«جشنواره فیلم» های درجه یک دنیا را بشناسید

همشهری شش و هفت - محمد صادق شایسته: همین چند وقت پیش بود که شصت و نهمین دوره جشنواره کن به پایان رسید و دو جایزه آن یعنی بهترین بازیگر مرد و بهترین فیلمنامه به دو ایرانی، شهاب حسینی و اصغر فرهادی، برای فیلم «فروشنده» رسید. جشنواره کن، هم یکی از جشنواره‌های «درجه الف» سینمایی در جهان محسوب می‌شود و هم به نوعی مهم‌‌ترین جشنواره بخش هنری‌تر سینمای جهان است.

برای خیلی از آنها که حتی سینما را چندان به شکل جدی دنبال نمی‌کنند شنیدن نام «درجه الف» برای اعتبار دادن شخصی به یک جشنواره جهانی احتمالا کافی است، پس در این زمینه چندان جای بحثی نمی‌ماند، اما بحث اصلی اینجاست که با چه معیارهایی جشنواره‌ها درجه الف می‌شوند؟ یا چه سازمانی «درجه الف» بودن جشنواره‌ها را تشخیص می‌دهد؟ و اصلا برای کدام جشنواره‌ها می‌توان از عنوان «درجه الف» استفاده کرد؟

در مورد سوال اول باید بگوییم، هر جشنواره‌ای در جهان باید در یک زمینه‌هایی نمرات لازم را بگیرد تا بتوان به آن عنوان «درجه الف» داد، مثلا در زمینه موضوعات مرتبط با حقوق نشرمالکیت خصوصی، اجرای قوانین مرتبط با حقوق مالکیت فکری و جلوگیری از نقض سرقت‌های فکری، گسترش فناوری‌های دیجیتال و تاثیر آنها بر زنجیره ارزش‌های سمعی و بصری سینما، پروسه‌های استانداردسازی فناوری‌های نوین، نظارت و کنترل مقررات رسانه‌ای سینما، راهبری مکانیسم‌های شخصی و عمومی‌تامین منابع مالی سینما و مسائل مربوط به تجارت سینما در جشنواره‌ها باید عملکرد درست و قابل قبولی داشته باشند تا عنوان «درجه الف» بودن به آنها تعلق گیرد. در مورد سوال دوم، این وظیفه بر عهده انجمن «فیاپف/FIAPF» است. «فیاپف» یا انجمن تهیه‌کنندگان سینما در سال ۱۹۳۳ در پاریس کارش را آغاز کرده است. این انجمن وظیفه ارزش‌گذاری مهم‌ترین جشنواره‌های سینما، در نقاط مختلف جهان را بر عهده دارد. ۳۰ سازمان از ۲۵ کشور جهان عضو این انجمن هستند.

از ایران هم «خانه سینما» عضو است. «فیاپف» وظیفه سنجش بیش از ۵۰ جشنواره معتبر بین‌المللی را برعهده دارد و این جشنواره‌ها را در بخش‌های رقابتی، رقابتی تخصصی، غیر رقابتی، مستند و فیلم کوتاه رده‌بندی می‌کند. حالا از بین همه جشنواره‌های معتبر دنیا در بخش رقابتی فیلم‌های بلند تنها ۱۵ جشنواره در کل دنیا وجود دارند. قرار است این هفته این ۱۵ جشنواره «درجه الف» سینمایی که در سراسر جهان پراکنده‌اند را معرفی کنیم تا هر وقت نامشان را شنیدید گوش‌تان را تیز کنید شاید یک فیلم ایرانی در یکی از آنها جایزه گرفته باشد.

جشنواره فیلم «برلین/ Berlinale» در آلمان

جشنواره برلین اولین بار در سال ۱۹۵۱ با نمایش فیلم «ربکا» اثر آلفرد هیچکاک افتتاح شد. با برگزاری این جشنواره در فوریه هر سال عملا سال جدید سینمای جهان آغاز می‌شود. برلین اولین جشنواره مهم «درجه الف» است که اول هر سال میلادی برگزار می‌شود و همیشه همزمان است با جشنواره فجر خودمان. این جشنواره از بخش‌های مسابقه، پانوراما، فروم، نسل، پرسپکتیو کینو آلمان، برلیناله کوتاه و چشم‌اندازی به گذشته تشکیل شده است.

«جدایی نادر از سیمین» اصغر فرهادی درو کردن جوایز جهانی خود را با گرفتن خرس طلایی جشنواره برلین آغاز کرد. خرس طلایی در سه بخش بهترین فیلم بخش مسابقه، بهترین فیلم کوتاه و یک عمر دستاورد(افتخاری) اهدا می‌شود و باقی جوایز در بخش هایی چون کارگردان و بازیگر خرس نقره‌ای است. البته یک جایزه بزرگ هیات داوران هم دارند. تیم بازیگران «جدایی نادر از سیمین» و رضا ناجی بازیگر فیلم «آواز گنجشک‌ها» با دریافت خرس نقره‌ای بهترین بازیگر مرد از این جشنواره مهم‌ترین جوایز جهانی سینمای ایران را در زمینه بازیگری به دست آورده‌اند.

جشنواره فیلم «ونیز/ Venice» ایتالیا

این جشنواره پدربزرگ جشنواره‌های سینمایی «درجه الف» است و از سال 1932 آغاز به کار کرده است. جشنواره ونیز همانند دیگر جشنواره‌های قدیمی ‌اروپایی در طول جنگ جهانی برگزار نشد و طی چند سال هم برخی بخش‌های آن فعالیتی نداشتند. جایزه اصلی این جشنواره شیر طلایی است که به بهترین فیلم داده می‌شود، شیر نقره‌ای به بهترین کارگردان تعلق دارد و جام‌های ولپی هم نام جوایزی است که به بازیگران زن و مرد می‌دهند. اوسلای طلایی هم جایزه ای است که به دو رشته فیلمنامه و مشارکت فنی می‌دهند.

سینمای ایران یک بار با فیلم «دایره» توانست شیر طلایی را به دست آورد. جشنواره ونیز جز بخش مسابقه اصلی بخش‌های دیگری چون خارج از مسابقه، سینمای جدید ایتالیا و اوریزونتی(افق‌ها) هم دارد که در این بخش آخری همین سه سال پیش فیلم «ماهی و گربه» از ایران جایزه ویژه نوآوری در محتوا را به دست آورد.بازار فیلم و چند بخش موازی از جمله هفته منتقدان و بخش روزهای ونیز و بزرگداشت‌ها و بازار فیلمی‌به نام «دفتر صنعت» از دیگر بخش‌های این جشنواره است.

جشنواره فیلم «مونترال/ Montreal» در کانادا

جشنواره مونترال بزرگ‌ترین جشنواره فیلم‌های مستقل دنیاست و یکی از جشنواره‌های مهم آمریکای شمالی. این جشنواره عمده‌ترین هدف خود را بر کشف استعدادهای جدید فیلمسازی در سراسر دنیا می‌گذارد. به همین دلیل هم عموما برخلاف باقی جشنواره‌ها که چند سالی است تمرکز خود را بر ستاره محور بودن گذاشته‌اند این جشنواره تلاش می‌کند بیشتر نقش استعدادیابی در سینمای جهان داشته باشد. یکی از پرافتخارترین کارگردانان این جشنواره مجید مجیدی است که تا به حال سه جایزه مهم بهترین فیلم را برای فیلم‌های «بچه‌های آسمان»، «رنگ خدا» و «باران» دریافت کرده است.

این جشنواره از چند بخش اصلی تشکیل شده‌است: بخش مسابقه سینمای جهان، فیلم‌های اول، خارج از مسابقه، تمرکز بر سینمای جهان و مستند. تماشاگران این جشنواره به آزادانه‌ترین شکل ممکن در جشنواره حضور دارند و به نوعی خودشان بخش مهمی‌از جشنواره‌اند. آنها می‌توانند آثار محبوب خود را در بخش‌های مختلف انتخاب کنند از جمله جایزه ویژه تماشاگران، جایزه محبوب‌ترین فیلم کانادایی، جایزه گلوبر روشا برای بهترین فیلم از آمریکای لاتین، جایزه بهترین فیلم مستند و جایزه بهترین فیلم کوتاه کانادایی. جشنواره جهانی فیلم مونترال در سال 1977 توسط سرژ لوسیک تاسیس شد.

جشنواره فیلم «کن/ Cannes» در فرانسه

این جشنواره سال 1939 در یکی از شهرهای جنوب فرانسه به نام کن به راه افتاد. جنگ جهانی دوم اجازه ادامه دار بودنش را نداد ولی از سال 1946 با حمایت وزارت امور خارجه فرانسه بساط آن دوباره برپا شد. از سال 1954 نام جایزه خود را از «جایزه بزرگ» به «نخل طلا» تغییر داد. کن از هفت بخش اصلی تشکیل شده که شامل بخش‌های مسابقه، خارج از مسابقه، نوعی نگاه، سینه فونداسیون (مسابقه فیلم‌های کوتاه)، هفته منتقدان، دو هفته کارگردانان و بازار فیلم است. کن را بزرگ‌ترین رویداد هنری سینمایی می‌دانند.

نیمی‌از بودجه‌اش را وزارت فرهنگ فرانسه می‌دهد و نیمی‌دیگر را شهرداری کن، تقریبا می‌شود گفت بزرگ‌ترین کارگردانان دنیا یک بار هم شده گذرشان به این جشنواره ا‌فتاده است. ایرانی‌ها چندین بار در بخش‌های مختلف جشنواره جایزه گرفته‌اند . نخل طلای عباس کیارستمی‌برای «طعم گیلاس» و جایزه بهترین بازیگر مرد برای شهاب حسینی و جایزه بهترین فیلمنامه برای اصغر فرهادی که هر دو برای فیلم «فروشنده» گرفتند، مهم‌ترین جوایز سینمای ایران از این جشنواره بوده است. جالب است بدانید هر سال در زمان برگزاری این جشنواره، شهر کن میزبان بیش از 30 هزار نفر از فعالان عرصه سینما و رسانه است.

جشنواره فیلم «کارلووی واری/Karlovy Vary» در جمهوری چک

داستان این جشنواره عجیب است. با اینکه شهر کارلووی واری در سال 1946 برای اولین بار میزبان مهمانان جشنواره شد اما 43 سال بعد این جشنواره به لحاظ اعتبار در وضع وخیمی‌به سر می‌برد. کارلووی واری که زمانی مهم‌ترین جشنواره سینمایی شرق اروپا بود در سال 1989 و در زمانی که نظام سوسیالیستی چک و اسلواکی به پایان راه نزدیک می‌شد در بدترین وضع مالی و نحوه برگزاری به سر می‌برد اما در سال 1994 یرژی بارتوفسکا بازیگر معروف و منتقد صاحب نامی‌به نام اوا زائورا لوا رهبر گروه جدیدی شدند که برگزاری جشنواره را به عهده گرفتند و توانستند اعتبار از دست رفته این جشنواره را برگردانند.

حمید فرخ نژاد برای فیلم «عروس آتش» و لیلا حاتمی‌برای فیلم «پله آخر» بازیگرانی هستند که از ایران جایزه بهترین بازیگر این جشنواره را دریافت کرده‌اند و چندین فیلم ایرانی هم در بخش‌های جنبی این جشنواره مورد تقدیر قرار گرفته‌اند. جایزه اصلی این جشنواره با نام «جایزه بزرگ» اهدا می‌شود. علاوه بر بخش رسمی‌مسابقه، بخش مسابقه فیلم‌های مستند و بخش شرق از غرب و بخش خارج از مسابقه از دیگر بخش‌های جشنواره کارلووی واری هستند.

جشنواره فیلم «لوکارنو/Locarno» در سوئیس

این جشنواره ازسال ۱۹۴۶ هر سال در شهر لورکانو برگزار می‌شود. جشنواره‌ای که آن را چهارمین جشنواره مهم اروپایی می‌دانند و مهم‌ترین ویژگی آن نمایش فیلم‌ها در فضای باز میدان« پیاتز» است. نمونه این سبک برگزار کردن یک جشنواره در دنیا بسیار کم و نایاب است. جایزه اصلی این جشنواره «یوزپلنگ طلایی» نام دارد و تا کنون دو فیلم ایرانی «خمره» و «آینه» در دهه ۹۰ میلادی این جایزه را به دست آورده‌اند. بخش مسابقه بین‌الملل (رقابتی)، سینماگران زمان حال (رقابتی، فیلم‌های تجربی و غیر متعارف) یوزپلنگ‌های فردا، اینجا و هر جایی دیگر بخش‌های مختلف جشنواره لوکارنو را تشكیل می‌دهند. بخش یوزپلنگ‌های فردا مخصوص معرفی استعدادهای جدید فیلم سازی در جهان است و تا به حال چهره‌های مهمی‌چون پل تامس اندرسون یا فاتح آکین از این بخش به دنیای سینما‌معرفی شده اند.

جشنواره بین‌المللی فیلم «گوا/Goa» هند

یکی از قدیمی‌ترین جشنواره‌های آسیایی که به جشنواره بین المللی هندوستان هم معروف است. این جشنواره از سال 1952 کار خودش را آغاز کرده و توسط اداره جشنواره‌های فیلم، وزارت اطلاعات و انتشارات هند، دولت هندوستان، استانداری گوآ و صنعت فیلم هندوستان برگزار می‌شود. جایزه اصلی این جشنواره «طاووس طلایی» نام دارد که بهترین فیلم جشنواره آن را دریافت می‌کند و در چند بخش هم جایزه طاووس نقره‌ای داده می‌شود.

فیلم‌های «شهر زیبا» و «جزیره آهن» از ایران این جایزه را به دست آورده‌اند. بخش مسابقه شامل فیلم‌های بلند از سراسر جهان، بخش سینمای جهان، مروری برآثار، بزرگداشت‌ها و نمایش‌های ویژه، چشم‌انداز سینمای هند، سینمای جریان اصلی در هند، بازار فیلم و جایزه فیپرشی (انجمن جهانی منتقدان) برای بهترین فیلم بلند در بخش چشم‌انداز سینمای هند مهم‌ترین بخش‌های جشنواره گوا هستند.

جشنواره فیلم «سن‌سباستین/ San Sebastián» در اسپانیا

شهر سن سباستین از سال ۱۹۵۳ هر سال به عنوان محل برگزاری این جشنواره، میزبان فیلم‌های فیلمسازان مختلف از گوشه و كنار جهان است. این جشنواره اولین جشنواره اروپایی است که در دهه ۵۰ میلادی فقط میزبان فیلم‌های رنگی سینمای جهان بود. اصلی‌ترین جایزه این جشنواره «صدف طلایی» است که از سال ۱۹۵۷ اهدا می‌شود. فیلم‌های «سارا»، «لاک پشت‌ها پرواز می‌کنند» و «نیوه مانگ» فیلم هایی از سینمای ایران بوده اند که توانسته‌اند صدف طلایی را به دست آورند.

این جشنواره جدا از بخش رسمی ‌خود، بخش‌های دیگری از جمله بخش آزاد (‌شامل:مجموعه‌ای از بهترین فیلم‌های به نمایش درآمده در جشنواره، فیلم‌های اول و دوم استعدادهای جدید و انتخاب آثار فوق‌العاده)، آثار آمریکای لاتین، آثار تولید شده در کشور اسپانیا، آثار تولید شده در ایالت باسک اسپانیا، فیلم دانشجویی و مرور آثار است. در همه این سال‌ها بسیاری از چهره‌های مطرح سینمای جهان به دلایل مختلف در این جشنواره حضور پیدا کرده‌اند تا وزن و اعتبار خوبی به دست آورد.

جشنواره بین‌المللی فیلم «توکیو/Tokyo» در ژاپن

این جشنواره از سال 1985 به صورت دو سالانه در دو منطقه روپونگی و شیبویا واقع در توکیو برگزار می‌شد اما از سال 1991 تبدیل به جشنواره ای سالانه شد. تقریبا اکتبر هر سال این جشنواره برگزار می‌شود. جشنواره توکیو بزرگ‌ترین جشنواره سینمایی ژاپن و یکی از مهم‌‌ترین جشنواره‌های سینمایی آسیایی است. البته مهم‌ترین تاثیر آن افزایش توجهات جهانی به سمت سینمای ژاپن بوده است.

این جشنواره به چند بخش مختلف تقسیم می‌شود، بخش مسابقه که به صورت جهانی است، نمایش‌های ویژه، صداهایی از آسیا که به گرایشات معاصر سینمای آسیا می‌پردازد و چشم‌های ژاپنی که به نمایش آثار سینمای ژاپن اختصاص دارد. جایزه بزرگ توکیو ساروکا به مبلغ ۵۰ هزار دلار، جایزه هیات داوران، جایزه بهترین کارگردان، بهترین بازیگر‌مرد، بهترین بازیگر زن و بهترین مشارکت هنری جوایز اصلی جشنواره توکیو محسوب می‌شوند.

جشنواره بین‌المللی فیلم «مسکو/Moscow» در روسیه

نخستین دوره این جشنواره سال ۱۹۳۵ به دستور استالین رهبر شوروی سابق و به عنوان رقیبی برای جشنواره فیلم ونیز برگزار شد. بعد از آن برای مدتی طولانی تعطیل شد، ولی در سال ۱۹۵۹ مجددا آغاز به کار کرد. تا سال ۱۹۹۹ این جشنواره به شکل دو سالانه برگزار می‌شد و پس از آن تا امروز سالانه شده است. بخش اصلی مسابقه، چشم انداز، سینمای روسیه، برنامه‌های مروری بر آثار و نمایش‌های غیر رقابتی اصلی‌ترین بخش‌های این رویداد سینمایی اند. از سینمای ایران رضا میرکریمی‌ برای فیلم «به همین سادگی» جایزه بهترین فیلم این جشنواره را که «گئورگ طلایی» نام دارد به دست آورده است. جایزه فیپرشی (انجمن جهانی منتقدین) جایزه منتقدان سینمای روسیه، جایزه ویژه تماشاگران و جایزه فدراسیون باشگاه‌های فیلم روسیه مهم‌ترین جایزه‌های جنبی این جشنواره‌اند.

جشنواره بین‌المللی فیلم «ورشو/Warsaw» لهستان

جشنواره ورشو از سال ۱۹۸۵ برگزار می‌شود و در آن فیلم‌های بالای ۶۰ دقیقه که در لهستان از هیچ رسانه‌ای پخش یا دیده نشده‌اند می‌توانند شرکت کنند. هدف از برگزاری جشنواره ورشو کشف استعدادهای جوان و معرفی آنها به دنیاست. از سال ۲۰۰۹ جشنواره فیلم ورشو از سوی فیاپف به عنوان فستیوال الف جهانی هم‌رده جشنواره‌های کن، ونیز، برلین، لوکارنو قرار گرفت. این جشنواره با مدیریت استفان لایدن، اکتبر هر سال برگزار می‌شود.

بخش مسابقه بین‌الملل فیلم جدید، مسابقه فیلم‌های بلند منطقه (‌شامل آثار بلند داستانی و مستند از منطقه اروپای شرقی و اروپای مرکزی)، بخش مسابقه فیلم‌های بلند مستند، فیلم‌های جدید لهستان، کشف‌ها و نگاهی به جهان معاصر، سینمای مستقل، فیلم‌های جدید کارگردانان کهنه کار، چشم‌انداز سینمای یک کشور، مروری بر آثار و نمایش‌های ویژه از بخش‌های این جشنواره هستند. در این جشنواره همچنین بازار فیلمی‌مختص آثار اروپای مرکزی و اروپای شرقی هم برپا می‌شود.



جشنواره فیلم «شب‌های تاریک تالین/Tallinn Black Nights» در استونی

جوان‌ترین جشنواره درجه الف سینمایی در دنیا هر سال در تالین پایتخت استونی برگزار می‌شود. جشنواره «شب‌های تاریك تالین» در سال 1997 تاسیس شده و هدف آن ارائه گزیده‌ای از بهترین آثار روز سینمای جهان به مخاطب استونیایی است اما با تمرکز و تاکید بیشتر بر سینمای اروپا. بخش اصلی مسابقه فیلم آسیا و اروپا، مسابقه فیلم‌های دریای بالتیک ( کشورهای استونی، لتونی و لیتوانی)، بخش غیر رقابتی فیلم‌های بلند، بخش فیلم‌های بلند انیمیشن، انیمیشن کوتاه، مسابقه فیلم‌های کودکان، نوجوانان و فیلم‌های دانشجویی بخش‌های مختلف این جشنواره‌اند. بخش فیلم‌های دانشجویی به صورت رقابتی و در سطح بین‌المللی برگزار می‌شود و گزیده ای از بهترین آثار کوتاه دانشجویان مدارس سینمایی سراسر جهان است. «گرگ طلایی» نام جایزه اصلی این جشنواره است.