هفته نامه همشهری جوان - وحید سعیدی، احمد رنجبر: «لیلا زمردیان» یکی از کاراکترهای حاسس «سیانور» است؛ نقشی که با وجود کوتاه بودنش در طول فیلم اما کاملا بازیگرش را به چالش می کشد. لیلا یکی از چریک ها و مهره های اصلی سازمان مجاهدین است که در ماجرای انشعاب سازمان در مسیر دوراهی عشق و وظیفه گیر می کند.
در فیلم همین برش از زندگی لیلا روایت شده؛ یعنی زمانی که او بین عشق و آرمانش گیر کرده و بازیگر باید این حس دوگانه را در همین لحظات کوتاه به باور مخاطب بنشاند. بهنوش طباطبایی در اولین تجربه همکاری اش با بهروز شعیبی عهده دار ایفای این نقش شده و البته به خوبی هم از عهده آن برآمده. او در این گفت و گو از مصافش با کاراکتر لیلا زمردیان و چالش های پیش رویش به تفصیل حرف زده است.
بازی در نقش های تاریخ معاصر کشورمان علاوه بر سختی توأم با حساسیت است. چه فرایندی طی شد تا شمایلی باورپذیر از کاراکتر شما به عنوان لیلا زمردیان، همسر مجید شریف واقفی، شکل بگیرد؟ بهروز شعیبی دقیقا چه می خواست؟
با تاریخ معاصر بیگانه نبودم و حتی اگر ساده تر بخواهم بگویم این که در حوزه علایق من هم بوده و هست، مخصوصا دهه چهل و پنجاه که نمی توان منکر تاثیراتش تاکنون هم شد...، چه در فرهنگ و هنر و چه در سیاست و شکل گیری زیرساخت های جامعه فعلی. با حساسیتی که می گویید، کاملا موافقم مخصوصا در مورد این کاراکتر که اطلاعات ضد و نقیضی در هنگام پژوهش و تحقیقات میدانی و بررسی مستندات به دست آوردم. بهروز شعیبی بعد از این که متوجه شناخت و علاقه بسیار زیاد من به وقایع آن دوره شد، با اعتماد بیشتری بخش تحلیل نقش را به من سپرد.
اطلاعات تان از چریک ها چقدر بود؟ فیلم مستندی چیزی دیده بودید؟ البته چریکی که شما نقشش را بازی می کنید یک ویژگی مهم دارد و آن بارز بودن وجه احساسی اش در برخورد با همسرش است؛ مرز بین احساس و وظیفه سازمانی که البته این جا وجه احساسی پررنگ تر است.
همیشه بررسی مبارزان آن دوره چه در ایران و چه هر جای دیگر برایم جذاب بوده و هست. این که خطر می کرده اند، انتخاب های جسورانه ای داشتند و نخواستند روزمره باشند. آرمان اعتقاداتی داشتند و بابتش حرکت کردند. حالا درست یا غلط بماند. بحث ارزشی ندارم.
نفس ایستادگی پای انکار برایم مهم بوده. درباره شخصیت لیلا زمردیان مستنداتی که من دیدم و می شنیدم برایم راهگشا نبود تا جایی که دست نوشته های لیلا را خواندم. احساسات زنانه ام در کشف شخصیت او کمکم کرد و مسیر روشن شد؛ باور کردم که او عاشق مجید شریف واقفی بوده و حالا چرا نباید در ایفای نقش آن را لحاظ نمی کردم.
لیلا زمردیان «سیانور» تا چه میزان به لیلا زمردیان حقیقی نزدیک است؟ شما چقدر در آن دخل و تصرف داشتی و تا چه میزان کارگردان راجع به ریزه کاری هایش نظر داشت؟
کار هنرمند به نظر من تاریخ نگاری صرف نیست. این کار را مورخین می کنند. ما حتی اگر بخواهیم هم نمی توانیم عین به عین شخصیت های تاریخی را بازی کنیم. من استنباطم از لیلا را بازی کردم. وقتی پازل های معماگونه این رویداد را کنار هم گذاشتم، با همراهی بهروز شعیبی به این ساختمان شخصیتی برای لیلا زمردیان رسیدم.
لیلا عاشق مجید است ولی دل در گروه سازمان و موقعیتش هم دارد. این بخش از بازی تان باید خارج از کلام و دیالوگ به باور مخاطب بنشیند و زحمت آن به چشم و میمیک صورت تان می افتد! و البته موفق بوده اید. مشخصا درباره ریزه کاری های نقش چه می کردید؟
پیش ترها راجع به ریزه کاری های رفتاری و گفتاری نقش خیلی وسواس داشتم... با چیدمان خاصی طراحی و اجرا می کردم ولی این تکنیک صرفم حالم را خوش نمی کرد. از بازی رضا نجفی لذت نمی بردم... تازگی ها راه پرخطرتری را انتخاب کرده ام.
فقط فکر و ذهن و احساسم را به نقش سوق می دهم و آن وقت هر رفتار یا میمیک یا فراز و فرود صدایی را که ازم سر می زند با اعتماد اجرا می کنم. علی صلاحی که بازیگردان این کار بود هم از قضا این شیوه را می پسندید و روتوش هایی که انجام می داد در این راستا بود و البته که طی این سال ها مختصات چهره و توانایی های عضلانی صورتم را شناخته ام؛ آن قدر بیراهه نمی رود؛ حداقل تلاش می کنم نرود. اگر هم رفت که بعدا حرفش را می خورم. ولی لذت بازی را از خودم نمی گیرم.
نقش ما همان طور که اشاره کردیم حساس و ویژه است چرا که بخشی از هویت سازمان منافقین بعد از انشعاب همسر لیلا (مجید شریف واقفی) شکل می گیرد. با این حال دغدغه اعضا و به طور مشخص خود شما آن طور که باید باز نمی شود و مخاطب کم اطلاع نمی داند چرا یکی از اعضای سازمان حتی زندگی اش را زیر پا می گذارد. به نظرتان آرمان خواهی سازمان محدود به دیالوگ نشده؟ به نوعی در مسئله انشعاب کاملا منفعل و بلاتکلیف است.
این آفت همه این مدل سازمان ها در طول تاریخ بوده. همه با نیتی متعالی پا به عرصه می گذارند. ولی در اجرا منویات آدم ها پا به میان می گذارد و از آن جا که آدم ها با هم متفاوتند و در مزمان، متغیر آزادی خواهی در اجرا دستخوش دیکتاتوری می شود... این تناقض ایده تا اجرا شکافی ایجاد می کند که با مرور زمان اعضا دچار تردید و انشعاب می شود یا روسای سازمان تصمیم به حذف می گیرند...جالب تر این که در این بزنگاه عمده این جنبش ها برای رسیدن به هدفشان هر وسیله و ابزاری را توجیه می کنند.
استنباط من این است لیلا زمردیان یک عوض بوده که نمی توانسته از دستورات سازمانی عدول کند که اگر هم می کرده سرنوشتی چون همسرش پیدا می کرده، شاید این گنگی ای که شما از آن صحبت می کنید، ناشی از تلاش همه ما بوده برای عدم قضاوت و صرفا شرح واقعه بدون زوائد.
آن چه «سیانور» را از فیلم های مشابه ساخته شده با تاریخ معاصر منفک می کند، این است که به دام کاریکاتور نیفتاده. غالب فیلم و سریال ها، کسانی مثل اعضای سازمان منافقین را طوری نشان می دهند که انگار از کره ای دیگر آمده اند؛ در حالی که شما طبیعی رفتار می کردید و بادوست و همسرتان عادی بودید. بهروز شعیبی حتما روی این وجه از بازیگری خیلی تاکید داشته، درست است؟
بله موافقم و صدالبته خوشحال که ردپای آنچه فکر می کردیم در کار مشهور است. من کاری به سازمان مجاهدین خلق یا چریک های فدایی و هیچ تفکر خاصی ندارم... وقتی راجع به روند شکل گیری این گونه سازمان ها در طول تاریخ نگاه کنیم، می بینیم لزومی به کاریکاتورساختن نیست. آدم ها مثل خودمان بودند؛ کمی بیشتر یا کمتر... قضاوت ما را به کاریکاتور نهایی سوق می دهد... پیشنهاد می کنم کتاب «شورشیان آرمانخواه» را بخوانید؛ متوجه می شوید همه این جنبش ها به خودشان باختند.
سرنوشت محتوم شان این بوده که از نقطه ای باید رسما به فکر تامین مالی سازمان های شان باشند و این آن ها را در ورطه مراودات اقتصادی می اندازد و این شروع فساد است؛ علی الخصوص که پس از مدتی پای ابر سیاستمداران هم به طور نامحسوس در این قیام ها باز می شود و از جایی به بعد می بینیم که سیل آرمان گرایی و آزادی خواهی به سوی کویری خشک هدایت می شود.
سخت بودن نقش لیلا از این جهت است که هم باید وجه زنانگی و احساسی اش عیان باشد و هم چریک بودنش؛ اتفاقی که البته با چربش وجه زنانه به وجه چریکی در فیلم افتاده این سنگینی وجه زنانگی در چه مرحله ای اتفاق افتاد؟ در فیلمنامه بود؟ بهروز اضافه کرد یا خودتان به آن رسیدید و در تعامل با کارگردان اجرایش کردید؟
این سینماست. ما فیلم می بینیم تا روابط ببینیم، درام ببینیم، حادثه... سرگرمی صرف چریک نگاه کردن به شخصیت، ما را از وجوه انسانی او دور می کند. از آن جایی که من آخر را از کشف گره های احساسی لیلا زمردیان و دست نوشته هایش به نقش رسیدم. تلاش کردیم همان شکل قابل لمس و سمپات را به تصویر بکشیم.
لیلا در جایی از فیلم به هانیه توسلی حرفی با این مضمون می گوید که «ما چریکیم و باید زنانگی را رها کنیم.» اما در فیلم چند جا وجه زنانه ای از او می بینیم؛ مثلا در خانه و مدل برخورد با شوهرش، آماده کردن وسایل ناهار، رختخواب و... کاملا یک زن بیگانه با وجود چریکی است؟
چرا فکر می کنید این اتفاق عمدی نبوده؟ قصه های زنان مبارز را که می خوانیم، می بینیم هرکدام در شروع، شعارهایی می دادند که در عمل با طبیعت شان مغایر بوده و گذشت زمان این را به آن ها ثابت می کرده. اصلا چه بسا راه دادن زن ها به سازمان برای طبیعی جلوه دادن خانه های تیمی بوده که یعنی زنی هست و شوهری و یک زندگی عادی، حال آن که از زنان وظایفی سازمانی و مردانه درخواست می شد که البته آن ها هم انجام می دادند.
این رو ماندن از جنسیت زیاد به درازا نمی کشید. شما به صحنه ای اشاره می کنید که متعلق به ابتدای داستان و جذب دانشجوی زن به سازمان در فلاش بک است و اعتقادات پرنور ابتدای راه. جلوتر که می رویم، آن تب و تاب از لیلا به نقش هانیه توسلی منتقل می شود.
دو لحظه طلایی در بازی شما وجود دارد که اوج احساس لیلا به مجید را نشان می دهد: یکی جایی که تقی شهرام کلت را به لیلا بر می گرداند و او حس می کند که دیگر با مجید کاری ندارد و لحظه دیگر زمانی است که مجید را راهی می کند که برود سر قرار. در هر دو لحظه حالات درونی در میمیک و چشم های شما دیده می شود.
هیچ گاه در هیچ فیلمی اندازه و متر نقش برایم تعیین کننده نبوده؛ فقط ایجاد لحظه و آن پیش برندگی داستان برایم جدی است. چه بسا نقش های طولانی تر را نپذیرفتم صرفا به خاطر بی خاصیتی نقش . در این کار دو لحظه وسوسه انگیز برای بازی وجود داشت که در همان زمان خوانش مرا تهییج کرد: یکی جایی که تقی شهرام کلت را به لیلا بر می گرداند و او حس می کند که خطری دیگر مجید را تهدید نمی کند و لحظه دیگر زمانی است که مجید را راهی می کند که برود سر قرار با تقی شهرام. لحظاتی بود که دیالوگ، پرحرات، با تمپویی خاصی که همین مرا بس بود.
تعامل با کارگردانی مثل بهروز که سابقه دستیاری دارد و خودش هم بازیگر است، با کارگردانان دیگر چطور بود؟ نحوه تعامل و رسیدن به آنچه مدنظر طرفین است؟
وجه بازیگری آقای شعیبی در کنار بقیه محاسن ایشان، چه از نظر شخصیت و چه حرفه ای، بسیار به کمک بازیگرانش می آید. درک درستی از بازی دارند و این بسیار کمک کننده است و البته من فکر می کنم در سال های آینده و با تعداد کارهای بیشتر از کارگردانان، صاحب امضا بشود.
می شود گفت «سیانور» ویژه ترین نقش کارنامه شما در سینماست. دل تان چقدر با آن است؟
دوستش دارم و اما گفتید... ویژه... آخ که می توانم ساعت ها دردل کنم؛ از این که مگر چند پیشنهاد بسیار ویژه در سینمای ماست؟ و قرار است من چندتای آن را بازی کنم؟ در تئاتر از این دست موقعیت ها برایم پیش آمد و من نهایت تلاشم را کردم و بهره اش را هم بردم.
فکر می کردید که سیانور این قدر مورد بی مهری قرار بگیرد و در هیچ جشنواره ای مورد توجه واقع نشود؟
برای همه ما هم عجیب بود این عزمی که احساس می شد برای دیده نشدن این کار جزم شده باشد. اخبار دوران جشنواره را مرور کنید، می بینید که به طرز عجیبی گویا قرار بود سیانور را نبینند. ولی خدا را شکر در اکران عمومی وضع متفاوت است.
حرف های بهنوش طباطبایی خارج از سیانور
فقط شادی هایم را با مردم تقسیم می کنم
مرور اجمالی کارنامه بهنوش طباطبایی نشان می دهد که کارنامه تلویزیونی اش پربارتر از کارنامه سینمایی اش است؛ یعنی در تلویزیون به مراتب انتخاب های بهتری داشته. این که چرا این اتفاق افتاده و طباطبایی این مسیر را طی کرده، موضوع مورد بحث ما در این بخش از مصاحبه است.
اشتباه حرفه ای هم داشته اید که حالا حسرتش را بخورید؟ مثلا نقشی را نباید می پذیرفتید یا نقشی را باید قبول می کردید و نکردید.
به گذشته زیاد فکر نمی کنم یا الاقل حسرت چیزی را می خورم. کارهایم را صرفا مرور میکم. تلاش کرده ام همیشه در همانل حظه باشم و با تمام توان آن زمان حال را درک کنم. هرچه هم تلاش کنی نمی توانی دیکته بی غلطی بنویسی. اشتباه کردن جرم نیست، تکرار آن خطرناک است. در ایفای هیچ نقشی کم فروشی یا سهل انگاری نکردم. اگر ایرادی در کارم بوده، مطمئنم که از تمام توانم و بضاعتم تا آن مقطع از زمان بهره گرفتم؛ برای همین ملامتی وجود ندارد.
الان اگر به عقب برگردید، کدام یک از کارهایی را که بازی کردید، قبول نمی کردید؟
شاید من از معدود بازیگرانی هستم که بدون هیچ واهمه ای اعلام می کنم دوست دارم فیلم پاپکورنی و صرفا سرگرم کننده هم بازی کنم؛ به شراط این که کیفیت فیلم با سهل انگاری زائل نشود که متاسفانه در بسیاری موارد می شود.
رابرت دنیرو و مریل استریپ با کارنامه درخشان و قابلیت های منحصر به فردشان بدون هیچ معذوریتی در فیلم های اینچنین ظاهر می شوند و از قضا ما وجوه دیگری از توانایی هایشان را می بینیم... بازی های اغراق شده، دوست داشتنی، مفرح و... من در زندگی شخصی خودم هم همیشه دوست دارم بتوانم حال آدم ها را خوش کنم.
آن قدرها اهل صفحات مجازی نیستم ولی همین حضور کمرنگ هم موید این است که همیشه شادی و لحظات پرانرژی ام را با مردم به شراکت گذاشته ام... اگر سفری رفتم، حال خوشی داشتم، تصویر زیبایی دیدم، دوست داشتم مردم را هم سهیم کنم؛ کاری که ابدا در تلخکامی هایم نخواهم کرد. از انصاف به دور می دانم که در لحظات سخت شخصی، به هوای استمداد از انرژی دیگران، خاطرشان را مکدر کنم.
مروری به کارنامه کاری تان نشان می دهد که در انتخاب های تلویزیونی حساسیت بیشتری دارید تا انتخاب های سینمایی با این ماجرا موافقید؟
بله... چون در تلویزیون دستم برای انتخاب بازتر بوده و پیشنهادهای بیشتری داشتم.
چقدر اهل فیلم دیدن اید و اصلا معتقد به این هستید که فیلم دیدن، مثلا برای رسیدن به نقش، به شما کمکی کرده است؟
نه زیاد فیلم می بینم، نه کم... بستگی به حوصله ام دارد. از فیلم های روز تا جایی که بتوانم عقب نمی مانم. همه را شاید نبینم ولی بی خبر نمی مانم. تازگی ها سریال های روز دنیا من را بیشتر سر ذوق می آورد.
تا حال و طی این سال ها نقشی را که آرزو داشته باید بازی کرده اید یا هنوز این اتفاق برایتان نیفتاده؟
چون روانشناسی می خوانم، طیف روانی و شخصیتی آدم ها برایم گسترده تر است و بسیاری است که دوست دارم بازی شان کنم. تا چه پیش آید.
ارسال نظر