فیلم: بچه های آسمان

* بهترین کارگردان: مجید مجیدی

* چهره های شاخص: جشنواره پانزدهم آخرین دوره ای است که در زمان ریاست جمهوری آیت الله رفسنجانی برگزار می شود. شاخص ترین چهره این دوره داریوش مهرجویی است که «لیلا»ی او از جوایز اصلی نصیبی ندارد. درویش هم «سرزمین خورشید» را به جشنواره رساند که اثر شاخص کارنامه اوست. ایرج قادری هم با «نابخشوده» در جشنواره شرکت کرد.

* خروجی کلی: تنوع ژانر دیده می شود اما تعداد آثار شاخص معدود است.

مورد ویژه

بی مهری در سال های پرکاری آقای کارگردان

مسعود کیمیایی از سال ۶۸ تا ۷۶ شش فیلم ساخت اما جشنواره فیلم فجر هیچ کدام را تحویل نگرفت

در گزارشی که خواندید نامی از مسعود کیمیایی ندیدید. او در این هشت سال شش فیلم ساخته که البته جشنواره فیلم فجر به آنها روی خوش نشان نداد. حال آن که در میان این فیلم ها آثار شاخصی دیده می شود. او سال ۱۳۶۸ «دندان مار» را ساخت که جزو بهترین های کارنامه او به حساب می آید. فیلم از سوی منتقدان تحویل گرفته شد و چندی بعد در جشنواره برلین جایزه ویژه به دست آورد. فیلم بعدی کیمیایی یعنی «گروهبان» (سال ۱۳۶۹) به مذاق عامه مخاطبان خوش آمد اما اثری ویژه در کارنامه این فیلمساز به حساب نمی آید.

از این منظر غیبت فیلم در جشنواره به اندازه «دندان مار» توی ذوق نمی زند. «رد پای گرگ» دل سخت پسندها را به دست آورد و خیلی ها به آن روی خوش نشان دادند. فیلم باز هم در جشنواره حضور نداشت. کیمیایی سه سال بعد یعنی سال ۱۳۷۳ «تجارت» را ساخت که اثری ضعیف در کارنامه اش محسوب می شود. او یک سال بعد با «ضیافت» نگاه ها را به سمت خود جلب کرد و سال ۱۳۷۵ با «سلطان» یکی از بهترین فیلم های کارنامه اش را ساخت. چه بسا اگر این دو فیلم در جشنواره سال های اخیر حضور داشتند، جوایز اصلی را درو می کردند.

سال های خاکستری

پنج اتفاق شاخص دوران ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی که در سینمای ایران رخ داد

حتما اتفاقات سینمایی در دوران ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی بیش از پنج مورد است؛ این موارد که در گزارش پیش رو خواهید خواند اما شاخص تر از بقیه است. در این سال ها نگاه مسئولان به سینما کم کم تغییر می کند؛ ظهور ستاره ها اولین نشانه این تغییر است که با فیلم «عروس» و استفاده بهروز افخمی از نیکی کریمی و ابوالفضل پور عرب رقم می خورد. از آن طرف جمشید هاشم پور (آریا) اجازه می یابد بعد از سال ها در شمایل محبوب خود که شاخصه فیلم های اکشن سینمای ایران شده بود، جلوی دوربین حاضر شود.

شاخصه دیگر این دوران پوست اندازی سینمای دفاع مقدس است؛ کارگردان ها هیجان پیشین را رها می کنند و حالا به جنگ از زاویه اجتماعی می پردازند. در این سال ها است که فیلم خط شکن «لیلی با من است» ساخته و با سعه صدر مسئولان مواجه می شود. نماینده ایران برای نخستین بار در آکادمی اسکار میان پنج نامزد غیر انگلیسی زبان قرار می گیرد و خلاصه آن که سینما در این هشت سال رنگ عوض می کند.

در مطلع گزارش باید یک مورد ویژه دیگر را که به شکل مجزا در پرونده به آن اشاره نشده، از یاد نبریم. در این هشت سال چندین فیلم به محاق رفتند و سال ها طول کشید تا رنگ پرده را ببینند. در جشنواره سیزدهم فیلم فجر برای نخستین بار از «آدم برفی» رونمایی شد اما به دلیل زن پوشی اکبر عبدی به محاق رفت. سه سال بعد، همزمان با روی کار آمدن دولت اصلاحات «آدم برفی» بر پرده سینماها رفت.

داریوش مهرجویی سال 1370 سراغ «بانو» رفت اما هفت سال در محاق ماند. بهرام بیضایی سال 64 «باشو غریبه کوچک» را ساخت. فیلم اما برچسب ضد جنگ خورد. چهار سال بعد فیلم رفع توقیف شد. در جشنواره سیزدهم محمدرضا هنرمند با «دیدار» قصد داشت سوژه ای در جهت همدلی ارامنه و مسلمان ها بسازد اما عاشق شدن مرد مسلمان به یک دختر ارمنی خیلی زود صدای اعتراض برخی را بلند کرد. سه سال بعد با روی کار آمدن دولت اصلاحات فیلم روی پرده سینما ها رفت.

و اما وزرای ارشاد به عنوان مسئولان تاثیرگذار در روند سینما چه کسانی بودند؟ ایسنا این طور نوشته: سید محمد خاتمی که سرپرستی موسسه مطبوعاتی «کیهان» را بر عهده داشت در سال 61 به عنوان وزیر ارشاد اسلامی انتخاب شد و تا سال 70 (دولت هاشمی رفسنجانی) طولانی ترین حضور را در این وزارتخانه داشت که با استعفا، جایش را به وزیر بعدی داد.

علی اردشیر لاریجانی که مسئولیت جانشینی ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را بر عهده داشت، به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط آیت الله هاشمی رفسنجانی به مجلس معرفی شد و رأی اعتماد گرفت و تا بهمن 72 در این وزارتخانه حضور داشت. مصطفی میرسلیم، مشاور رییس جمهور در امور تحقیقات، در دولت دوم هاشمی رفسنجانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شد و تا پایان دوره حضور داشت.

بازگشت هاشم پور با زینال

جمشید هاشم پور (آریا) چند فیلم بازی کرد اما شمایل او در فیلم «تاراج» (سر تراشیده و حرکات اکشن) به دل مخاطبان سینما نشست و نامش با کاراکتر «زینال بندری» سر زبان ها افتاد. مسئولان سینمایی دهه شصت چنین ریختی از هاشم پور را برنتافتند و همین باعث ممنوع الکاری اش شد. هاشم پور در بازگشت دوباره شمایل قبلی را رها کرد. همین باعث شد علاقه مندان سینمای اکشن و این بازیگر او را در هیبت جدید پس بزنند.

طلسم شمایل مشابه زینال بندری بالاخره در میانه دهه هفتاد می شکند و هاشم پور در فیلم «افعی» با سر تراشیده جلوی دوربین می رود. او در این فیلم که اتفاقا اثری ماجراجویانه است، یک بار دیگر خاطرات خوش «تاراج» را تکرار می کند. صف طولانی مقابل سینماها نشان از محبوبیت جمشید هاشم پور در هیبت زینال بندری دارد.

حساسیت ها بعد از این فیلم فروکش می کند و کارگردان ها با طیب خاطر سراغش می روند. نتیجه آن که فیلم های اکشن با حضور هاشم پور به یکباره زیاد می شود و از قضا مردم هم از آنها استقبال می کنند. «نیش» و «عقرب» مهم ترین فیلم های اکشن اوست که هر دو گیشه موفقی داشتند.

پوست اندازی سینمای جنگ

آنچه در دوران جنگ و حتی سال های پس از آن اولویت این سینما قرار داشت، فیلم های مهیج بود که روحیه سلحشوری مردم را تقویت می کرد. کم کم نگاه فیلمسازان تغییر کرد و فیلم های متفاوتی ساخته شد. ابراهیم حاتمی کیا در دومین فیلمش «دیده بان» جنگ گرا طور دیگر دید و در فیلم های بعد زاویه نگاهش به کلی تغییر کرد.

قهرمان هایش، بازمانده های جنگ بودند که درگیر ابتلائات اجتماعی هستند. بهرام بیضایی فیلم متفاوت «باشو غریبه کوچک» را می سازد که البته به دلیل نگاهش خاصش به جنگ، سال ها به محاق می رود. حتی فیلم «کیمیا»ی احمدرضا درویش جنگ را طور دیگر دیده و دوربینش در خرمشهر راوی رنج های بشری است.

در این سال ها شاهد چند فیلم باشکوه از سینمای دفاع مقدس هستیم که «جنگ نفتکش ها» و «حمله به اچ ۳» از آن جمله است. فیلم های ماندگار دیگر دوران ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی که همچنان محل اشاره منتقدان و کارشناسان هستند، اینها هستند: هور در آتش، سجاده آتش، سفر به چزابه، آخرین شناسایی و لیلی با من است.

در یک قدمی جایزه اسکار

سینمای ایران سابقه ای طولانی در جشنواره های بین المللی دارد و جوایز بی شماری به دست آورده اما سهم ما از آکادمی اسکار ناچیز است. فعلا فقط «جدایی نادر از سیمین» اصغر فرهادی اسکار خارجی را برای سینمای ایران به ارمغان آورده و اثر دیگر وی به نام «فروشنده» امسال در میان نامزدهای کسب این جایزه بود. علاوه بر این مهم ترین افتخار ایران در آکادمی به حضور «بچه های آسمان» مجید مجیدی در جمع نامزدهای بهترین اسکار غیر انگلیسی زبان بر می گردد که در نهایت روبرتو بنینی با فیلم «زندگی زیباست» از ایتالیا این جایزه را تصاحب کرد.

مجید مجیدی فیلمش را سال ۱۳۷۵ ساخت که سال بعد با حضور فیلمش در میان نامزدهای کسب اسکار اتفاق مهمی برای سینمای ایران رقم خورد. اتفاق آنقدر مهم بود که تا سال ها بعد مطبوعات و رسانه ها به بهانه های مختلف به آن می پرداختند و خود مجیدی جسته و گریخته از خاطراتش در این باره می گفت.

نکته دیگر این که سینمای ایران به مدت ۱۶ سال نماینده ای به اسکار معرفی نکرد تا سال ۱۳۷۳ که فیلم «زیر درختان زیتون» ساخته زنده یاد عباس کیارستمی معرفی شد. این اتفاق در دولت آیت الله هاشمی رفسنجانی رخ داد و از این حیث افتخاری برای او و دولتمردان فرهنگی اش به حساب می آید.

خط شکنی لیلی با من است

این باکس در امتداد مطالبی است که درباره سینمای دفاع مقدس در دورن هشت ساله ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی نوشتیم. به دلیل اهمیت آن اما به طور مجزا به آن پرداخته ایم چرا که خط شکنی «لیلی با من است» در سینمای دفاع مقدس و در اشلی بالاتر برای سینمای ایران جزو نقاط عطف به حساب می آید.

کمال تبریزی (کارگردان) و رضا مقصودی (فیلمنامه نویس) کلیشه های فیلم های جنگی را کنار زدند و با برخی مفاهیم تثبیت شده شوخی کردند. «لیلی با من است» لب مرز حرکت می کند و همین باعث شد واکنش پررنگی در برابر آن شکل نگیرد.

فیلم بین غالب مردم طرفدار داشت چون با ارزش های دفاع مقدس شوخی نکرده بود و برای ایجاد کمدی در داستان مردی را راهی جبهه کرده بود که از جنگ وحشت داشت.

«لیلی با من است» یکی از سالم ترین و در عین حال کامل ترین فیلم های کمدی است که در گونه دفاع مقدس ساخته شده و اتفاقا در جشنواره فجر مهر تایید از داوران گرفت تا معلوم شود نگاه دولت وقت همسو با فیلم است. فیلم برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه از چهاردهمین جشنواره فیلم فجر شد و در دو رشته دیگر نامزد بود.

ظهور ستاره ها

با پیروزی انقلاب، تعریف سینما تغییر کرد و نگاه ها به آن تفاوت ماهوی یافت. در نظام فکری جدید، مفهوم ستاره آن قدر تقلیل یافت تا جایی که بیراه نیست اگر بگوییم در حد «یک ضد ارزش» مطرح بود. از آن طرف به خاطر جنگ تحمیلی، رویکرد غالب فیلم ها به دفاع مقدس بود و قهرمان هایش مردان. اواخر دهه شصت بار دیگر سینما و مشخصا خود فیلمسازها وجود ستاره ها در فیلم ها را به عنوان یک اصل لازم دیدند که نتیجه اش ظهور بازیگرانی است که همچنان ردای ستاره بودن بر تن دارند.

* نیکی کریمی: یک فیلم بازی کرده بود (وسوسه) اما در «عروس» نامش را سر زبان ها انداخت و باعث شد نزدیک به سه دهه همچنان در صدر سینما باشد. بهروز افخمی که به جسارت در فیلمسازی شهره است، برای فیلمش بازیگری خوش چهره انتخاب کرد و همین سرآغاز ورود بازیگران زن خوش چهره در فیلم ها شد. افخمی بر خلاف سنت رایج آن سال ها، از بازیگرش فاصله نگرفت و در قاب بندی هایش به اصول استفاده درست از ستاره پایبند ماند.

* ابوالفضل پورعرب: فیلم «عروس» یک بازیگر دیگر هم داشت که خیلی زود عنوان جوان اول فیلم ها را برای سال های متمادی به نام خود زد. ابوالفضل پورعرب آمده بود تا نماینده ای از نسل پس از جنگ باشد. شمایل پورعرب به زودی بر دل مردم نشست و این ستاره نوظهور تا سال ها انتخاب اول فیلمسازان بود.

* هدیه تهرانی: بعد از نه گفتن به «لیلا»ی داریوش مهرجویی و «روز واقعه» سعید اسدی و چند نقش دیگر، با «سلطان» مسعود کیمیایی به سینمای ایران معرفی شد. یعنی در روزهایی که همچنان سینمای ایران در استفاده از چهره های زیبا ابا داشت، مخاطبان با شمایل خانم تهرانی روبرو شدند که چهره سرد و سنگی مشخصه اصلی ماش بود. عنوان «سوپراستار» خیلی زود پسوند نام تهرانی شد و هر چه بازی می کرد (ولو ضعیف) با اقبال مواجه می شد.

* لیلا حاتمی: در میانه دهه هفتاد سینمای ایران شاهد ظهور یک بازیگر خوش استعداد دیگر بود. او که در کنار استعداد، قابلیت های ستاره شدن را داشت. لیلا حاتمی همپای هدیه تهرانی محبوبیت عام پیدا نکرد (بخش اعظمی از این اتفاق به تفاوت در نوع انتخاب ها بر می گردد) اما به زودی تبدیل به بازیگر مورد علاقه منتقدان و سخت پسندهای سینما شد. خانم حاتمی با کارنامه ای وزین همچنان بازیگر محبوب کارگردان ها است.

* فریبرز عرب نیا: چندین فیلم بازی کرده بود اما سال ۷۵ با فیلم «سلطان» به محبوبیت رسید. پس از آن فریبرز عرب نیا تا ۲ سال شمایل سوپراستار داشت و محبوب مخاطبان بود که چند سالی است سطوت پیشین را ندارد.

اهمیت سرگرمی و پیام در سینما

مروری بر بخش های مهم مصاحبه زنده یاد آیت الله هاشمی رفسنجانی که 32 سال پیش در آستانه جشنواره سوم فیلم فجر منتشر شد.

خبرگزاری ایسنا روز چهارشنبه (22/10/95) مصاحبه جالبی از زنده یاد آیت الله هاشمی رفسنجانی در سال 63 که ریاست مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشتند درباره سینما و فیلم منتشر کرده که در آن صحبت های بسیار مهمی از ایشان نقل شده. این مصاحبه در سومین دوره جشنواره فیلم فجر در کاتالوگی که توسط انتشارات اداره کل تحقیقات و روابط سینمایی وزارت ارشاد منتشر شده به چاپ رسیده بود.

سرگرمی در فیلم ها

طبیعی است که ما آن سینما و فیلمی را می پسندیم که دارای پیام باشد و پیامش هم برای سازندگی جامعه پیام مثبت باشد. بتواند آرمان ها و هدف ها و ایده های انقلاب و انسانیت را به طور کلی تزریق کند. البته بدون سرگرمی هم نمی شود. نمی شود تفریح را سرگرمی بی فایده نامید. به طور کلی انسان احتیاج به تفریح دارد و اگر نشاط در انسان نباشد، ابعاد دیگر زندگی انسان هم فعال و موثر نیست.

بنابراین سرگرمی که همراه با تفریح سالم باشد، خودش یک کار است و نمی شود گفت این چیز، خالی است. بنابراین ما نباید هیچ وقت روی سرگرمی تکیه منفی داشته باشیم. البته مطلوب اسلام و انقلاب این است که سرگرمی ها، پیام هم داشته باشند و سازنده هم باشند.

فیلمی که ساخته می شود، همیشه می تواند از طریق سوژه یا هنرمندش و ریزه کاری هایی که دارد، مطالبی را تزریق کند تا کسی که برای سرگرمی گوش می دهد، بعد از فیلم یک نوع پیامی دریافت کرده باشد. بنابراین ما با اصل اینکه فیلم ها سرگرم کننده باشند مخالف نیستیم، اما اصالت را به پیام می دهیم. چیزی که مهم است این است که فساد نباید داشته باشد یعنی سرگرمی های فساد برانگیز به طور کلی مطرود است...

استفاده از فیلم های خارجی

اگر می شد که ما با تولید داخلی، همه سینماها و کانال های صدا و سیما و حتی ویدئوهای خانگی را پر می کردیم، بسیار خوب بود. البته یک روزی هم خواهد رسید که ما تولید فیلم مان به اندازه نیاز داخل باشد. هر چه کمتر به خارج متکی باشیم، بهتر است.

به هر حال فیلم های خارجی مخصوصا فیلم هایی که امروز در کمپانی های بزرگ دنیا تولید می شود، بیشترش غربی است یا شرقی... خیلی کم پیدا می شود که یک فیلمی از بدآموزی خالی باشد، نه اینکه محال ممکن باشد بلکه ممکن است فیلم های تاریخی، علمی، جنگی و چیزهای خوب دیگری هم باشد، فیلم های با ارزشی وجود داشته باشد. مثل آنهایی که از طبیعت تهیه کرده اند و ... ولی به هر حال در فیلم های خارجی از لحاظ شیوه کار، تکنیک فیلم و از نظر ریزه کاری های هنری و صحنه ها، چیزهای فراوانی هست که باعث تکامل صنعت فیلم می شود.

ما اگر بخواهیم رابطه مان را با آنها قطع کنیم تحقیقا یک نوع خسارتی خواهیم داشت از ناحیه تکامل صنعت فیلم و سینما. پس به طور کلی ما باید تکیه اصلی را بر تولیدات داخلی بگذاریم و از فیلم های خارجی هم در حد استفاده از پیشرفت های صنعت فیلمسازی - حداقل - و استفاده از کارهای خوبی که آنها می کنند، خودمان را محروم نکنیم.

فیلم های غیر قابل نمایش

پرسیدید چگونه فیلمی به نظر من غیر قابل نمایش است؛ فیلم هایی که به یک نحوی فساد در آنها دیده می شود یا فساد اخلاقی یا به خاطر آوردن عادات و افکار اجنبی و مضر به هر نحوی. اینها باعث انحطاط فکری مردم می شود و در مردم جمود درست می کنند. البته دامنه فساد خیلی وسیع است و شاید فوری به ذهن نیاید. فسادی که ما می گوییم فقط از ناحیه نمایش خانم های بی حجاب و صحنه های مورددار و از این گونه مسائل است. بسیاری از فیلم ها هست که مثلا به ظاهر انقلابی را نشان می دهد و ترویج می کند که این انقلاب برخلاف مکتب است. انقلابی است با پایه های الحادی، یا تاریخی را نشان می دهد که آن تاریخ از لحاظ تاریخی دانستنش خوب است ولی در آن تاریخ یک بدآموزی هایی است که ما قبول نداریم...

نظر من این است که هنرمندهای گذشته اصل بر این باشد که بتوانند برگردند. البته خوب شرطش این است که حالا می آیند درست بیایند. یعنی واقعا هنرشان را در اختیار فیلم و نظام جمهوری اسلامی بگذارند و کارهای مفید بکنند و نشان بدهند که واقعا برگشته اند. هیچ عیبی هم ندارد خودشان بگویند، فیلم شان بگوید ما در گذشته آلوده بودیم ولی اسلام و انقلاب ما را تطهیر کرد.

تاکید بر پیام غیر مستقیم

سوژه ها اگر یک طوری انتخاب بشود که غیر مستقیم پیام را القا بکنند بهتر است. ولی وقتی که ما یک فیلمی را شروع می کنیم، لازم نیست که یک عنوانی بدهیم که از آن عنوان بیننده بفهمند شما دارید و می خواهید چه مسئله ای را القا کنید و آنهایی که نظر مخالف دارند از همان جا گارد بگیرند، خودشان را آماده کنند که نپذیرند.

شما ممکن است یک عنوان تاریخی، یک عنوان مبهمی بدهید به فیلم که طرف باریک بشود که اصلا به کجا می خواهد این فیلم برسد. دقت بکند، آخر فیلم متوجه می شود که یک مسئله ای در وجودش پیدا شده که مستقیم نبوده است. من خیال می کنم القای غیر مستقیم و تبلیغ غیر مستقیم خیلی موثرتر و مفیدتر از تلقین مستقیم باشد لذا تاکید بر اینکه سوژه باید اسلامی باشد هیچ لزومی ندارد. یک سوژه ساده تاریخی، یک چیزی توی مردم، یک ضرب المثل، یک چیزی که از اول هیچ چیز را القا نمی کند ولی در عمل، در ضمن فیلم مسئله تلقین می شود به بیننده - با ظرافتی که البته معنایش این نیست سوژه اسلامی انتخاب نکنند، چرا، سوژه ها همه چیز می تواند باشد. حتی اگر فیلم جنگی هم بخواهید نشان بدهید، لازم نیست که از اول عنوان فیلم جنگی باشد.

نشان دادن روی خوش به سینما

نظرات و خاطرات مختلف کارگردان های سینما درباره مواجهه شان با آیت الله هاشمی

رسول صدر عاملی/ شرق

به نظر من آیت الله هاشمی رفسنجانی مردی بود که همیشه و در هر شرایطی لبخند از لبانش محو نمی شد. در کشور ما که از ابتدای انقلاب خطرات و وقایع زیادی را پشت سر گذاشته است، سیاستمداری که در هر شرایط خودش را حفظ کند و با صبوری و آرامش به حل چنین مسائلی بپردازد، خیلی مهم و حتما واجد ویژگی های منطقی و مثبت است...

هنگام ساختن فیلم «خونبارش» به دلیل احتیاجم به تجهیزات و ادوات نظامی نیاز به کمک داشتم، چون آن زمان هم هنوز سازمان سینمایی و اداره ای برای پروانه ساخت وجود نداشت، به همین دلیل در این زمینه آقای هاشمی هم برای گرفتن امکانات به من خیلی کمک کردند...

جمال ساداتیان/ خبرآنلاین

تلاش ایشان همواره و در تمامی این سال ها این بود که کشور را به سمت تعادل سوق دهند. می دانیم بعد از هر انقلابی جریان هایی افراطی هم شکل می گیرد که آقای هاشمی در آن دوران هم به دنبال دوری از افراطی گری بودند و برای ایجاد اعتدال تلاش می کردند.

عملکرد آیت الله هاشمی آنقدر کم فراز و فرود بود و همیشه ریتمی یکدست داشت که حاشیه های تبلیغاتی نمی توانست غباری روی این روند و عملکرد به وجود آورد. نگاه جریان معتدل جامعه و افکار عمومی همواره به عملکرد آقای هاشمی مثبت بوده است. کلا سینما را قبول داشتند. آیت الله هاشمی در مراسم پایانی جشنواره دوازدهم در تالار وحدت نطق خیلی خوبی داشتند و این سخنان برای اصحاب هنر جلب توجه کرد.

ضیاءالدین دری/ برنا

حدود دو الی سه سال قبل با وی در ارتباط با ساخت فیلمی در مورد زندگینامه آقای هاشمی صحبت کردیم که آیت الله به صورت شفاهی موافقت کردند که البته این مسئله در همین مرحله متوقف ماند. سال ۹۳ مجددا ایشان را دیدم و از وی درخواست کردم تا شرایط را برای دسترسی به یکسری از منابع تحقیقاتی مثل منابعی که مثلا در بعضی از کشورهای خارجی در ارتباط با شخصیت های برجسته وجود دارد، مهیا کنند که گفتند من روحانی هستم و لباس روحانیت بر تنم است. این مسائل را از طریق برادرم محمد هاشمی باید پیگیری کنید، هر چند که نمی دانم جایز است در زمان حیاتم فردی نقشم را بازی کند یا خیر!

کمال تبریزی/ همشهری جوان

زمانی که داشتم فیلم تبلیغاتی ریاست جمهوری آقای هاشمی را می ساختم، فکر می کردم آقای هاشمی به این راحتی تن نمی دهد. وقتی شما به طور مثال از آقای انتظامی می خواهید فیلم مستند بسازید اما و اگرهایی دارد اما آقای هاشمی حتی یک بار هم به ما نگفت که چرا این پلان یا می گیرید. بعضی وقت ها می گفتیم این کار را دو، سه بار انجام بدهید و بنده خدا شکایتی نکرد و واقعا همکاری می کردند. از موقعی که می خواستیم پروژه را شروع کنیم تقریبا می توانم بگویم که ایشان در کاری که ما می کردیم دخالتی نکردند. تنها درباره متن فیلم نظر می دادند. ایشان کاملا تسلیم بودند، یعنی می گفتند هر کاری که شما دوست دارید، انجام دهید.