جواد انصافی: اول انقلاب به ما می گفتند نژادپرست!

هفته نامه تماشاگران امروز - علی کیانی موحد: «دندون طلا» بخش هایی از زندگی یک هنرمند سیاه باز را نشان داد. داود میرباقری به صنفی پرداخته که سالیان سال است جزو مظلوم ترین بخش های هنرهای نمایشی ایران است. اگر بخواهیم درباره اتفاقاتی که در «دندون طلا» بر نقش سیاه رفته تحقیقی داشته باشیم، باید سراغ جواد انصافی برویم. جواد انصافی در این گفتگوی خواندنی به ما می گوید که بسیاری از اتفاقات «دندون طلا» واقعی بوده است.

شما از ابتدا به نقش سیاه علاقه داشتید؟

- بله، از ابتدا به نمایش های شادی آور علاقه داشتم. گروهی تشکیل دادم که در آن امیر پارسی یا همان بازیگر اوستا هم حضور داشت. اجراهای مختلفی هم در تهران داشتیم. جالب آنکه من اولین فردی بودم که تصمیم گرفتم در گروهم یک سیاه زن داشته باشم.


زمانی که در تهران اجرا داشتید، اوج کار سعدی افشار بود؛ درست است؟

- اوج نه اما سعدی افشار حسابی معروف شده بود. دو بازیگر دیگر پیش از سعدی افشار بودند که حسابی معروف بودند و در نقطه اوج. به تدریج مرحوم افشار آمد و اسمش را بر سر زبان ها انداخت.

رقابتی بین شما وجود نداشت؟

- به هیچ وجه. هر گروهی تماشاگر خاص خودش را داشت. یعنی همانگونه که از تئاترهای من استقبال می شد از تئاترهای سعدی افشار یا دیگر گروه ها هم استقبال می شد. یادم است یک سال عزت الله انتظامی و چند بازیگر معروف دیگر نمایش سیاه بازی اجرا کردند که چندین ماه اجرای آن ادامه داشت و جزو پرفروش ترین تئاترهای زمانش شد. جالب تر آنکه در یک دوره مسابقه تئاتر رقیب سرسخت من عبدالرضا اکبری بود. می خواهم این را بگویم که آن زمان بازیگران مطرح فراوانی در زمینه نمایش های شادی آور فعال بودند اما متاسفانه در سال های اخیر این اتفاق رخ نداده و به نوعی هنر ما دچار فراموشی شده است.

شاید به دلیل اینکه شناخت درستی نسبت به سیاه و سیاه بازی در جامعه وجود ندارد...

- بله! یک دلیلش این است که فکر نمی کنند پشت سیاه و سیاه بازی فکر وجود دارد. البته بعضی گروه ها هم در ترویج این فکر موثر بوده اند. گروه ما این گونه نبوده و نیست. من برای هر اجرا چند ماه تحقیق می کنم و به عنوان مثال نمایشی به عنوان «پیروز و نوروز» داشتم که نزدیک یک سال در تمام ایران چرخیدم تا با آیین های مختلف نوروز آشنا شوم.

جالب آنکه سال های سال است که در تلویزیون هم این نوع نمایش را مشاهده نمی کنیم...

- چون حرف سیاه حرف دل مردم است. بعضی از مسئولان از آن می ترسند. سیاه مسائل اجتماعی را می گوید و کاری به سیاست ندارد. اگر مسئله اجتماعی که سیاه بیان می کند رنگ و بوی سیاسی می گیرد، تقصیر سیاه نیست. زبان سیاه گزنده است و نمی تواند خودش را عوض کند. مسئولان باید از انتقادهای سازنده ای که در این گونه نمایش ها می شود استقبال کنند نه اینکه به خاطر این انتقادها ما را پس بزنند.


شنیده ام پس از انقلاب شما را به نژادپرستی متهم می کردند. درست است؟

- متاسفانه بله! می گفتند نقش سیاه به نوعی باعث استهزا و مسخره شدن سیاه پوستان می شود! من هم در جواب می گفتم ما در ابتدای نمایش می آییم و خودمان را سیاه می کنیم. یعنی ما پیش مردم روسیاه هستیم و با اینکه اینقدر به فکر حق شان هستیم، هنوز هم خودمان را روسیاه می دانیم. این نمایش هیچ ربطی به سیاه پوستان و مسائل نژادی ندارد.

شاید به همین دلیل شما سیاه را به سفید تبدیل کردید...

- بله درست است، به همین خاطر تصمیم گرفتم همان کاراکتر را در قالب عبدلی دربیاورم و اجرای تلویزیونی داشته باشم تا نشان دهم رنگ پوست، در اصل موضوع تغییری ایجاد نمی کند.

می گویند در ابتدای انقلاب شما را از تئاتر شهر بیرون کردند. این قضیه صحت دارد؟

- بله. اوایل انقلاب در تئاتر شهر مشغول به فعالیت شدیم. چند نمایش در ارتباط با مسائل روز روی صحنه بردیم که استقبال زیادی از کارهای ما شد به طوری که دیگر نمایش ها فروشی نداشتند و همین موضوع باعث شد بعضی از دوستان در کار ما سنگ اندازی کنند و حواشی به وجود آورند. مثل همان موضوع نژاد پرستی یا اینکه ما هنرمند نیستیم. مدتی این انتقادها بود تا اینکه تصمیم گرفتند ما را از تئاتر شهر بیرون کنند و پس از آن هم دیگر ما را به آنجا راه ندادند!

شما چه کار کردید؟

- به مسئولان گفتیم یک سالن تعطیل را به ما بدهید. دو هفته از شروع کارمان در آنجا نگذشت که باز هم مورد استقبال بی نظیر مردم قرار گرفتیم و تا سال ۶۵ آنجا بودیم که باز هم دوستان ما را مورد لطف قرار داده و آن سالن را هم از دست مان درآوردند. پس از آن هر چند وقت یک بار در سالنی اجرا می کردیم تا برنامه تلویزیونی عبدلی آغاز شد.

برگردیم کمی عقب تر؛ کارمند روابط عمومی مخابرات چگونه سر از تئاتر درآورده است؟

- (با خنده) سوال تان برعکس است! من ابتدا در تئاتر فعالیت داشتم و بعد به استخدام مخابرات درآمدم. جالب آنکه به دلیل اینکه در مخابرات کار می کردم تصمیم گرفتند روز جهانی مخابرات را با تاریخ تولد من یکی کنند.


جالب اینکه تحصیلات شما راه و ساختمان است...

- بله. این هم جزو عجایب دیگر زندگی من است. از کودکی به تئاتر علاقه داشتم. خانواده مذهبی داشتیم و پدرم به شدت مخالف فعالیت هنری بود. حتی به برادرم اجازه نداد در رشته تئاتر تحصیل کند اما من طور دیگری با او برخورد کردم و چندین بار که در مدرسه اجرا داشتم، خانواده ام را برای نمایش دعوت کردم تا متوجه شوند کار مبتذلی انجام نمی دهیم. علاقه من به تئاتر بیشتر و بیشتر می شد.

سه بار در دانشگاه تهران قبول شدم اما در امتحان عملی یا همان مصاحبه ردم می کردند. یک روز یکی از اساتید دانشگاه من را دید و گفت یکی از مدیران با حضور تو مخالف است؛ می گوید تو سیاه باز هستی و اگر به اینجا بیایی، محیط اینجا را خراب می کنی! به این ترتیب بود که نتوانستم به صورت دانشگاهی در این رشته ادامه تحصیل بدهم. پس از آن به استخدام مخابرات درآمدم، آن هم در شیفت شب. آن هم به دلیل اینکه در طول روز بتوانم به فعالیت های تئاتری خود سروسامان دهم. همان زمان در دانشگاه مشغول تحصیل در رشته راه و ساختمان شدم.

چرا سعی نکردید دوباره سمت تئاتر بروید؟

- یک ترم تئاتر خواندم اما مخالفت هایی در محل کارم وجود داشت و فشارهایی سنگین داشتم که باعث شد از ادامه تحصیل انصراف دهم. البته رشته راه و ساختمان در فعالیت های من بی تاثیر نبود. بعد تحصیل در این رشته تمام طراحی های صحنه و دکورها را خودم انجام می دادم.