مداحان ارشد کشور چه کسانی هستند؟

خبرگزاری ایلنا: متین رضوانی‌پور، نویسنده و پژوهشگر حوزه مذهبی با اشاره به ظهور و بروز سبک‌های غربی و گاهی عجیب و ناهمخوان با فرهنگ ایرانی در نوحه‌ها و عزاداری‌های امام حسین (ع) به دسته‌بندی این تغییرات پرداخت و در هر دهه، پس از انقلاب اسلامی، این تغییرات را بررسی کرد.

رضوانی‌پور با بیان اینکه «استارت تغییرات در لحن و شعر نوحه‌ها از زمان جنگ خورد» گفت: در زمان جنگ ما چند نوحه‌خوان شاخص داشتیم مثل آقای کویتی‌پور، آهنگران، حاج منصور و اشخاص دیگر. این‌ها چون می‌خواستند حالت‌های حماسی ایجاد کنند در جبهه‌های جنگ، آمدند در ریتم‌ها نسبت به گذشته دستکاری کردند.

این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به اینکه «در این دوره متن اشعار را هم به‌روز‌تر کردند» گفت: اگر قدیم فقط پیرامون امام حسین (ع) و شهدای کربلا خوانده می‌شد این‌ها برداشت کردند که مثلا الان شهدای دیگری داریم و بنابراین اشعار متفاوت شد و موضوعات جنگ تحمیلی به موضوعات عاشورایی اضافه شد.

رضوانی‌پور با نگاهی به پیش از زمان جنگ گفت: با نگاهی به نوحه‌های زمان انقلاب می‌توان متوجه شد که همه‌شان‌‌ همان نوحه‌های خیلی قدیمی است و شعارهای انقلابی هم برگرفته از‌‌ همان نوحه‌ها بود. مثلا شعار معروف «ای شاه خائن، آواره گشتی....» از یک نوحه با‌‌ همان ریتم بود: «ای ابوفاضل، سردار لشگر/ رفتی و جان دادی...» در واقع برداشتی کامل از‌‌ همان نوحه‌های اصیل بود.

او ادامه داد: اما از دوران جنگ به این سو آمدند یکسری لحن‌های جدید هم اضافه کردند، ریتم‌ها را تند‌تر کردند و ملودی کم‌کم از نوحه‌های خیلی اصیل فاصله می‌گرفت. یعنی شور و ابوعطا می‌خواندند اما این ابوعطا فرم و حالت اجرایی‌اش مقداری مدرن‌تر بود. از دوران جنگ، استارت نوگرایی خورد اما نوگرایی که در دهه ۶۰ بود با نوگرایی دهه ۹۰ زمین تا آسمان فرق دارد.

نویسنده کتاب «نوحه نواحی» با اشاره به دهه ۷۰ گفت: در این دهه حضور حاج منصور ارضی بسیار پررنگ شده بود و مداح ارشد کشور بود و نوار‌ها و کاست‌هایش در کشور پخش می‌شد. آن‌زمان بیشترین برداشت در نوحه‌خوانی از آهنگ‌های علیرضا افتخاری، مختاباد و محمد اصفهانی می‌شد که روی بورس بودند. مثلا ترانه «ای نامت از دل و جان، در همه جا، به هر زبان جاری است...» به نوحه «یاحسین تشنه‌لبم، در طلبم، کجایی‌ای مولا...» تبدیل می‌شود.

رضوانی‌پور تصریح کرد: در این دوره نوگرایی‌های خیلی مدرن‌تری شد. مثلا در ترانه‌های نوحه، استارت سنتی-پاپ خورد. در تنظیم آهنگ‌ها هم می‌دیدیم که هم از سنتور استفاده می‌کردند، هم از فلوت و هم کیبورد. استارت این کار‌ها از دهه ۷۰ خورد و ترانه‌ها سنتی-پاپ شدند؛ نوحه‌خوان‌ها هم اغلب خودشان آهنگسازی می‌کردند و خسته هم می‌شدند از خواندن کار سنتی و بنابراین می‌آمدند از این‌ها برداشت می‌کردند.

او ادامه داد: محمود کریمی و آقای هلالی در اوایل دهه ۸۰ روی بورس آمدند و مدرن‌تر شدند. اگر یک دهه قبل، از علیرضا افتخاری گرته‌برداری می‌شد در این دوره از آهنگ‌های همایون شجریان، سالار عقیلی و علیرضا قربانی استفاده می‌شد. اما در کنار این‌ها و به پیوست آن، هم کارهای پاپ‌خوان‌هایی مثل بنیامین بهادری مد شد: «دنیا هیچکی مث تو نداره» تبدیل شده به «مسیحیا خیلی دوسش دارن».

رضوانی‌پور اوج گرفتن موسیقی پاپ آن طرفی در نوحه مثل معین و هایده را در همین دهه ۸۰ خواند و گفت: پاپ لس‌آنجلسی در نوحه‌ها، کاملا در دهه ۸۰ شکل گرفت. البته در دهه ۹۰ کاملا دیگر استفاده از همه سبک‌های موسیقی در نوحه آزاد شد و رپ و جاز و متال پایش به نوحه‌ها باز شد. در این راستا،‌‌ همان اندازه که موسیقی‌ها مدرن‌تر می‌شد اشعار هم محاوره‌ای‌تر شد: حسین جون و زینب جون و داداشی و... به شعر‌ها آمدند.

او با بیان اینکه «همین نوحه‌هایی که در شهر یزد شنیده می‌شود و بسیار زیباست و مردم از آن به عنوان نوحه سنتی یاد می‌کنند؛ سنتی نیست» گفت: این چیزهایی که از تلویزیون می‌شنوید اصلا اصیل نیست. نوحه خوان‌های قدیمی یزد به من گفتند شیوه‌های سینه‌زنی که یک ضرب و سه ضرب و هفت ضرب می‌کنند. بیشتر از چهل سال قدمت ندارد و خیلی اصیل نیست. نوحه‌های قدیمی یزد را اصلا در تلویزیون نمی‌شنوید.

رضوانی‌پور ادامه داد: آهنگسازانی در یزد هستند که کارشان هم خوب است و من رد صلاحیتشان نمی‌کنم، کار زیبایی می‌کنند که از سنت‌ها چیزهایی را دریافت کرده و با ملودی‌های روز تنظیم می‌کنند. درواقع استفاه از الحان دستگاهی را مدرن کرده‌اند. اما به نسبت سایر شهر‌ها، تهران دچار آسیب بیشتری شده چون پایتخت است و مردمش نسبت به بسیاری از شهر‌ها به‌روزترند و خیلی بیشتر به الحان ماهواره‌ها دسترسی دارند. در دور‌ترین نقاط به تهران این تغییر‌ها اتفاق افتاده اما تهران همیشه پیش‌قدم بوده است. بوشهر به دلیل اینکه سینه‌زنی‌هایشان فرم مخصوص خود را دارد و حالت گرد شدن دارد هنوز از سبک‌های سنتی استفاده می‌شود اما همانجا هم آهنگ‌های مدرن خوانده می‌شود.

او با تاکید بر اینکه بسترهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در این تغییر‌ها تاثیر داشته است، گفت: می‌گویند مردم به دین پادشاهانشان هستند؛ امروزه در مسائل فرهنگی پادشاهان ما چه جریاناتی هستند؟ مردم از تلویزیون و ماهواره و اینترنت تقلید می‌کنند وگرنه خودشان که دوره ندیده‌اند و آهنگسازی نکرده‌اند. چیزی جز آنکه از رسانه‌ها پخش می‌شود ندارند.

این پژوهشگر مذهبی تصریح کرد: الان خانواده‌ها برای بچه‌هایشان که می‌خواهند مداحی را شروع کنند نوارهای مداحی هلالی و محمود کریمی و سیب‌سرخی و چند نفری را می‌گیرند که روی بورس هستند که شاید برخی اصیل هم نباشند. همه تریبون دست صداوسیماست؛ اگر سنتی یا پاپ پخش کنند مردم می‌شنوند. وقتی رادیو- تلویزیون را روشن می‌کنید فقط صدای چند مداح شنیده می‌شود. مردم گناهی نکرده‌اند؛ همانی را که می‌شنوند ادامه می‌دهند.

رضوانی‌پور با بیان اینکه «اگر بخواهیم اصالت نوحه‌ها و عزاداری‌ها حفظ شود باید کاری در سطح جامعه و جمعی انجام داد» گفت: باید از نابودی سبک‌های سنتی جلوگیری کرد وگرنه احیا شدنش در جامعه کار بسیار سختی است.