آشنایی با کشورهای صاحب سبک در سینما: ایرلند

مجله همشهری - مهدی تهرانی: به تناسب وسعت و جمعیت جمهوری ایرلند؛ سینمای این کشور یکی از غنی‌ترین سینماهای دنیا چه به لحاظ پیشینه و بدنه سینمایی و چه از نظر امور فنی و تکنولوژی بوده‌است.

جمهوری ایرلند با ۷۰ هزار کیلومتر مربع وسعت و جمعیتی بالغ بر ۴ میلیون نفر در غرب اروپا واقع شده است. نزدیکی با انگلستان و هم‌مرز بودن با ایرلند شمالی که جزو بریتانیای کبیر محسوب می‌شود، شاید این مهم را به ذهن متبادر کند که فرهنگ و سینما و ادبیات این کشور وابستگی خاصی با بریتانیا داشته باشد. با این همه باید پذیرفت فرهنگ و ادبیات "مردم آیریش" یک امرخاص و متفاوت است. و به واسطه‌ی این تفاوت، سینمای این کشور نیز علیرغم تمام پیشینه‌های فرهنگی، به خودی خود یک فرهنگ سینمایی و پیشینه غنی و بومی دارد.

تاثیر شگرف ادبیات بر سینما‌ی ایرلند

قبل از بررسی سینمای ایرلند؛ ناگزیر باید از ادبیات و شخصیت‌های مهم و تاثیر گذار ادبی این کشور نیز حرفی به میان بیاید.چرا که ادبیات در چند قرن اخیر به‌ویژه در قرن بیستم، در ایرلند چنان پرونده‌ی درخشانی دارد که شاید قابل مقایسه با هیچ کشور اروپایی دیگری نباشد. از این رو سهم این کشور در پویایی ادبیات اروپا و حتی جهان در این بازه‌ی زمانی غیرقابل انکار است.

جدای از جاناتان سوفیت که متقدم است؛ اسکار وایلد ؛ جرج برنارد شاو؛ ساموئل بکت؛ ویلیام باتلر؛ سیموس هینی و جیمز جویس تنها بخشی از نوابغ دوره‌ی معاصرادبیات ایرلند به شمار می‌آیند که جوایز نوبل ادبیات را نیز بدست آورده‌اند. نام‌هایی که هریک به نوبه خود غولی در ادبیات مدرن محسوب می‌شوند.

از آنجایی که سینما همواره وامدار و تاثیر پذیر از ادبیات است؛ هم سینمای ایرلند و هم سینمای دنیا بسیاری از آثار مهم ادبی نوابغ ادبیات این کشور را به زبان تصویر درآوردند.

ضمن اینکه برخی از این ادیبان ایرلندی نقش غیرقابل انکاری در توسعه‌ی سینمای این کشور داشتند. مهمترین آنها جیمز جویس است که اولین سالن سینما را در این کشور تاسیس کرد.

از آثاری که توسط ادبای ایرلندی به زبان فیلم درآمده آثار شاخصی قابل ذکر است: سفرهای گالیور نوشته جاناتان سوفیت بارها به زیان فیلم و انیمیشن درآمده است. پیگمالیون اثر برنارد شاو از ۱۹۱۳ تاکنون، چندین بار بر روی پرده‌ی نقره‌ای جان گرفته؛ ضمن اینکه شاو در سال ۱۹۳۸ توانست جایزه اسکار بهترین فیلمنامه اقتباسی را از آن خود کند.

ساموئل بکت نیز در مقام یک نمایشنامه‌نویس بارها نوشته‌هایش در رادیو؛ تلویزیون و سینما مورد استفاده قرار گرفت. خود او نیز در سال ۱۹۶۵ فیلمنامه‌ی یک اثر خاص ۲۴ دقیقه‌ای به نام "فیلم" را نوشت که باستر کیتون نابغه‌ی سینمای صامت در آن به ایفای نقش پرداخته بود.

یکی از مهمترین آثار بکت در ادبیات جهان یعنی در "انتظار گودو" نیز بارها به صورت مجموعه تلویزیونی( اولین بار ۱۹۷۷) و همچنین فیلم سینمایی (آخرین تولید محصول ۲۰۱۰) مورد اقتباس قرار گرفته‌اند.

نوول "اولیس" نوشته جیمز جویس که از آن به عنوان درخشانترین رمان قرن بیستم یاد می‌شود نیز یکی از اقتباس‌های خاص سینما نام گرفته‌است. جویس رمان اولیس را در فوریه ۱۹۲۲ منتشر کرد و از ۱۹۳۲ تاکنون بیش از ۳۰ اقتباس از آن در سینما و تلویزیون و رادیو صورت گرفته که مهمترین آنها در سینما؛ دو اقتباس یکی محصول ۱۹۵۵ به کارگردانی ماریو کامرینی و با حضور کرک داگلاس و آنتونی کوئین است و دیگری اولیس محصول ۱۹۶۷ ساخته‌ی جوزف استریک.

به هر روی سینمای ایرلند با داشتن چنین گنجینه‌های فرهنگی و هنری در سالهای اولیه بروز و ظهور سینما به این صنعت و فرهنگ و هنر تازه متولد شده روی خوش نشان داد.

چنانچه در اقدامی بی‌نظیر اولین سالن سینما در سال ۱۹۰۹ در دوبلین توسط جیمز جویس و با نام سالن "ولتا" بنا نهاده‌شد و این سالن تا دهه ۸۰ میلادی با ظرفیت ۶۰۰ نفر اکران فیلم داشت و اکنون موزه مهمی در دوبلین پایتخت ایرلند به شمار می‌آید.

سالهای اولیه سینما

اولین فیلم سینمایی تولید شده در ایرلند "پسری از ایرلند قدیم" نام دارد که در ۲۳ نوامبر ۱۹۱۰ به اکران رسید.فیلمی که اگرچه عوامل ساخت آن بومی بودند اما کارگردان این فیلم یک فیلمساز کانادایی تبار به نام "سیدنی اولکات" بود.

پس از اکران این فیلم اولکات تا سالهای ۱۹۲۰ پیشتاز سینمای این کشور بود تا اینکه در دهه ۲۰ "جان مک دونا" با ساخت فیلم‌هایی مربوط به شخصیت‌های فرهنگی معاصر که غالبا آثاری بیوگرافیک بودند جای خود را به عنوان یک کارگردان ایرلندی ششدانگ در سینمای نوظهور این کشور محکم کرد.

تولید فیلم سینمایی طی سالهای ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۵ نیز در ایرلند و در ژانر مختلف دنبال شد. اگرچه در این سالها اروپا درگیر جنگ جهانی‌دوم بود. اما برخی از آثار شاخص سینمای ایرلند بویژه چند فیلم در گونه‌ی موزیکال در این سالها تولید شدند.

در دهه‌ی ۵۰ با تاسیس یک استودیوی فیلمسازی بانام "آردمور استودیو" خون تازه‌ای به بدنه‌ی سینمایی این کشور تزریق شد. و تولید سالیانه فیلم در این کشور به بیش از ۱۰ فیلم رسید.

در دهه ۸۰ یک استودیوی مدرن ؛ به‌نام "آیریش فیلم بورد" در دوبلین تاسیس شد. این استودیو نیاز روز سینمای این کشور را به معنای واقعی کلمه تامین کرد و بازهم تولید سالیانه فیلم در این کشور به بیش از ۲۰ فیلم رسید. ضمن اینکه تولید فیلم‌های مستند و انیمیشن نیز در دستور کار این استودیو قرار داشت.

بین سالهای ۶۰ و ۸۰ چندین بازیگر ایرلندی در سطح جهان درخشش داشتند و باعث شدند سینمای این کشور بیشتر مورد توجه قرار گیرد.از مطرح‌ترین بازیگران سینمای ایرلند در سطح جهان این چهره‌ها قابل اشاره هستند:

پیتر اوتول (۲۰۱۳-۱۹۳۲) : با فیلم‌هایی مانند "لورنس عربستان" محصول ۱۹۶۲ ساخته‌ی دیوید لین و" شیر در زمستان" محصول ۱۹۶۸ هنوز هم در خاطره‌هااست. پیتر اوتول بابیش از ۵۰ سال سابقه بازیگری در سینما ۸ بار نامزد دریافت اسکار شد که البته به هیچکدام از آنها نرسید، اما یک اسکار افتخاری به او تعلق گرفت. اوتول ۳ جایزه گلدن گلوب را در کارنامه‌اش دارد.

ریچارد هریس (۲۰۰۲-۱۹۳۰) : هم‌برای سینما دوستان قدیمی با فیلم‌هایی مثل هاوایی محصول ۱۹۶۶ و غازهای وحشی محصول ۱۹۷۸ قابل یادآوری است و هم نسل جدید با فیلم‌های نابخشوده ساخته‌ی کلینت ایست وود محصول ۱۹۹۲؛ گلادیاتور محصول ۲۰۰۲ ساخته‌ی رایدلی اسکات و همچنین دو حضور درخشان وی در سری فیلم‌های هری پاتر( هری پاتر و سنگ جادو محصول ۲۰۰۱ و هری پاتر و تالار اسرار محصول ۲۰۰۲ در نقش کلیدی دامبلدور) نقش آفرینی او را تحسین کرده‌اند. ریچارد هریس که از گزیده کارترین بازیگران ایرلندی به شمار می رفت دوبار طی سالهای ۱۹۶۴ و ۱۹۹۰ نامزد دریافت جایزه اسکار گردید. او همچنین یک جایزه گلدن گلوب نیز برای فیلم تحسین شده‌ی "زمین" در سال ۱۹۹۱ بدست آورد.

مایکل گامبون (-۱۹۴۰) : چهره مطرح و برجسته تئاتر ایرلند و انگلستان و از مهمترین شکسپیرین‌های زنده دنیا. گامبون در سینما با فیلم‌های هری پاتر بیشتر چهره شد. پس از مرگ ریچارد هریس فقید؛ گامبون به جای وی ایفاگر نقش دامبلدور در سری فیلم‌های هری پاتر شد.

گابریل برن(-۱۹۵۰) : بازیگر گزیده کار و توانمند ایرلندی که با فیلم‌هایی نظیر "تقاطع میلر" ساخته‌ی برادران کوئن محصول ۱۹۹۰؛ "مظنونین همیشگی" ساخته برایان سینگر محصول ۱۹۹۵ و مردی در نقاب آهنین محصول ۱۹۹۸ جایگاه خود را در سینمای جهان تثبیت کرد. برن در فیلم عنکبوت محصول ۲۰۰۲ ساخته‌ی دیوید کراننبرگ نیز حضور درخشانی داشت.

لیام نیسن(-۱۹۵۲) : با حضور در فیلم بیوگرافیک "فهرست شیندلر" ساخته‌ی استیون اسپیلبرگ محصول ۱۹۹۴؛ نامش بیشتر بر سر زبانها افتاد. نیسن که کلا بازیگری با پیشینه‌ی غنی تئاتر بود در فیلم‌های هنری و تجاری زیادی بازی کرده‌است. سری فیلم‌های تیکن معروفترین کارهای سال اخیر او بوده است.

پیرس برازنان(-۱۹۵۳) : اگرچه اکنون برازنان دوملیتی و ایرلندی-آمریکایی شناخته می‌شود اما نمی‌توان از نام او چشم پوشی‌کرد. به هرحال او جانشین بزرگانی مانند "شان کانری" ،"راجر مور" و حتی تیموتی دالتونی است که ایفاگر نقش جیمز باند شد.برازنان در ۲۰۰۲ با بازی در "روز دیگر بمیر" برای آخرین بار در نقش جیمز باند حاضر گردید.

برندن گلیسون (-۱۹۵۵) : ستاره درخشان حال حاضر سینمای ایرلند که برای مردم کشورش نماد یک" آیریش من" به تمام معناست. گلیسون از معدود بازیگران سینما است که قبلا درسطح دانشگاهی به تدریس دروس سینمایی پرداخته و در ۳۴ سالگی به بازیگری حرفه‌ای پرداخته است. گلیسون با فیلم‌هایی نظیر "شجاع‌دل" ساخته مل گیبسون محصول ۱۹۹۵؛ "۲۸ روز بعد" ساخته‌ی دنی بویل محصول ۲۰۰۲؛ دارو دسته‌ی نیویورکی ساخته مارتین اسکورسیزی محصول ۲۰۰۲ ؛ تروی ساخته‌ی ولفگانگ پترسون محصول ۲۰۰۴؛ بازی در چند قسمت در مجموعه هری پاتر قابل یادآوری است.گلیسون در بسیاری از فیلم های مستقل نیز بازی کرده و سطح عالی بازیگری خود را اثبات کرده است. فیلم‌های مستقلی مانند در بروژ محصول ۲۰۰۸؛ گارد محصول ۲۰۱۱؛ آلبرت نوبز محصول ۲۰۱۱ و کالواری محصول ۲۰۱۴ از این جمله آثار مستقل هستند.

دنیل دی لوئیس (-۱۹۵۷) : این بازیگر توانمند و صاحب سه اسکار بهترین بازیگری نقش اول مرد نیز دو ملیتی‌است. و شهروند ایرلند و انگلستان محسوب می‌شود. کارنامه سینمایی دی لوئیس بسیار غنی‌است. ضمن اینکه از گزیده‌ کار‌ترین بازیگران سینما نیز به حساب می‌آید. او برای فیلم‌های پای چپ من ۱۹۹۰؛ خون به پا خواهد شد ۲۰۰۸ و لینکلن ۲۰۱۳ به جایزه اسکار رسیده است.

کنت برانا(-۱۹۶۰): بازیگر تئاتر و سینمای ایرلند که به نوعی حلقه واسط نسل قدیمی‌تر و نسل جدید بدنه‌ی سینمای ایرلند محسوب می‌شود. برانا یک شکسپیرین بسیار تواناست. در سینما نیز آثار شاخصی مانند "هنری ششم" محصول ۱۹۸۹ و همچنین "هملت" محصول ۱۹۹۶ برایش نامزدی اسکار را به ارمغان آورد. برانا در مجموعه فیلم‌های هری پاتر نیز حضوری کوناه داشت.

کالین فارل(-۱۹۷۶) : در حال حاضر او یکی از موفق‌ترین بازیگران نسل جدید سینمای ایرلند است که با دو فیلم تحسین شده‌ی گزارش اقلیت ساخته‌ی استیون اسپیلبرگ محصول ۲۰۰۲ و باجه‌ی تلفن ساخته‌ی جوئل شوماخر محصول ۲۰۰۲ به سینمای جهان معرفی گردید.

از میان کارگردانان ایرلندی نیز جدای از کنت برانا؛ "نیل جوردن" با فیلم‌های "ما فرشته نیستیم" محصول ۱۹۸۹؛ "مصاحبه با خون آشام" محصول ۱۹۹۴؛ "مایکل کالینز" محصول ۱۹۹۶ و بی‌باک ۲۰۰۷ قابل اشاره است. "مارتین مک دونا" کارگردان اثر مستقل و تحسین شده‌ی "در بروژ" محصول ۲۰۰۸ و "جان مایکل مک دون"ا کارگردان فیلم‌های گارد محصول ۲۰۱۱ و کالواری محصول ۲۰۱۴ از دیگر فیلسازان مطرح ایرلندی به شمار می‌آیند.

سینمای ایرلند جشنواره بین‌المللی فیلم دوبلین را نیز دارد. این فستیوال جهانی فیلم اگرچه در سال ۲۰۰۳ تاسیس شده اما قدمتی زیاد دارد چراکه در دهه ۸۰ با فرمتی کوچکتر و داخلی برگزار می‌گردید.

در حال حاضر در ایرلند ۴۴۴ سالن سینما وجود دارد. و میزان تولید سالیانه فیلم در این کشور ۲۰فیلم سینمایی؛ ۱۰ فیلم مستند و ۲ فیلم انیمیشن گزارش شده است.ضمن اینکه در ایرلند سالیانه ۶۴۰ هزار نفر به سینما می‌روند.

ضمن اینکه جغرافیای منحصر بفرد این کشور باعث شده تا این سرزمین؛ لوکیشن بسیاری از تولیدات سینمایی نیر باشد و از این رهگذر؛ هم تولیدات مشترک و هم حضور بازیگران بومی در چنین تولیداتی مشخصا سود وافری برای بدنه‌ی سینمای در حال رشد این کشور به ارمغان می‌آورد.