«هیهاتِ» سینمای ایران

هفته نامه مثلث: بیراه نیست اگر فیلم سینمایی «هیهات» را پرحاشیه ترین فیلم یک سال گذشته بنامیم. این نخستین فیلم ایرانی است که با حضور چهار کارگردان در قالب چهار اپیزود تولید شده است. هیهات که مورد استقبال بخشی از منتقدان و مخاطبان سینما قرار گرفته بود، به واسطه برخی ناهماهنگی ها و حاشیه سازی ها از حضور در جشنواره ملی فیلم فجر سال گذشته بازماند و به نشانه اعتراض درخواست مسئولان برگزاری بخش خارجی فجر را برای حضور در این جشنواره رد کرد. حضور «هیهات» در جشنواره فیلم مقاومت که اخیرا برگزار شد نیز با حاشیه های بحث برانگیزی همراه بود.

«هیهات»، نخستین فیلم چهار اپیزودی در سینمای ایران است اما چیزی که بیشتر از این موضوع، نام این فیلم را بر سر زبان ها انداخت، حاشیه هایی بود که در جریان معرفی فیلم به هیات انتخاب سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر رخ داد؛ آنجا که صحبت از «بی مهری» به این فیلم شد و برخی از سازندگان «هیهات» اعتقاد داشتند که دبیر این دوره از جشنواره نخواسته است تا فیلم «هیهات» در جشنواره فیلم فجر در سال ۹۴ حضور داشته باشد.

قضیه این بود که به گفته سازندگان فیلم چهار اپیزودی «هیهات»، در زمان اعلام شده توانسته بود هر چهار اپیزود فیلم را به دبیرخانه جشنواره برساند اما سرانجام در زمان رأی گیری حاشیه هایی پیش آمد که در آن بیم «دخالت» و اجحاف در حق این فیلم می رفت. به هر حال فیلم «هیهات» به جشنواره نرسید. جزییاتی بیشتر از این ماجرا را در ادامه همین گزارش خواهید دید.

اوایل آذر سال گذشته بود که خبرهایی درباره یک فیلم اپیزودیک با نام «رند» در رسانه ها منتشر شد. همان زمان هم اعلام شد که این فیلم چهار اپیزود دارد و چهار کارگردان به نام های دانش اقباشاوی، هادی نائیجی، هادی مقدم دوست و روح اله حجازی چهارگانه آن را به صورت مجزا خواهند ساخت.

این فیلم در سکوت خبری ساخته شده بود و به گفته تهیه کننده اش در ابتدا قرار نبوده که هر چهار اپیزود آن سرانجام به عنوان یک فیلم اپیزودیک یگانه عرضه شود. به هر حال این فیلم به مناسبت اپیزودیک بودنش، در لوکیشن های مختلفی ساخته شد و بخش های عمده ای از آن در آبادان، خرمشهر، کربلا و نجف جلوی دوربین رفت. اواخر آذر بود که محمدرضا شفیعی، تهیه کننده فیلم، اعلام کرد طبق تصمیم گیری تهیه کننده و کارگردانان؛ فیلم سینمایی «رند» به «هیهات» و با نام بین المللی «Never» تغییر نام داده است.

به هر حال پس از ۷۰ جلسه فیلمبرداری «هیهات» در اوایل زمستان پایان یافت. این در حالی بود که با توجه به نزدیک بودن زمان ارسال فیلم ها به جشنواره فجر، تدوین فیلم سینمایی «هیهات» نیز همزمان با فیلمبرداری توسط خشایار موحدیان و سودابه سعیدنیا شروع شده بود و سرانجام در اواخر دی به پایان رسید. در اپیزودهای مختلف این فیلم حمید فرخ نژاد، حامد بهداد، مینا ساداتی، بابک حمیدیان، آلا نجم، بهاران بنی احمد و خسرو شهراز بازی کرده اند.

اپیزود اول؛ پیوند به حرم از پنجره های ضریح

اولین روایت «هیهات»، حکایت مادری پیر است که سال ها در حسرت زیارت کربلا مانده و حالا، گذر ضریح جدید حرم امام حسین (ع) از محل سکونتش، فرصتی است برای آنکه در انتهای عمر، دست کم ضریح جدید مولایش را زیارت کند. تلاش های پسر پیرزن (با بازی خوب حامد بهداد) برای ایجاد این فرصت، ثمر نمی دهد و اقدام غریب و غیرقابل پیش بینی این پسر، درام اصلی این اپیزود را شکل می دهد.

آنچه در این اپیزود «هیهات» بیش از هر چیز نمود می یابد، توجه به اهمیت و ابعاد ویژه مقوله «زیارت» است. هادی نائیجی در این اپیزود، می کوشد دنیای عاشقان اباعبدالله را از منظری احساسی و البته جذاب کنکاش کند.

اپیزود دوم؛ به یاد حضرت عباس (ع)

روایت دوم «هیهات» اما ایرانی ترین روایت این فیلم است. داستان؛ با محوریت شخصیت «فرید موسوی» (با بازی حمید فرخ نژاد) از فرماندهان دوران دفاع مقدس شکل می گیرد. او که همراه خانواده اش عازم زیارت اربعین است، در آستانه سفر با مسئله ای جدی مواجه می شود که جوانان زیادی برای حل آن، گام برداشته و ناکام مانده اند. حاج فرید اما سفر اربعینش را نیمه تمام می گذارد و حماسه ای می سازد که در لحظه لحظه آن، تلمیح و اشاره به حماسه حضرت عباس (ع) مشهود است.

دانش اقباشاوی در این اپیزود تلاش می کند روایتی امروزی و قابل درک از آدم های دوران دفاع مقدس عرضه کند. او در «امروزی» کردن روایتش موفق است اما بعید است بتوان آن را به اندازه کافی «قابل درک» دانست. منطق داستانی این اپیزود کمی مبهم است و این ابهام، اندکی از شکوه قابل انتظار برای آن، می کاهد.

اپیزود سوم؛ به حلاوت بین الحرمین

روح الله حجازی، احساسی ترین اپیزود هیهات را کارگردانی کرده است. روایتی که از همان ابتدا و با نمایش وضعیت سخت زندگی مردم عراق پس از جنگ، دل مخاطبش را می لرزاند و احساساتش را شعله ور می کند. داستان زندگی «آلا»، دختر خردسال عراقی و مادرش، در شرایط سخت مالی و بدون پدری که جانش را روی مین های به جا مانده از جنگ جا گذاشته، به خودی خود پر احساس و غمگین است.

حجازی اما با افزودن تصاویر نابی از بین الحرمن و حرم امام حسین (ع) در این اپیزود، عملا آن را تبدیل به یک روضه تمام عیار تصویری کرده است. «آلا»ی قصه، با الهام از روحیه آزادی و استقلال مادرش، که انگار میراث آنها از امام کربلاست، به جای گدایی اقدام به تولید مهر متبرک کربلا می کندو با فروش آنها، زندگی اش را رونق می بخشد. شاهکار این اپیزود اما، جمله ای است که مادر آلا، در صحن حرم امام حسین (ع) به دخترش می گوید: «آدم نباید گدایی هر کسی رو بکنه. آدم باید گدایی کسانی رو بکنه که والا باشند...»

اپیزود چهارم؛ امروزی ترین

هادی مقدم دوست در فیلم اولش یعنی «سر به مهر» هم نشان داده بود که علاقه زیادی به استفاده از فضای مجازی در آثارش دارد. در آن فیلم، «وبلاگ» به عنوان مهم ترین عرصه مجازی آن روزها، نقش مهم و موثری داشت و به مثابه یک شخصیت، در شکل گیری درام نقش آفرین بود.

اپیزود چهارم «هیهات» هم مانند سر به مهر، امضای مقدم دوست را دارد و اینجا «تلگرام» است که نقش مهمی در شکل گیری درام ایجاد می کند. نرگس و فر زندش، برای دیدن مرتضی که مدت هاست به عنوان پزشک زائرین در کربلاست، راهی این شهر می شوند اما نرگس همسرش را نمی یابد و از اینجاست که گفتگوهای پینگ پونگی نرگس و مرتضی در تلگرام، آرام آرام مخاطب را با کاری که مرتضی در حال انجام آن است آنا می کند.

مخاطب از دریچه تلگرام می بیند که مرتضای قصه، حالا مدافع حرم شده و در خط مقدم نبرد با تکفیری هاست. بی تعارف می توان گفت این اولین یا حداقل زنده ترین تصویر از مدافعین حرم در سینمای ایران است؛ تصویری زنده، نزدیک و تا حد بسیار خوبی باورپذیر که درت انتها و با اشاره ای متناسب به خطبه حضرت زیبت (س) اوج می گیرد و پیوند عمیق میان مدافعین حرم و آموزه های عاشورا را عیان می سازد.

حاشیه های جشنواره فیلم فجر

همان طور که گفته شد مهم ترین حاشیه مربوط به این فیلم به ماجرای معرفی به هیات انتخابی سی و چهارمین دوره فیلم فجر مربوط است، در حالی که مسئولان برگزاری جشنواره، اجحاف در حق فیلم «هیهات» را رد می کردند، رضا مقصودی از اعضای هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر، به رأی گذاشته نشدن فیلم «هیهات» را در جلسه بازبینی تایید کرد.

عوامل سازنده فیلم سینمایی چهار اپیزدی «هیهات» پیش از این اعلام کرده بودند که فیلم شان با اقدام دبیر جشنواره از حضور در جشنواره محروم شده است. سازندگان «هیهات» سعی کردند تا نسخه کامل فیلم خود را به هیات انتخاب سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر ارائه بدهند اما در نهایت موفق به ارسال دو اپیزود کامل از این فیلم به هیات انتخاب شدند که همین موضوع باعث حذف آن از گردونه انتخاب در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر شد.

پس از اعلام اعتراض ها و رسانه ای شدن آن، رضا مقصودی، یکی از اعضای هیات انتخاب سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر در این باره گفت: «سازندگان این فیلم دو اپیزود از «هیهات» را در اختیار هیات انتخاب قرار دادند که همان دو اپیزود توسط هیات انتخاب مورد بازبینی قرار گرفت اما در نهایت فیلم از رأی هیات انتخاب باز ماند.»

مقصودی افزود: «واقعا از اینکه «هیهات» نتوانست در جشنواره فیلم فجر حضور داشته باشد تاسف خوردیم به این دلیل که «هیهات» فیلم خوبی بود و ما هم این فیلم را دوست داشتیم.»

در روزهایی که هیات انتخاب مشغول تماشای آثار رسیده به دبیرخانه بودند با وجود آماده بودن هر چهار اپیزود این فیلم، تنها دو اپیزود آن برای هیات انتخاب به نمایش درآمد و دبیر جشنواره فیلم فجر در جلسه بازبینی این فیلم به اعضای هیات انتخاب گفته بود چون این فیلم به جشنواره نمی رسد، رأی گیری درباره این فیلم انجام نگیرد.

با گسترش دامنه حاشیه ها علیه برگزارکنندگان جشنواره سی و چهارم فیلم فجر، خبرهای تازه ای در رسانه ها منتشر شد. این خبرها حاکی از آن بود که قرار است در جبران اتفاق های افتاده برای این فیلم در جشنواره ملی، نخستین اکرانش در جشنواره جهانی فیلم فجر که اردیبهشت برگزار می شد، اتفاق بیفتد اما تنها چند روز پس از انتشار این خبر، سازمان هنری رسانه ای اوج به عنوان تولید کننده این فیلم در بیانیه ای اعلام کرد که بنای شرکت «هیهات» در جشنواره فیلم فجر را ندارد.

این موسسه اعلام کرد که فیلم سینمایی «هیهات» را در بخش بین الملل جشنواره فجر به نمایش در نمی آورد و اولین رونمایی از این فیلم به جشنواره مقاومت و هفته دفاع مقدس موکول شد.

همزمان با برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر خبری هم روی خروجی خبرگزاری ها قرار گرفت. خبر این بود: «چهار اثر سینمایی از تولیدات سازمان اوج به جشنواره های بین المللی می رود. این سازمان برای توزیع بین المللی چهار فیلم سینمایی «بادیگارد»، «ایستاده در غبار»، «هیهات» و انیمیشن «فهرست مقدس» با شرکت آیات مدیا تفاهم کرد.»

حاشیه های جشنواره فیلم مقاومت

روز اول مهر بود که خبر رسید فیلم «هیهات» در نخستین روز برگزاری چهاردهمین دوره جشنواره دو سالانه فیلم مقاومت روی پرده خواهد رفت و همین اتفاق هم افتاد اما حضور فیلم «هیهات» در این جشنواره هم با حاشیه های بسیاری روبرو شد. این بار فیلم «هیهات» دو قربانی دیگر هم داشت؛ یکی فیلم «اروند» و دیگری «سیانور»! این سه فیلم به رغم اینکه بسیاری از منتقدان و کارشناسان سینما از آنها استقبال کرده بودند، حتی در میان نامزدهای جشنواره فیلم مقاومت هم قرار نگرفتند و این موضوع موجب اعتراض گسترده سازندگان هر سه فیلم شد.

کار بالا گرفت و انتقادهای رسانه ای روز به روز بیشتر شد تا اینکه جشنواره فیلم مقاومت تصمیم گرفت که به هر یک از این فیلم ها به عنوان پاداش مبلغ ۲۰ میلیون تومان کمک کند که البته این کمک از سوی هر سه تهیه کننده به جشنواره بازگردانده شد.

اکران

فیلم «هیهات» تقریبا به صورت همزمان با نمایش در جشنواره فیلم مقاومت، در سینماهای کشور هم به نمایش درآمد و جالب آن که با استقبال گسترده مخاطبان هم همراه شد.

این زمان اکران که مصادف با بازگشایی دانشگاه ها هم بود، باعث شد تا ۹۰ دانشگاه کشور خواستار اکران این فیلم برای دانشجویان شوند. اکران گسترده دانشجویی در دانشگاه ها بر میزان استقبال از فیلم در سینماها تاثیر داشت اما به هر حال فروش این فیلم تا این زمان به مرز ۱۰۰ میلیون تومان رسیده است.