جدال سیمرغ و تندیس بازیگران

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر: امروز روز سینما است؛ این مناسبت بهانه شده برای وزن کشی دو جایزه مهم بازیگران مطرح در جشنواره فجر و جشن خانه سینما. چه میزان اشتراک و یا تفاوت میان ۱۴ بازیگر چهره سینمای ایران وجود دارد؟ سیمرغ مهم تر است یا تندیس؟

۲۱ شهریور ماه در تقویم کشورمان با نام «روز سینما» شناخته می شود. روزی که اهالی سینما دور هم جمع می شوند و شاهد برپایی جشن هستند. جشنی که در آن جایزه داده می شود و چند ساعتی قرار است مردم در آن خوش باشند. بماند که در چند سال اخیر این جشن، در چند روز برگزار می شود و از آداب جشن به معنایی که سابق شاهد بودیم خبری نیست. به هر حال هرچه باشد این روز، روز سینما است...

چند پلن برای این روز در نظر داشتیم اما در نهایت تصمیم گرفتیم بازیگران را محور قرار دهیم. بازیگران ویترین سینما هستند و سرنوشت شان برای مخاطب جذاب. در این میان جوایزی که در این روز اهدا می شود را بهانه قرار دادیم و سرنوشت آن را با سیمرغ جشنواره فجر قیاس کردیم.

۱۴ بازیگر که بیشترین سیمرغ را دریافت کرده اند محور این پرونده هستند. تعداد سیمرغ و تندیس شان کنار هم قرار گرفته و بعد از آن بررسی کرده ایم ببینیم چه میزان اشتراک نظر میان داوران جشن و جشنواره وجود داشته است. سوای تفاوت نظر، یک نکته فرامتن در این پرونده این که، همچنان سیمرغ جشنواره فجر برای بازیگران و عوامل دیگر سینما مهم تر است.

عزت الله انتظامی

تعداد سیمرغ: دو اصلی (گراند سینما و روز فرشته)

دو مکمل (خانه ای روی آب و گاوخونی)

تعداد تندیس: یک اصلی (ستاره می شود)

کجا مشترک بوده: هیچ کجا

کجا مشترک نبوده: دو سیمرغ اصلی عزت الله انتظامی به ترتیب در سال 1367 برای «گراند سینما» و 1372 برای «روز فرشته» به دست آمده. در آن زمان جشن خانه سینما هنوز آغاز به کار نکرده بود و طبعا قیاسی میان سیمرغ و تندیس شکل نمی گیرد. عزت الله انتظامی در دوازدهمین جشن خانه سینما برای بازی در «ستاره می شود» فریدون جیرانی تندیس گرفته است، بازی او در این نقش به چشم هیات داوران جشنواره فجر هم می آید و او نامزد می شود اما در نهایت جایزه به پرویز پرستویی برای بازی در «به نام پدر» تعلق می گیرد.

انتظامی برای «گاوخونی» از بخش بین الملل جشنواره بیست و دوم فجر سیمرغ بلورین نقش دوم مرد می گیرد و سال ۱۳۸۰ سیمرغ بلورین نقش دوم مرد را برای فیلم «خانه ای روی آب» به دست می آورد. حسین محجوب در این سال جایزه مکمل خانه سینما را به خاطر «من ترانه ۱۵ سال دارم» می گیرد و جایزه اصلی به رضا کیانیان بازیگر «خانه ای روی آب می رسد.

هدیه تهرانی

تعداد سیمرغ: دو اصلی (قرمز و چهارشنبه سوری)

تعداد تندیس: یک اصلی (چهارشنبه سوری)

کجا مشترک بوده: بازی هدیه تهرانی در فیلم «چهارشنبه سوری» اصغر فرهادی جای هیچ شبهه ای برای داوران جشنواره فیلم فجر و جشن خانه سینما باقی نمی گذارد. او در جشنواره بیست و چهارم فجر برای نقش مژده، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را می گیرد و در دهمین جشن خانه سینما این جایزه تکرار می شود.

کجا مشترک نبوده: هدیه تهرانی در جشنواره هفدهم فجر نخستین سیمرغ خود را برای بازی در فیلم «قرمز» فریدون جیرانی به دست می آورد اما در جشن خانه سینما موفق به تکرار این موفقیت نمی شود. هیات داوران سومین دوره جشن خانه سینما در سال ۱۳۷۷ بازی نیکی کریمی در «دوزن» را واجد دریافت تندیس می دانند. در این دوره بازیگر مقابل هدیه تهرانی یعنی محمدرضا فروتن تندیس خانه سینما را دریافت می کند.

آرا مهندسی شده بود؟! تهرانی یک سال بعد برای «شوکران» در جشن خانه سینما نامزد می شود اما تندیس به گلاب آدینه (زیر پوست شهر) می رسد. این بار نمی توان داوران را مواخذه کرد! «شوکران» در جشنواره فجر حضور نداشت که اگر می داشت کمترین سهم تهرانی نامزدی می بود.

خسرو شکیبایی

تعداد سیمرغ: دو اصلی (هامون و کیمیا)

تعداد تندیس: دو اصلی (ستاره بود و اتوبوس شب)

کجا مشترک بوده: زنده یاد خسرو شکیبایی در یازدهمین دوره جشنواره خانه سینما برای «اتوبوس شب» تندیس گرفت و در جشنواره بیست و پنجم فجر برای این فیلم به دیپلم افتخار دست یافت. این یعنی بازی او به چشم داوران فجر هم آمده بوده اما در نهایت تصمیم می گیرند سیمرغ نقش اول بازیگری مرد را به بهرام رادان برای «سنتوری» بدهند.

کجا مشترک نبوده: زنده یاد شکیبایی سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد را سال ۱۳۸۶ برای «هامون» و سال ۱۳۷۳ برای فیلم «کیمیا» به دست آورده است؛ آن زمان هنوز جشن خانه سینما راه اندازی نشده بود و طبیعی است که نمی توانیم دنبال قیاس نظر داوران فجر و خانه سینما باشیم. با این حال می توان برای «ستاره بود» دست به مقایسه زد؛ زنده یاد خسرو شکیبایی در حالی برای فیلم «ستاره بود» فریدون جیرانی تندیس گرفت که در جشنواره بیست و چهارم فجر حتی نامش میان نامزدها قرار نداشت (عزت الله انتظامی برای جلدی دیگر از ستاره ها نامزد شده بود). در آن سال پرویز پرستویی برای «به نام پدر» سیمرغ را از خود کرد.

لیلا حاتمی

تعداد سیمرغ: یک اصلی (بی پولی)

تعداد تندیس: یک اصلی (آب و آتش)

کجا مشترک بوده: هیچ جا

کجا مشترک نبوده: لیلا حاتمیدر سالی سیمرغ بهترین بازیگر نقش اصلی را به دست آورد که سال بعد جشن خانه سینما به خاطر انحلال این خانه برگزار نشد. در دوره تازه برپایی جشن، رقبای حاتمی زیادتر شدند و در نهایت و تندیس بهترین بازیگر زن نقش اول زن به نگار جواهریان برای فیلم «طلا و مس» رسید.

حاتمی در دوره پانزدهم جشنواره هم دیپلم افتخار نقش اول زن برای فیلم «لیلا» را به دست آورد اما در جشن خانه سینما موفق به کسب جایزه نشد. در نامزدی لیلا حاتمی هم اشتراکی دیده نمی شود. او در دوره بیست و نهم جشنواره فجر برای «جدایی نادر از سیمین» نامزد دریافت سیمرغ بهترین بازیگر زن شد. در همین سال و در بخش مسابقه فیلم های اول برای«چیزهایی هست که نمی دانی» این اتفاق رخ داد.

در سال 83 برای «سالاد فصل» نامزد سیمرغ شد و سال 77 برای «شیدا». در دوره شانزدهم خانه سینما برای «پله آخر» نامزد شد و سال 81 برای «ارتفاع پست».

پرویز پرستویی

تعداد سیمرغ: چهار اصلی (آژانس شیشه ای، بید مجنون، به نام پدر و بادیگارد)

تعداد تندیس: دو اصلی (آژانس شیشه ای و مارمولک)

کجا مشترک بوده: پرویز پرستویی رکورددار کسب سیمرغ است. او چهار سیمرغ به دست آورده و یک بار هم جایزه ویژه هیات داوران را برای فیلم «مارمولک» از جشنواره بیست و دوم فجر، از آن خود کرده است. در کارنامه این بازیگر دو تندیس جشن خانه سینما هم دیده می شود: «آژانس شیشه ای و مارمولک». اولی با سیمرغ فجر همخوان است و نشان می دهد که داوران فجر و خانه سینما دیدگاهی واحد برای کیفیت بازی پرستویی در نقش حاج کاظم «آژانس شیشه ای» داشته اند.

کجا مشترک نبوده: برای «مارمولک» تندیس گرفت و از داوران جشنواره فجر جایزه ویژه. بعدها اما معلوم شد قرار بوده برای «مارمولک» به سیمرغ برسد که نشده! حتی گفته می شود سیمرغی که یک سال بعد برای «بید مجنون» گرفت حکم دلجویی داشته؛ از این منظر می توان کنار داوران جشن خانه سینما ایستاد و به آن ها حق داد که در دوره نهم تندیس را به مسعود رایگان برای «خیلی دور خیلی نزدیک» داده اند.

در دوره دهم جشن خانه سینما هم تندیس نگرفت و به رضا کیانیان رسید. او از جشنواره اخیر فجر برای «بادیگارد» سیمرغ گرفته اما در جشن خانه سینما حتی نامزد هم نشده است.

هنگامه قاضیانی

تعداد سیمرغ: دو اصلی (به همین سادگی و روزهای زندگی)

تعداد تندیس: یک اصلی (روزهای زندگی)

کجا مشترک بوده: بازی هنگامه قاضیانی در «روزهای زندگی» پرویز شیخ طادی به اتفاق آرا مورد توجه داوران جشنواره فیلم فجر و جشن خانه سینما قرار گرفت و او را واجد دریافت جایزه اصلی کرد.

کجا مشترک نبوده: سیمرغ اول هنگامه قاضیانی برای بازی اش در «به همین سادگی» به دست آمد. سال بعد فیلم سیدرضا میرکریمی در جشن خانه سینما خوش درخشید اما جایزه ای به بازیگرش تعلق نگرفت. تندیس بهترین بازیگر نقش اول زن را گوهر خیراندیش برای بازی در «دعوت» ابراهیم حاتمی کیا از آن خود کرد. از این منظر نمی توان به داوران فجر و خانه سینما خرده گرفت؛ اولا «دعوت» در فجر حضور نداشت، دوما تقسیم جایزه در این بخش را باید به حساب سلیقه داوران گذاشت. چون تفاوت زیادی بین این دو وجود ندارد.

هنگامه قاضیانی همچنین در بخش مسابقه فیلم های اول جشنواره سی ام فجر برای «میگرن» نامزد شده و در سال 1390 برای نقش دوم زن فیلم «سعادت آباد» جزو کاندیداها بوده اما جایزه ای به دست نیاورد.

فرامرز قریبیان

تعداد سیمرغ: سه (ترن، بندر مه آلود، مرد بارانی)

تعداد تندیس: یک (رقص در غبار)

کجا مشترک بوده: فرامرز قریبیان بعد از پرویز پرستویی با سه سیمرغ در رده دومین بازیگر پرافتخار جشنواره سرنوشت متفاوتی دارد و فقط یک بار برای «رقص در غبار» اصغر فرهادی تندیس را بالای سر برده است.

کجا مشترک نبوده: حالا بیایید جوایز او در فجر و خانه سینما را قیاس کنیم؛ فرامرز قریبیان سال ۶۶ یعنی در جشنواره ششم فیلم فجر سیمرغ گرفت؛ آن زمان هنوز خبری از جشن خانه سینما نبود و طبیعی است که بازی اش محک نخورد. درست مثل اتفاقی که در جشنواره یازدهم فجر افتاد؛ او برای «بندر مه آلود» سیمرغ گرفت اما هنوز جشن خانه سینما کلید نخورده بود.

فرامرز قریبیان سومین سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را، در هجدهمین جشنواره فیلم فجر برای بازی در فیلم «مرد بارانی» ابوالحسن داودی به دست آورد. در این سال جشن خانه سینما به دوره چهارم رسیده بود اما داوران بازی حمید فرخ نژاد در «عروس آتش» را به بازی قریبیان در «مرد بارانی» ترجیح دادند.

فاطمه معتمد آریا

تعداد سیمرغ: دو اصلی (هنرپیشه و همسر) و دو مکمل (برهوت و مسافران)

تعداد تندیس: یک اصلی (اینجا بدون من)

کجا مشترک بوده: هیچ جا. تنها نقطه اشتراک این بازیگر در فجر و خانه سینما به نامزدی در «گیلانه» بر می گردد. معتمد آریا در حالی برنده تندیس زرین بهترین بازیگر نقش اول زن از جشن خانه سینما برای «اینجا بدون من» شد که برای این نقش در جشنواره فجر نامزد شده بود. سیمرغ اما در نهایت به ویشکا آسایش برای «ورود آقایان ممنوع» رسید. هم معتمد آریا و هم آسایش بازی تحسین کننده ای دارند و نمی توان به نظر هیات داوران فجر و خانه سینما ان قلت وارد کرد.

کجا مشترک نبوده: فاطمه معتمد آریا هم مثل خیلی دیگر از بازیگران در دوره ای به سیمرغ رسیده است که هنوز خانه سینما جشن نداشت. سال ۱۳۷۱ برای «هنرپیشه» جایزه نقش یک جشنواره را گرفت و یک سال بعد این جایزه با فیلم «همسر» تکرار شد. سال ۶۷ بازی او در فیلم «برهوت» سیمرغ مکمل را برای او به ارمغان آورد و سال ۷۰ برای «مسافران». چه بسا اگر جشن خانه سینما برقرار بود دست کم در نامزدی می شد نقطه اشتراک میان کارنامه شان یافت.

رضا کیانیان

تعداد سیمرغ: یک اصلی (خانه ای روی آب) و یک مکمل (آژانس شیشه ای)

تعداد تندیس: دو اصلی (خانه ای روی آب و یک فیلم کوچولو)

کجا مشترک بوده: رضا کیانیان برای بازی در «خانه ای روی آب» از جشنواره بیستم فیلم فجر سیمرغ بهترین بازیگر نقش اصلی را گرفت و یک سال بعد این جایزه در جشن خانه سینما تکرار شد. کیانیان برای «فرش باد» کمال تبریزی و «ماهی ها عاشق می شوند» دکتر علی رفیعی هم از طرف جشنواره فیلم فجر نامزد شده هم از سوی داوران جشن خانه سینما.

کجا مشترک نبوده: رضا کیانیان در سالی که برای «آژانس شیشه ای» ابراهیم حاتمی کیا از جشنواره فیلم فجر سیمرغ مکمل دریافت کرد، در جشن خانه سینما رقابت را به حسین ایل بیگی بازیگر «بودن یا نبودن» کیانوش عیاری واگذار کرد. تفاوت دیگر این که امسال نام کیانیان در میان نامزدهای جشن هجدهم خانه سینما دیده نمی شود در حالی که در جشنواره اخیر فجر او برای بازی در «کفش هایم کو؟» کیومرث پوراحمد نامزد شده بود؛ هرچند در نهایت جایزه به پرویز پرستویی رسید. این تفاوت پیش تر در نامزدی کیانیان در فجر و خانه سینما تکرار شده است.

مریلا زارعی

تعداد سیمرغ: یک اصلی (شیار ۱۴۳)، یک مکمل (سربازهای جمعه)

تعداد تندیس: یک اصلی (شیار 143)، سه مکمل (دو زن، سربازهای جمعه، درباره الی...)

کجا مشترک بوده: به گفته کارشناسان سینما، بازی مریلا زارعی در «شیار ۱۴۳» بهترین کارنامه اوست و انتخاب آن به عنوان اثر برگزیده کارنامه اش کار سختی نیست. برای همین داوران جشنواره فجر به اتفاق آرا سیمرغ اصلی را به او دادند و یک سال بعد داوران جشن خانه سینما با قاطعیت زارعی را به عنوان بهترین بازیگر انتخاب کردند. نکته جالب این که در جشن های دیگر از جمله جشن انجمن منتقدان هم جایزه به زارعی رسیده. مریلا زارعی پیش از این تجربه تحسین در فجر و خانه سینما را داشته است؛ او توأمان سیمرغ مکمل را برای بازی در «سربازهای جمعه» مسعود کیمیایی به خود اختصاص داده است.

کجا مشترک نبوده: او از جشنواره بیست و هفتم فیلم فجر نامزد دریافت سیمرغ نقش مکمل زن شد اما آن را به دست نیاورد. این جایزه در جشن خانه سینما به او رسید. زارعی در جشنواره اخیر فجر برای «دختر» نامزد سیمرغ مکمل شد اما نامش در میان نامزدهای جشن خانه سینما نیست.

شهاب حسینی

تعداد سیمرغ: یک اصلی (سوپراستار) و یک دیپلم افتخار (محیا)

تعداد تندیس: یک اصلی (درباره الی... و پرسه در مه) و یک مکمل (جدایی نادر از سیمین)

کجا مشترک بوده: به طور کامل نمی توان انطباقی میان سیمرغ و تندیس شهاب حسینی یافت. حسینی از جشنواره بیست و نهم فجر برای بازی در «جدایی نادر از سیمین» دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش مکمل مرد گرفت ولی در جشن خانه سینما به تندیس مکمل دست یافت. سرنوشت حسینی در نامزدی جوایز جشن و جشنواره جالب است؛ او برای نقش مکمل «شمعی در باد» هم از طرف جشنواره فجر کاندیدا شده و هم از سوی جشن خانه سینما. این اتفاق برای نقش مکمل او در «واکنش پنجم» نیز تکرار شده و حسینی در هر دو جا نامزده شده. او همچنین در جشنواره فجر برای نقش مکمل «رستگاری در هشت و بیست دقیقه» نامزد شده که این اتفاق در جشن خانه سینما رخ نداده.

کجا مشترک نبوده: سالی که او برای «سوپراستار» سیمرغ برد برای «درباره الی...» هم نامزد بود. یک سال بعد بازی او در فیلم اصغر فرهادی به چشم داوران خانه سینما آمد و تندیس را به حسینی دادند.

باران کوثری

تعداد سیمرغ: دو اصلی (خون بازی/ روز سوم و کوچه بی نام)

تعداد تندیس: یک اصلی (خون بازی)

کجا مشترک بوده: اگر او فرداشب و در هجدهمین جشن خانه سینما برای «کوچه بی نام» تندیس بگیرد، همخوانی کامل میان تندیس و سیمرغ های او شکل می گیرد! او نخستین سیمرغش در جشنواره بیست و پنجم فیلم فجر را به طور مشترک برای فیلم های «خون بازی» و «روز سوم» کسب کرد. در جشن خانه سینما هم اولین سیمرغش برای «خون بازی» رقم خورد. این بار هم برای «روز سوم» نامزد بود اما داوران جشن خانه سینما ترجیح دادند فقط به بازی او در فیلم مادرش جایزه بدهند. دومین سیمرغ باران کوثری به خاطر بازی اش در «کوچه بی نام» به دست آمد؛ در جشنواره سی و سوم. او برای این فیلم در هجدهمین جشن خانه سینما نامزد دریافت تندیس شده است.

کجا مشترک نبوده: باران کوثری در جشن خانه سینما برای فیلم «جامه دران» هم نامزد است در حالی که در فجر چنین نبود. این را هم اضافه کنیم که خانم کوثری در جشنواره بیست و هفتم برای بازی در «حیران» و در جشنواره سی ام در بخش مسابقه فیلم های اول برای «بغض» کاندیدا شده بود.

مهدی هاشمی

تعداد سیمرغ: دو اصلی (دو فیلم با یک بلیت و آقا یوسف)

تعداد تندیس: ندارد

کجا مشترک بوده: هیچ جا. مهدی هاشمی سیمرغ اولش را سال 1369 یعنی در جشنواره نهم فیلم فجر به دست آورده است. آن زمان جشن سینما راه اندازی نشده بودو بالطبع بازی او در «دو فیلم با یک بلیت» از سوی خانه سینما محک نخورده.

کجا مشترک نبوده: دومین سیمرغ مهدی هاشمی برای «آقا یوسف» در جشنواره بیست و نهم فجر بود. او برای این فیلم در پانزدهمین جشن خانه سینما نامزد شد اما جایزه به رضا عطاران برای بازی در فیلم «اسب حیوان نجیبی است» رسید. با این حساب نمی توان دوران جشن خانه سینما را متهم کرد. چرا که بازی عطاران در فیلم رضا کاهانی واجد تحسین و دریافت جایزه است.

سهم مهدی هاشمی از جشن خانه سینما دو نامزدی است که اولی برای نقش اول مرد «معجزه خنده» در نخستین جشن خانه سینما رقم خورده است. هاشمی در بخش بین الملل بیست و نهم فجر هم دیپلم افتخار برای «آلزایمر» گرفت اما بازی او در این فیلم در جشن خانه سینما توفیقی به دست نیاورد.

بهرام رادان

تعداد سیمرغ: دو اصلی (شمعی در باد و سنتوری)

تعداد تندیس: ندارد

کجا مشترک بوده: با دو سیمرغ جزو بازیگرانی است که می تواند به کارنامه اش مباهات کند اما این توفیق در جشن خانه سینما برای او تکرار نشده. سهم رادان از جشن خانه سینما، تنها یک بار نامزدی برای «آواز قو» بود.

کجا مشترک نبوده: خب اشاره شد که بهرام رادان تندیس جشن خانه سینما را نگرفته و طبیعی است که نباید دنبال اشتراک یا عدم اشتراک میان رای داوران جشن و جشنواره باشیم! او در جشنواره بیست و دوم فیلم فجر برای «شمعی در باد» پوران درخشنده موفق به کسب سیمرغ شد. در آن سال زمزمه هایی به گوش رسید که جایزه متعلق به پرویز پرستویی برای «مارمولک» بوده که به او نرسیده!

اتفاق جالب در جشن خانه سینما رخ داد جایی که داوران به اتفاقا آرا پرستویی را حائز دریافت تندیس دانستند. سیمرغ دوم بهرام رادان بدون چون چرا اهدا شد؛ او برای «سنتوری» داریوش مهرجویی این جایزه را به دست آورد اما در جشن خانه سینما تندیس به خسرو شکیبایی رسید. رادان در دوره پنجم جشن خانه سینما برای «آواز قو» نامزد شد ولی جایزه به محمدرضا فروتن رسید.