هنر ایران زیر پای تحریم ها

روزنامه شرق - آزاده جعفریان: رگ پرحرارت احساسات لابه‌لای سخنانش برجسته می‌شود. تاریخ‌ها و اعداد برنامه‌هایش دقیق است. لیلی جاسمی، شیفته ایران است و حسرت می‌خورد چرا دنیا و مشخصا اروپا از این همه خوبی و بزرگی بی‌خبر است. در این راه برای «سوفیاگالری» که با دو دوست جوان دیگرش آن را بنیان نهاده، نقش راهبردی قائل است. او و دوستانش در سوفیاگالری قصد دارند باد به پرچم هنر ایران در قلب لندن بدمند، شاید شما هم با خواندن این مصاحبه با ما هم‌نظر شوید.

از فرایند شکل‌گیری سوفیاگالری لندن بگویید... .

دو سال پیش فکر کردم می‌توانم درباره هنر معاصر ایران کاري جدی کنم، هم از این نظر که اروپا تشنه بیشتردانستن درباره ایران است و آن‌طور که باید در غرب این شناخت حاصل نشده، هم از این جهت که برای خودم یک کار هویتی است؛ یک جور شناخت اصالت و ریشه‌ها؛ پیش یکی از دوستانم رفتم که روس- فرانسوی است و خیلی شیفته ایران و تاریخ ایران. طرح تأسیس یک گالری هنری را ریختیم. با هم به ایران آمدیم و به گالری‌ها و استودیو هنرمندان بسیاری رفتیم، فکر کنم آتلیه ٧٠ آرتیست را دیدم، در این دو سال هشت بار به ایران سفر کرده‌ام. با مطالعات وسیعی که کرده‌ایم، فکر کنم حدودا محیط هنر معاصر ایرانی را خوب می‌شناسیم؛ به لطف این شناخت مدتی است تمرکز گالری‌مان، سوفیاگالری که در قلب لندن، در منطقه میفر، چندقدمی دفتر حراج خانه ساتبیز است، به معرفی هنر ایران گذاشته شده؛ گالری ما ٣٠٠ متر است و روزانه توریست‌های بسیاری هم از آن دیدن می‌کنند. در واقع موقعیت جغرافیایی سوفیا گالری چنان است که اگر قصد گالری‌گردی در لندن را داشته باشید، نمی‌توانید آن را نبینید؛ سوفیاگالری در یکی از بهترین جاها برای گالری‌گردی در لندن است. کسی که می‌خواهد به گالری «گگوسیان» برود باید از گالری ما رد شود؛ یعنی از محله میفر. برای همین همه حتی کسانی که گالری‌دار نیستند از آنجا دیدن می‌کنند اکنون مدتی است با سرمایه‌گذاران بین‌المللی و بزرگ وارد مذاکره شده‌ایم تا هنر ایران را بهتر بشناسیم.

شرکایتان را در سوفیاگالری معرفی می‌کنید؟

ما سه شریک هستیم. من ایرانی-آلمانی هستم. وسیلیت سرن‌کف روسی-فرانسوی و لالی مارگانیا روسی- گرجستانی است. هر دو آنها از خانواده‌های سرشناس مجموعه‌دار و صاحب تحصیلات در زمینه‌های امور مالی و تاریخ هنر هستند. ما سه نفر با شش زبان صحبت می‌کنیم و این می‌تواند به ما در دستیابی به بازارهای نوین کمک شایانی کند. یقین دارم با روندی که تعریف کردیم و به شما توضیح می‌دهم، می‌توانیم گالری حرفه‌ای بسازیم و هنر ایران را در اروپا عمومی کنیم.

گویا تمرکز سوفیاگالری فقط روی هنر ایران نیست... .

همین‌طور است. سوفیاگالری، گالری بین‌المللی هنر معاصر است که بازارهای هنر در حال ظهور و تازه‌تأسیس‌شده در سراسر جهان را به نمایش می‌گذارد اما تمرکزمان روی هنر ایران است؛ استراتژی ما این است که رویدادها را طوری طراحی و چیدمان می‌کنیم که در فواصل نمایشگاه‌های هنرمندان ایران، از هنرمندان شاخص دیگر کشورها نمایشگاه‌هایی جالب توجه داشته باشیم و این‌گونه، کلکتورها و طیف‌های متنوعی از خریداران آثار هنری را متوجه خودمان کنیم؛ درعین‌حال، ما برای هنرمندان به‌ویژه هنرمندان ایرانی، فقط یک شو نمی‌گذاریم، برایشان علاوه بر نمایشگاه در لندن، بسته به میزان قدرت‌شان در مارکت هنر، برنامه‌ریزی متعددی خواهیم داشت. اما به‌طور حتم تمرکز فعلی ما در هنر معاصر ایران است.

می‌شود مثالی بزنید؟

ما گالری‌مان را با نمایشگاه رضا درخشانی افتتاح کردیم. حدود ٣٠ مصاحبه و تبلیغ از خبرنگاران رسانه‌های معتبر دنیا درباره ایشان منتشر شد. هم‌اکنون در حال ساخت مستندی حرفه‌ای و جامع درباره زندگی هنری آقای درخشانی هستیم که ٤٥ دقیقه خواهد بود و الان ١٠ دقیقه آن آماده شده و روی سایت ما امکان تماشا هم دارد. درهمین‌راستا ما از نویسنده‌های شاخص برای تولید محتوا درباره درخشانی استفاده کرده‌ایم: سه نویسنده مجرب به نام‌های سرنورمن روزنتال، مورخ تاریخ هنر انگلیسی، منتقد و مدیر هنری است و مدیر سابق رویال آکادمی هنر، یک مقاله درباره رضا درخشانی نوشت که در کاتالوگ نمایشگاه ما چاپ شد. همچنین الکساندر باروفسکی مورخ، منتقد، متصدی و رئیس گروه هنری معاصر در موزه دولتی روسیه در سنت‌پترزبورگ، یک مقاله درباره رضا درخشانی برای کاتالوگ موزه نوشته. دکتر اوروقیش کرمپل مورخ هنر، نویسنده و متصدی آلمانی، هم یک مقاله درباره رضا درخشانی در کاتالوگ شوی هنری موزه kunstsammlungen chmnitz نوشته است. لازم به ذکر است این نمایشگاه با حضور افراد سرشناس، از جمله نمایندگان مجلس و رسانه‌های گروهی با موفقیتی کم‌نظیر روبه‌رو شد. نمایشگاه آگوست ٢٠١٦ شروع شده و به مدت دو ماه ادامه دارد.

سومین نمایشگاه او بعد از لندن در موزه‌ای معتبر در سنت‌پترزبورگ است. این نمایشگاه دو ماه و نیم دایر خواهد بود. همچنین به‌زودی قصد داریم در لندن و در جایی بزرگ‌تر از سوفیاگالری مراسم معرفی برایش برگزار کنیم که مستندمان را همان‌جا ارائه می‌کنیم.

٦٠ اثر رضا درخشانی را در یک نمایشگاه «گذشته‌نگر» در موزه دولتی روسیه در کاخ مرمر به نمایش گذاشتیم. این نمایشگاه به مدت دو ماه از می ‌تا جولای ٢٠١٦ برپا شد و مجموعه‌داران معروف دنیا از آمریکا و اروپا در این نمایشگاه حضور داشتند. رسانه‌های مهم دنیا برای تهیه گزارش به روسیه سفر کردند و با موفقیت بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شد.

همان‌طور که قبلا اشاره کردم، دومین نمایشگاه انفرادی رضا درخشانی در کمنیتز آلمان موزه «kunstsammlungen chmnitz» با حدود ١٥ اثر انتخاب‌شده در جریان است.

ارتقای دانش مخاطبان گالری را در موفقیت گالری‌تان مؤثر می‌دانید؟

بله، حتما. اتفاق خوب این است که هر سه ما از رشته‌های مختلف ولی مرتبط می‌آییم؛ فکر می‌کنیم دانستن درباره ریشه‌های هنر می‌تواند مخاطب را بیشتر همراه و خریدار هنر کند. در همین گفت‌وگوها به این نتیجه رسیدیم که ما نمی‌توانیم فقط هنر ایران را نمایش دهیم، بهتر است ما را یک گالری بین‌المللی هنر معاصر ببینيد که بخشی از تمرکزش بر هنر ایران است چون کیفیت کار ایرانی بالاست و کار ایرانی در غرب دیده نشده. ریشه‌هایش غنی است، اصالت و هویت دارد و اکنون هیچ‌کس غیر از سوفیاگالری در لندن نیست که چنین رویکردی داشته باشد. ما با ساختن فضای گفت‌وگو و ارتباط میان هنر ایران و غرب، هنر ایران را معرفی می‌کنیم. با کیفیت درخورملاحظه آثارهنرمندان ایرانی و گفت‌وگو درباره آنها ارتباطات وسیع بین‌المللی می‌گیریم.

سوفیاگالری ماه مارس با رضا درخشانی آغاز به کار کرد. پس از آن چه برنامه‌هایی داشته‌اید؟

اولین نمایشگاه ما در ماه مارس با رضا درخشانی بود و بسیار موفق هم بودیم. در دومین نمایشگاه آثار مهرداد خطایی را روی دیوار بردیم و در سومین نمایشگاهمان هم کارهای پویا آریان‌پور به نمایش گذاشته شد. هر دو با استقبال شایان‌توجهی روبه‌رو شدند، برنامه بعدی ما با هنرمندان خیابانی ایرانی و غربی است. در‌حال‌حاضر یک نمایشگاه گروهی در گالری‌مان داریم که بیشتر آثار هنرمندان ایرانی است؛ این نمایشگاه تا پایان سپتامبر ٢٠١٦ ادامه داشت.

در اکتبر٢٠١٦ ما در فریز مسترز (یکی از مهم‌ترین نمایشگاه‌های هنری معتبر در جهان) با منتخبی از بهترین آثار ظروف و مجسمه آوانگارد روسیه و چهار اثر از هنرمند آمریکایی، رابرت کلی، حضور داریم. یک نمایشگاه انفرادی برای رابرت کلی در گالری‌مان تا پایان اکتبر برپا خواهیم کرد. میزبان نمایشگاه جایزه برنده magic of Persia در نوامبر خواهیم بود و سپس نمایشگاه انفرادی آزاده رزاق‌دوست را برپا می‌کنیم. از من دعوت شده تا نوامبر ٢٠١٦ در کنار رکسانا زند از sothebys و فرح نییری از نیویورک‌تایمز و همچنین سوسن بابایی از coulthauld در art club لندن به‌عنوان کارشناس درباره بازار هنر ایران صحبت کنم.

آیا برنامه‌هایی را که برای رضا درخشانی برشمردید، برای همه هنرمندان تکرار خواهید کرد؟

به‌طور حتم نمی‌شود چنین کاری کرد. ما باید روی هنرمندانی که بازار بین‌المللی ندارند و درست معرفی نشده‌اند کار کنیم. استراتژی بلندمدتي را برای هنرمندان انفرادی‌مان در نظر داریم. می‌خواهیم به طور پیوسته از طریق نمایشگاه‌های انفرادی، مشارکت در نمایشگاه‌های هنر، کاتالوگ‌های سطح بالا، مقالات نوشته‌شده به وسیله نویسندگان مجرب و برجسته، مصاحبه‌ها و تبلیغات در مجلات مشهور هنر، بحث‌های هنر و تور درباره آثارشان در نمایشگاه، همکاری با بنیادها و مؤسسات هنری و گروه‌های مجموعه‌دار و محافل، مشارکت در مزایده‌ها و البته نمایشگاه‌های موزه‌ها بازارشان را در غرب رشد دهیم.

با کدام هنرمندان ایرانی دیگر کار خواهید کرد؟

غیر از هنرمندانی که پیش‌تر نام بردم، رامین شیردل، شهریار احمدی، بهرام حنفی، محمد یزدی، آزاده رزاق‌دوست، حامد صحیحی و امیرحسین زنجانی را می‌توانم اعلام کنم. برخی از این دوستان هنرمند در نمایشگاه گروهی خاورمیانه که خواهیم داشت، شرکت می‌کنند و برای برخی‌شان مثل آزاده رزاق‌دوست شوی انفرادی می‌گذاریم.

هنرمندان ایرانی چطور می‌توانند با شما ارتباط داشته باشند؟

خیلی ساده، هر هنرمندی می‌تواند به وب‌سایت ما مراجعه کند، کارهایش و رزومه‌اش را بگذارد، ما حتما بررسی می‌کنیم و اگر با کارمان هماهنگ بود، حتما جواب می‌دهیم. در نظر داشته باشید ما نمی‌خواهیم هر هفته با یک هنرمند کار کنیم. هدفمان کار جدی، برنامه‌ریزی‌شده و بلندمدت روی مارکت هنرمندانی است که برگزیده‌ایم، نمایشگاه‌های ما شش تا هشت هفته است، بدیهی است پس از برپایی نمایشگاه، هنرمندان را در چرخه معرفی‌مان به کلکتورها می‌گذاریم، بالطبع مانند استانداردهای جهانی، ما با تعداد معدودی هنرمند کار می‌کنیم زیرا می‌خواهیم شرایط مساعدی برایشان به وجود آوریم.

هنرمندانی را که نام بردید، بنا بر چه معیارهایی برگزیدید؟

اول ما مارکت اروپایی را بررسی کردیم و دیدیم چه گونه‌های هنری موردتوجه است، بعد آمدیم ایران و بهترین نمونه‌ها را انتخاب کردیم.

دوم برای ما بسیار مهم بود و هست که هنرمندان جوان حتما ١٠ تا ١٥ سال سابقه حرفه‌ای داشته باشند و سال به سال، دوره به دوره کاری‌شان بهتر شده باشد؛ هم از منظر کیفیت هنری هم تکنیک کاری. خلاصه آدم‌هايي حرفه‌ای باشند.

سوم کارشان اصیل باشد، به‌هیچ‌وجه کپی نباشد. چهارم سلیقه خودمان که در شغل گالری‌داری خیلی مهم است؛ خود ما آن‌قدر کار را دوست داشته باشیم که رویش وقت و سرمایه بگذاریم!

آیا با گالری‌های ایرانی همکاری می‌کنید؟

بله حتما، چند تا از هنرمندان ایرانی را در همین گالری‌ها پیدا کردیم. اتفاقا رابطه گالری‌های ایران با ما بسیار خوب است. حتی چند برنامه مشترک با برخی گالری‌های معتبر تهران تعریف کردیم، به طور مثال گالری شهریور و مدیریتش آقای امیرحسین زندی و امیرظفر فرهی که در کار مدرن خوب هستند و ما می‌خواهیم در آینده نمایشگاه هنر مدرن ایران بگذاریم. همین‌طور گالری اثر به مدیریت خانم مریم مجد که زمینه بسیاری از همکاری‌ها شدند و خانم رزاق‌دوست را به واسطه آنها انتخاب کردیم یا گالری زیرزمین دستان با مدیریت آقای هرمز همتیان که از هنرمندان جوان حمایت می‌کند و... .

آمارها می‌گوید فروش هنر ایران در منطقه خاورمیانه خوب است، اما هنر ما با بازار تثبیت‌شده فاصله دارد، چگونه می‌توان به این مهم دست یافت؟

مارکت هنر ایران باید در داخل ایران قوی باشد و دنیا بداند اثر هنر ایرانی در داخل ایران هم مقبولیت و خواهان دارد؛ مثلا اتفاقی مثل حراج تهران توانسته بازار هنر را گرم و نگاه‌ها را متوجه اهمیت روزافزون آثار هنری کند.

از سوی دیگر، هنرمندان باید با گالری‌های بین‌المللی در ارتباط باشند، واقعا هنرمندان موفقی داریم که مارکتشان در ایران خیلی قوی است، ولی بیرون از ایران دیده نمی‌شوند. فقط چند چهره معروف داریم که بیشترشان خارج از ایران زندگی می‌کنند، ازهمین‌رو هنرمندان ابتدا باید به یک‌سری موفقیت بزرگ و نوعی تثبیت در کشور خود دست یابند و پس از آن در سطح بین‌المللی شناخته شوند. بسیار اهمیت دارد نمایشگاه‌های خوب در اقصی‌نقاط دنیا برایشان برپا شود. باید برای هنرمندان‌مان کتاب‌ها و کاتالوگ‌های حرفه‌ای چاپ شود که در آن نویسندگان شناخته‌شده بین‌المللی بنویسند... . ما در سوفیا گالری تلاش می‌کنیم در حد توانمان قدم‌هایی مطابق با استاندارد‌های روز دنیا برداریم؛ مثلا برای هر هنرمندی یک کتاب ٥٠ تا ٦٠صفحه‌ای با جلد معمولی و نیز نفیس چاپ کنیم که نویسندگان صاحب‌امضا در آن بنویسند، این کتاب‌ها را در دسترس مجموعه‌داران، کلکتورهای مختلف و موزه‌ها قرار می‌دهیم. انواع این کارها می‌تواند به تقویت هنر ایران بینجامد.

چه گونه‌هایی از هنر ایران در اروپا با استقبال بیشتری مواجه می‌شود؟

ارزیابی ما می‌گوید در اروپا سه چیز برای یک اثر هنری خیلی‌خیلی مهم است: کار خوب به معنای یک اثر خلاقانه چشمگیر مقدم است، دیگر اینکه باید اصل و قیمت اثر هنری عادلانه باشد؛ در‌عین‌حال هنرمندی که کپی می‌کند، از ایده دیگری، از کار دیگري، دست‌کم در اروپا موفق نمی‌شود. هنرمندان ایرانی مخصوصا منتخبان سوفیا‌گالری دوباره تکرار نشده‌اند از پویا آریان‌پور تا رزاق‌دوست... . کارشان سال‌ها همان‌طور که خودشان می‌خواستند پیش رفته. برای خریدار اروپایی مهم این است که هنرمند چند سال است دارد کار می‌کند و اثرش هویت داشته باشد و رنگ‌وبوی سرزمینش را بدهد.

درباره قیمت آثار هنرمندانتان در لندن برای ما می‌گویید؟

یک نمونه را برایتان می‌گویم: رضا درخشانی. کارهایش در گالری خودمان همه تولید ٢٠١٥ و ٢٠١٦ بودند. این کارها را ٥٠ تا ١٥٠‌ هزار پوند قیمت گذاشتیم که کمی از چیزی که در ایران و دوبی فروش می‌رفت بالاتر است. چرا این کار را کردیم؟ چون ما یک نمایشگاه انفرادی برایش گذاشتیم. کتاب برایش تهیه کردیم آثارش را به بیش از ٤٥٠ مجموعه‌دار بزرگ دنیا معرفی کردیم و الان با مجموعه‌داران انگلیسی در حال مذاکره‌ایم.

برخی ادعا می‌کنند آثار هنرمندان ایرانی را حتی آن سوی آب‌ها، فقط مجموعه‌داران ایرانی می‌خرند!

اصلا این‌طور نیست، تا آنجا که من خبر دارم حوزه نفوذ مجموعه‌دارهای ایرانی در اروپا نیست و خریداران سوفیاگالری را می‌بینم که ایرانی نیستند. البته خیلی خوب است که مجموعه‌داران ایرانی این‌قدر پرقدرت باشند که همه‌جا از آثار ایرانی حمایت کنند. این حتی عالی هم خواهد بود، اما در واقعیت این طور نیست. مشاهدات من می‌گوید مجموعه‌داران غربی هم چندان در پی دانستن ملیت هنرمند نیستند. برای آنها قدرت و گیرایی اثر هنری اولویت دارد. از همین منظر هدف ما گسترش پایه کلکتورهای بین‌المللی و معرفی یک مخاطب وسیع به هنر معاصر ایران است.

برداشتن تحریم‌ها چه کمکی به شما می‌کند؟

خیلی کمک می‌کند، بسیار از این بابت خوشحالیم؛ مثلا دیگر با صراف کار نخواهیم کرد و پول اثر را مستقیم به هنرمند پرداخت خواهیم کرد. من خود را سفیر فرهنگی ایران می‌دانم و می‌خواهم ترس غربی‌ها از ایران بریزد. واقعا حیف است غرب درباره ایرانِ به این خوبی و با این فرهنگ والا، این طور فکر کند. تحریم‌ها به اقتصاد ایران و آگاهی غرب از ایران آسیب زده و اکنون فرصتی برای جبران و بازسازی افکار عمومی فراهم شده است. هنر ایران این قابلیت و توان را دارد. با برداشتن تحریم‌ها آگاهی غرب از ایران تغییر خواهد کرد و این امکان را به ما می‌دهد تا در پروژه‌های جدید شرکت کنیم که البته برای بازار هنر مفید خواهد بود؛ چون مجموعه‌داران زیادی علاقه‌مند خواهند شد به ایران سفر کنند و متقاعد خواهند شد که ایران یک کشور بزرگ با هنر و فرهنگ بزرگ است که باید سهم بیشتری در مارکت هنر داشته باشد.

گویا تنگناهای صدور ویزا برای هنرمندانی که قصد شرکت در نمایشگاه‌تان در لندن را دارند برای‌تان مشکل‌ساز شده.

بله، مشکل ما این است که مخاطبان دلشان می‌خواهد با هنرمند درباره کارش گفت‌وگو کنند، اما مهرداد خطایی و پویا آریان‌پور نتوانستند ویزا بگیرند. امیدواریم سفارت انگلیس برای ساماندهی ویزا کاری کند. به‌یقین حضور هنرمندان در موفقیت نمایشگاهشان تأثیر مستقیم دارد.