دور از اجتماع گیشه ها

هفته نامه همشهری جوان - محمد طالبیان: دور از اجتماع خشمگین به هیچ وجه به تابستان 2015 تعلق ندارد. این اثر به نوعی دیگر در سینمای امروز جهان جایی ندارد. توماس وینتربرگی که «هانت» را در کارنامه اش دارد، مطمئنا از این موضوع باخبر بوده. اما در نهایت، تصمیم گرفته رمان قدیمی توماس هاردی را برای بار دیگر یا شاید آخرین بار تبدیل به فیلمی سینمایی کند.

حتی بهترین آثار رمنس چند سال اخیر هیچ شباهتی به اثر فعلی ندارند.


شاید اگر کمی به عقب برگردیم، نمونه هایی مشابه با دور از اجتماع خشمگین را در دهه ۹۰ میلادی ببینیم؛ فیلمی که کاملا از ساختار امروزی دوری کرده و با نمایشی آهسته سعی در غرق کردن مخاطب دارد، اما آیا در این کار موفق بوده؟ ساخته جدید وینتربرگ دقیقا همچون اقتباس ۱۹۶۷تا حد زیادی به رمان وفادار بوده و سعی داشته همان حال و هوای قدیمی را زنده کند.

اما بدون شک در این روزگار مخاطب آنچنانی ندارد. پیش تر درباره اقتباس ضعیف کودک ۴۴ و وفادارنبودن آن به منبع اصلی اشاره کردیم، اما این بار سعی داریم به اثری بپردازیم که با فراموش کردن نکاتی کوچک اما کلیدی از رسیدن به موفقیت های بزرگ بازمانده.

روایتی نو از داستانی قدیمی

فیلم روایتگر داستان زندگی بثشیبا اوردین (کری مولیگان) زن جوان مصممی است که بعد از به ارث بردن یک مزرعه تصمیم می گیرد آن را به تنهایی اداره کند. او خواستگارهای زیادی دارد: گابریل اوک چوپان (ماتیاس اسچوئنائرتس) قبل از خاموش شدن ستاره اقبالش به بثشیبا پیشنهاد ازدواج می دهد؛ همسایه پولدار بثشیبا، ویلیام بولدوود (مایکل شین)، نیز عاشق بث می شود، اما او هم جواب منفی می شنود؛ تنها کسی که نظر بثشیبا را جلب می کند، سربازی به نام فرانک تروی (تام استوریچ) است.

با وجود اینکه، رابطه آنها به ازدواج ختم می شود، اما از حد یک عشق زودگذر دوران جوانی فراتر نمی رود، به طوری که بثشیبا تقریبا بلافاصله از تصمیم عجولانه اش پشیمان می شود، در حالی که فرانک تمام پول او را در قمار می بازد و مزرعه او را به رهن می گذارد. فیلم سعی ندارد هیچ پیچیدگی خاصی را به رمان سرراست توماس هاردی اضافه کند؛ رمانی که سعی دارد داستانی عاشقانه را با چالشی خاص روایت کند.

وفاداری تا چه حد؟

جان شلزینگر سال ۱۹۶۷ فیلمی براساس این رمان ساخت که حالا اثری کلاسیک است. در آن نسخه، جولی کریستی نقش بثشیبا، آلن بیتس نقش اوک، ترنس استمپ نقش تروی و پیتر فینچ نقش بولدوود را بازی می کنند. این فیلم خطر کرده بود و مثل رمان، با افراط گری با موضوع خود رو به رو شده بود.


در حالی است که اقتباس وینتربرگ بیشتر یک نسخه واقع گرا از رمان هاردی است که المان های جنجالی را به حاشیه رانده و حس می شود از حضور چنین المانی هایی شرم داشته. با این کار، نیکولز (فیلمنامه نویس) رمانی را که در واقعیت بسیار ناراحت کننده است، به فیلمی «معمولی» بدل کرده که با وجود بازی های خویش، بخشی از قدرت خود را از دست داده است. نکته ای که در این میان از یاد رفته، هدفی است که نویسنده کتاب در ده ها سال پیش به دنبال آن بوده.

فراموشی یک موضوع

هاردی شاید در ظاهر سعی داشته روابط نزدیک چند انسان را به نمایش درآورد، اما در باطن به دنبال چیز دیگری بوده. مشکلاتی که در آن زمان اجتماع انگلیسی گرفتار آنها بوده بخش اصلی عمق داستانی بازی را شکل می دهند که در اقتباس سینمایی وینتربرگ به کلی فراموش شده اند. در این نسخه سینمایی فقط رابطه بث با افرادی همچون اوک، بولدوود تروی است که اهمیت داشته و مساله ای همچون اختلاف طبقاتی به هیچ وجه مورد توجه قرار نمی گیرد.

زمانی که هاردی رمان خود را در سال ۱۸۷۴ نوشته بخش عمده ای از مشکلات اجتماعی به اختلاف طبقاتی ارتباط پیدا می کرده. اما اکنون که این موضوع اهمیت کمتری دارد، دیود نیکولز به عنوان فیلمنامه نویس نگاه درستی به آن نداشته هرچند دغدغه امروزه جامعه ای همچون انگلیس دیگر اختلاف طبقاتی نیست، اما با نمایش درست آن مطمئنا فیلم در سطح کیفی بالاتری قرار می گرفت.

آثار مشابه که در کنار داستان های اصلی خود سعی دارند زشتی جنگ، فقر یا مسائل این چنینی را به نمایش درآورند در طول سال های گذشته به مراتب بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند؛ مساله ای که دور از اجتماع خشمگین را از رسیدن به رتبه های بالاتر بازداشته.

برگی از ادبیات کلاسیک

برگ برنده توماس هاردی در زمان نوشتن این رمان، شناخت دقیق او از روستایی است که در آن بزرگ شده بود. او گاهی در زمان نوشتن دور از اجتماع خشمگین در کلبه پدر و مادرش آن قدر هیجان زده می شد که موقع استراحت و پیاده روی، از روی زمین برگ یا سنگی بر می داشت و جملاتی را که به ذهنش می رسید، روی آنها یادداشت می کرد. مهارتی که در نوشتن دور از اجتماع خشمگین دیده می شود، خواننده را شگفت زده می کند. همچنین این رمان نشان می دهد که هاردی در جای جای نوشته هایش، غریزه خود را به سمت تجربه کردن تکنیک های ادبی هدایت می کند.

هاردی از نظر اجتماعی مرد حاشیه ها بود. برخلاف دیگر نویسنده های آن زمان که شخصیت اصلی آثارشان هرگز یاد نگرفتند مسیر خود را عوض کنند، هاردی موفق می شود رمانی چندآوایی خلق کند که بین داستانی شبانی، رئالیسم اجتماعی، داستانی ملودرام، گوتیک و احساسی در نوسان است. انگار هاردی قصد داشته خواننده را در وضعیت تعلیق نگه دارد؛ آن هم نه فقط تعلیق اینکه کدام یک از سه دلداده به بثشیبا می رسد، بلکه در حس تعلیق ژانری که هاردی در آن می نویسد.


این کار، شاخصی برای سنجش نبوغ هاردی است. او می تواند این تعلیق را بدون قربانی کردن خوشخوانی رمان حفظ کند. عجیب ترین نکته درباره این متن باکیفیت این است که برای اولین بار به صورت پاورقی در یکی از نشریه های قدیمی انگلستان به چاپ می رسید. هاردی حتی نام خود را در این پاورقی ها ذکر نمی کرد و همین موضوع باعث شده بود بسیاری به دنبال نویسنده اصلی آن بروند. «جورج الیوت» یکی از اصلی ترین کاندیداهای نوشتن این پاورقی ها بود؛ نویسنده ای هرچند در انتهای قرن نوزدهم آثار چشمگیری نوشت، اما هیچ گاه نتوانست سبک نوشتاری هاردی را تکرار کند.

دفاع همه جانبه منتقدان از دور از اجتماع خشمگین

سادگی بهترین چیز است

منتقدان در مواجهه با دور از اجتماع خشمگین در مجموع نظر مثبتی به فیلم داشته اند و ساخته توماس وینتربرگ را اقتباسی قابل قبول و خوب از رمان هاردی می دانند، گزیده ای از نظرات منتقدان مطرح سینمایی که «هفت فاز» آن را منتشر کرده در ادامه می خوانید.

• جیمز براردینلی: انتخاب کری مولیگان برای ایفای نقش بثشیبا، نقشی که اگر فیلم ۲۰ سال پیش ساخته می شد، ممکن بود به اما تامسون داده شود، خیلی خوب است. او خونسرد و بااعتماد به نفس است، بیننده به توانایی اش احترام می گذارد و می پذیرد که برای کامل شدن نیازی به یک مرد ندارد.

• دیوید ارلیچ. تایم اوت نیویورک: توماس وینتربرگ، کارگردان همیشه از دگرگونی عرف های سینمایی لذت برده است، او آشکارا شیفته متن داستان هاردی شده، اما فیلم او سرگرم کننده است، از این رو که مایل نیست بیش از اندازه ملاحظه کتاب او را کند.

• رابیکولین/ تلگراف: یک اقتباس قابل احترام، با این وجود اگر کمی به تندی فیلم اضافه می شد، بیشتر در مسیر درست قرار می گرفت.

• جین کروتر، توتال فیلم: فیلم به اندازه کافی جذبه دارد که تماشاگران جدید وینتربرگ را درگیر کند و به اندازه کافی قابل احترام است که روشنفکران را ساکت نگهدارد.

• انجیاریگو، امپایر: خارق العاده، اقتباسی درگیرکننده و خوش ظاهر با اجراهای عالی. فقط به اندازه اقتباس قدیمی تر در دهه ۶۰ ماندگار نیست.

• رکس رید/ نیویورک آبزرور: فیلم از چند مسیر به رستگاری می رسد و کاملا ارزش تماشاکردن دارد. در مجموع این فیلم در جایگاهی بالاتر از هر آنچه که اخیرا دیده ایم قرار می گیرد.

اقتباس های نام آشنا

قرارگرفتن دور از اجتماع خشمگین در میان آثار هنری کلاسیک و قابل توجه زمان خود راه را برای اقتباس های متعدد سینمایی باز گذاشته. رمان توماس هاردی یکی از آثاری است که طی سال های اخیر چندین بار تبدیل به فیلم شده و البته یکی از آنها در سطح بالایی قرار داشته که وظیفه کارگردانی آن را جان شلزینگر معروف برعهده داشته. با توجه به این موضوع سعی کرده ایم به بررسی اقتباس هایی بپردازیم که تاکنون براساس دور از اجتماع خشمگین ساخته شده اند.

۱۹۱۵: لارنس تریمبل

اولین اقتباس سینمایی این اثر در سال ۱۹۱۵ توسط لارنس تریمبل شکل گرفت؛ فیلمی صامت که سعی داشت با نمایش رابطه عجیب شخصیت های داستان، خود را به نسبت دیگر فیلم های ژانر رمنس آن سال ها متمایز کند. هرچند در این فیلم افرادی همچون فلورنس ترنر و هنری ادواردز به ایفای نقش پرداختند، اما در نهایت اولین اقتباس دور از اجتماع خشمگین کمتر دیده شد و آن طور که باید مورد توجه مخاطبان آن زمان سینما قرار نگرفت.

۱۹۶۷: جان شلزینگر


بعد از سال ها فاصله در نهایت جان شلزینگر که اثری همچون کابوی نیمهش ب را در کارنامه دارد، اقتباسی جدید را براساس این داستان کارگردانی کرد. بعد از گذشت سال ها و حتی اکران ساخته اخیر وینتربرگ همچنان فیلم ۱۹۶۷ به عنوان بهترین اقتباس از داستان توماس هاردی شناخته می شود که با درنظر گرفتن تمام نکات داستانی موجود تبدیل به اثری جاویدان شد. در این فیلم چهره مطرحی همچون جولی کریستی ایفای نقش می کرد که برای بازی در عزیز موفق به دریافت جایزه اسکار شده بود. هرچند اقتباس سال ۱۹۶۷ در گیشه ها عملکرد خوبی نداشت اما در نهایت توانست یک نامزدی اسکار و سه جایزه گلدن گلاب را به خود اختصاص دهد.

۱۹۹۸: نیکولاس رنتونی


سومین اقتباس رسمی از رمان توماس هاردی هرچند تنها فرصت حضور در تلویزیون را داشت، اما همواره به عنوان یکی از بهترین ساخته های تلویزیون انگلستان شناخته می شود؛ اثری که به دشت از ساخته شلزینگر وام گرفته بود، اما در نهایت با توجه به بازی متوسط بازیگرهایش آن طور که باید مورد استقبال قرار نگرفت. فیلم ۱۹۹۸ توسط نیکولاس رنتونی ساخته شد که اثر قابل توجهی را در کارنامه ندارد.

اطلاعات فوری

• کارگردان: توماس وینتربرگ

• فیلمنامه نویس: دیوید نیکولز

• مدیر فیلم برداری: شارلوت بروس کریستنسن

• موسیقی: کریک آرمسترانگ

• بازیگران: کریم ولیگان (بثشیبا اوردین)، ماتیا ساسچوئنائرتس (گابریل اوک)، مایکل شین (ویلیام بولدوود)، جونو تیمپل (تام استوریج)

• محصول ۲۰۱۵ انگلستان

شخصیت ها در گذر زمان

بثشیبا اوردین


۱۹۶۷

در این فیلم جولی کریستی نقش اصلی را بر عهده داشت و در نهایت توانست تصویری جالب توجه از این شخصیت را به نماش درآورد. کریستی دو سال پیش از بازی در این فیلم موفق به دریافت جایزه اسکار برای فیلم عزیز شده بوده.

۱۹۹۸

پالوما پائیزا هرچند توانست عملکرد خوبی در اقتباس تلویزیونی این اثر داشته باشد، اما بعد از سال ها همچنان موفقیت خاصی به دست نیاورده و در مجموعه های تلویزیونی به ایفای نقش می پردازد.

۲۰۱۵

کری مولیگان بدون شک یکی از مهم ترین چهره های نسل جدید سینمای جهان است؛ بازیگری که تاکنون توانسته یکبار نامزدی اسکار را تجربه کند، با بازی در «رانندگی» وارد مرحله ای جدید از فعالیت سینمایی خود شد و این بار نیز توانست چهره مناسبی را بثشیبا را به نمایش در آورد.

گابریل اوک


۱۹۶۷

آلن بیتس بدون شک یکی از چهره های مطرح سینما و تلویزیون انگلستان است. او که در کارنامه خود جایزه بفتا را دارد، هرچند عملکرد درخشانی در ساخته شلزینگر نداشت، اما توانست در کنار دیگر چهره ها تمی مناسبی را تشکیل دهد.

۱۹۹۸

ناتانیل پارکر همچون دیگر چهره های حاضر در اقتباس سال ۱۹۹۸ در نهایت نتوانست به موفقیت آنچنانی دست پیدا کند. پارکر حتی طی سال های اخیر موفق به دریافت نقش خوبی نشده و مشغول به صداگذاری در بازی های ویدئویی شده.

۲۰۱۵

ماتیاس اسچوئنائرتس را بسیاری از همکاری او با ماریون کوتیار می شناسند. این دو با بازی در فیلمی فرانسوی تحت عنوان زنگار و استخوان توانستند یکی از بهترین ساخته های چندسال اخیر فرانسه را شکل دهند. فیلمی که نقش سکوی پرش را برای استچوئناترتس ایفا کرد.

ویلیام بولدوود


۱۹۶۷

پیتر فینچ، یکی دیگر از بازگیرهای پرافتخار اقتباس شلزینگر از داستان دور از اجتماع خشمگین بود. فینچ با بازی در نقش بولدوود توانست توجه بسیاری از منتقدان را به خود جلب کند. فینچ حتی برای دیگر فیلم شلزینگر یعنی یکشنبه خونین یکشنبه نامزد اسکار شود. البته در ادامه، فینچ برای بازی در شبکه موفق به دریافت این جایزه شد.

۱۹۹۸

نایجل تری، یکی دیگر از اعضای نفرین شده اقتباس ۱۹۹۸ دور از اجتماع خشمگین است. او که در ۶۹سالگی درگذشت، طی سال ها فعالیت خود هیچ جایزه خاصی را به خود اختصاص نداد و از جمله نقش آفرینی هایش می توان به تروی اشاره کرد. تری در این فیلم نیز نقش آنچنان مهمی نداشت.

۲۰۱۵

مارتین شین بعد از گری مولیگان شناخته شده ترین بازیگر ساخته جدید وینتربرگ است. شین که از خانواده ای کاملا هنری می آید، به عنوان یکی از چهره های پرافتخار تاریخ ولز شناخته می شود. اوج کارنامه هنری شین مربوط به فیلم «ملکه» و سریال اخیرش می شود که برای او نامزدی گلدن گلاب را به همراه داشته.

فرانک تروی


۱۹۶۷

ترنس استمپ یکی از معدود بازیگرهای سینمای جهان است که در اولین فیلمش، موفق به نامزدی اسکار شد. استمپ در همان ابتدای کار با بیلی باد تبدیل به ستاره شد، اما در ادامه نتوانست روند موفق خود را ادامه دهد. استمپ ۷۷ساله همچنان به عنوان یکی از ستاره های کهنه کار سینما شناخته شده و معمولا عملکرد مناسبی در فیلم هایش دارد.

۱۹۹۸

جاناتان فرت بدشانس ترین بازیگر اقتباس ۱۹۹۸ این مجموعه است؛ بازیگری که هرچند به عنوان یکی از استعدادهای جوان انگلیس شناخته می شد، اما با چند حضور ضعیف، عملا کارنامه خود را به نقطه پایان رساند. فرت امروز عملا در فیلم خاصی حضور ندارد.

۲۰۱۵

دور از اجتماع خشمگین با وجود اینکه فیلم آنچنان بزرگی نیست، اما به عنوان مهم ترین حضور تام استوریچ در سینما شناخته می شود: بازیگر ۲۹ ساله ای که تاکنون فیلم موفقی را تجربه نکرده. این بار هرچند عملکرد درخشانی نداشت، اما توانست در ترکیب فیلمی با کیفیت قرار گیرد.