چرا مردم سریال های ماهواره را دوست دارند؟

روزنامه صبا - فرنوش ارس خانی: رسانه‌ها به عنوان تنها حاملان و منتقل کنندگان پیام در ساختار فرهنگ و باورها و افکار عمومی نقش مهم و بسزایی دارند. شیوه برنامه‌سازی بر اساس سلیقه و نیاز مردم جامعه، تنها رسالت مهم رسانه فرهنگی محسوب می‌شود. اگرچه رسانه‌ای مثل تلویزیون، اولویت مهم و اصلی‌اش ارتباط با مخاطبان است اما گاه از مولفه‌هایی پیروی می‌کند که از فرهنگ و ذهنیت مردم جامعه فرسنگ‌ها فاصله دارد. تبعات ناشی از این قضیه امروز اکثر کارشناسان و مولفان را واداشته تا به بررسی دقیق جهت‌گيری‌های مخالف برخی نسبت به رسانه ملی و گرایش پیدا کردن آن‌ها نسبت به ماهواره، بپردازند. در این گزارش سعی کردیم فرضیه‌های مختلفی را درباره این مساله که از آن به عنوان یکی از دغدغه‌های مهم رسانه ملی یاد می‌شود مطرح کنیم.

با آدم‌های مختلفی که مدت‌هاست در رسانه ملی فعالیت می‌کنند، حرف زدیم و هریک نظرات مختلفی نسبت به این قضیه داشتند... گزارش امروزمان را که در آن از نگاه کاملا بی‌طرفانه و دوسوگرایانه‌ای نسبت به قلمرو پیدا کردن برخی از شبکه‌های ماهواره‌ای در خانه‌های مردم استفاده شده، به همراه اسماعیل عفیفه، اصغر هاشمی، سیدضیاءالدین دری، مرجانه‌گلچین، امیرحسین رستمی و دکتر امان‌اله قرایی مقدم بخوانید.


عبور از خط قرمزها، ممنوع!

تغيير ديدگاه مديريتی، اعتراض برخی از مسئولان نظام نسبت به داشته‌ها و آثار تلويزيونی، چند سالی است که از آن به عنوان يک مساله جريان‌ساز رسانه‌ای ياد می‌شود. چه بسا در این چند ساله مداخله در عملکرد رسانه ملی، بیش از سایر رسانه‌ها بوده است. نمونه قابل توجه این اتفاق، بحث‌ها و حواشی است که سال ۸۶ نسبت به سریال«ساعت شنی» رخ داد. حتی مخالفت‌های حوزه‌ای با پخش این سریال، به خاطر موضوع آن، باعث شد سه قسمت از این مجموعه، به علت عبور از خط‌قرمزها دستخوش تغییر و تحول شود و سکانس‌های مهمی از این سریال بیرون بیاید. البته قضیه به همین جا ختم نشد. این اتفاق برای سریال‌های دیگری مثل «بزنگاه» و «تا ثریا» رخ داد و این مجموعه‌ها هم با واکنش‌های منفی و تغییرات و سانسورهای بسیاری مواجه شدند.

ابداع ترفندهای جدید برای جذب مخاطب

واکنش‌های متفاوت و منفی نسبت به پخش این سریال‌ها به اندازه‌ای بود که تلویزیون بعد از آن تصمیم گرفت ديگر سراغ خط قرمزهای پر دردسر و موضوعات جریان‌ساز و حاشیه‌ای نرود. شاید اتکا و تاکید بیش از حد رسانه ملی بر اهمیت این موضوع بود که باعث شد برخی از کارگردانان رسانه ملی از فعالیت در این عرصه نیز دلسرد شوند و شمار زیادی از آن‌ها به فعالیت در سینما و شبکه نمایش خانگی روی آوردند. وقتی این قضیه را برای اسماعیل عفیفه، تهیه‌کننده آثار تلویزیونی مطرح کردیم، او هم به اتفاقاتی که در سال‌های گذشته برای تلویزیون رخ داد اشاره کرد.

عفیفه تاکنون مجموعه‌های موفق «همسایه‌ها»، «پس از باران»، «میوه ممنوعه» و «زمانه» را برای تلویزیون ساخته است. او در مورد شرایط اخیر تلویزیون می‌گوید: در ۵ و ۶ سال گذشته، یکسری مشکلات برای تلویزیون به وجود آمد. این اتفاق با پیشرفت تکنولوژی و تعدد شبکه‌های فارسی زبان همزمان شد. بر این اساس، سریال‌های متعددی از این شبکه‌ها پخش شدند و تقریبا توانستند مخاطبان ایرانی را به سوی خودشان جذب کردند.


او اما یکی از علت‌های مهم توجه مردم به سریال‌های ماهواره را کاهش سطحی کیفی آثار تلویزیونی می‌داند: ساخت سریال‌های جذاب تنها بخشی از ملاک‌های جذب مخاطب است. چون ‌بقیه حوزه‌های تلویزیون، خصوصا در حوزه‌ی خبر، دچار یکسری ضعف‌ها و کمبودها هستند. به نظرم تلویزیون برای پر کردن چنین خلاءهایی، باید به شکل یکپارچه‌ای در ساخت برنامه‌های متنوع‌ تلاش کند. حتی در حوزه‌های سیاسی و خبر هم دست به مجموعه‌ای از تغییرات بزند و روش‌های جدیدی را ابداع کند.

عفیفه این روزها در حال تهیه و ساخت مجموعه‌ «یادداشت‌های یک زن خانه‌دار» به کارگردانی مسعود کرامتی است. او شرایط جدید صدا وسیما را خوب و مثبت ارزیابی می‌کند و در این باره معتقد است: فکر می‌کنم با شرایط فعلی و تیم جدید صدا و سیما، اتفاقات مهمی در زمینه تولیدات تلویزیونی رخ خواهد داد. اگر مسئولان با برنامه‌ریزی کاملا دقیق و حساب شده‌‌ای ریزش مخاطب را جبران کنند، بدون شک مردم دوباره به تلویزیون اعتماد خواهند کرد.

سریال تماشا کردن سلیقه‌ای است

اصغر هاشمی از کارگردانان موفق تلویزیون، با این‌که مدت‌هاست در عرصه فیلمسازی فعالیت نمی‌کند، اما از کارگردانانی که نگرش عمیقی نسبت به آثار تلویزیونی دارد. کارگردان مجموعه موفق «آپارتمان» و «یک مشت پر عقاب» درباره گرایش مردم نسبت به شبکه‌های ماهواره‌ای، تاکید دارد: سریال تماشا کردن سلیقه‌ای است. برخی دوست دارند که سریال‌های ترکیه‌ای را تماشا کنند و برخی مجموعه‌های تلویزیونی رسانه‌ی خودشان را. بنابراین نمی‌توان چیزی را به مردم تحمیل کرد.

تبلیغ، دلیل دیگر گرایش مردم نسبت به ماهواره

هرچند کاهش سطح کیفی آثار تلویزیونی، مهم‌ترین علت گرایش مردم به ماهواره است، اما باید این قضیه را هم در نظر گرفت که بخشی از توجهات مردم نسبت این رسانه، افزایش و گستردگی تبلیغات در آن است. چرا که هر چقدر توجهات و تبلیغات نسبت به یک پدیده بیشتر باشد، اغلب مردم هم به دنبال آن خواهند رفت.

دکتر امان‌اله قرایی مقدم که یکی از صاحب نظران و اساتید حوزه جامعه‌شناسی است، در این باره معتقد است: به طور کلی فیلم‌های سینمایی، نقاشی‌ها، کارتون‌ها و... از مهم‌ترین ابزار و وسایلِ تبلیغات رسانه‌ای محسوب می‌شوند و گاه تاثیرات منفی و ناخوشایندی بر روی بینش، رفتار، سبک زندگی، چشم اندازها، نیازها و نگرش مردمِ جامعه باقی می‌گذارند. حتی نظریه‌پردازان غرب‌گرا نیز معتقدند، فرهنگ غربی از همه‌ی فرهنگ و تمدن‌ها برتر است و باید سبک زندگی تمام مردم دنیا برگرفته از این تمدن باشد. اما این دیدگاه به برنامه سازان هم سرایت پیدا کرده است.

وقتی از قرایی مقدم علت نفوذ این رسانه‌ها را در فرهنگمان جویا می‌شویم او در پاسخ می‌گوید: از زمانی‌که کالاهای چینی جایگزین محصولات خودمان شدند، رسانه‌های بیگانه هم به راحتی توانستند راه ورود به خانه‌های مردم را پیدا کنند. از این رو می‌توان گفت مقصر اصلی، عوامل درونزا هستند که اجازه ورود و نفوذ رسانه‌های بیگانه را به فرهنگ خودشان می‌دهند.

نادیده انگاشتن جذابیت‌های تصویری و بصری در سریال‌ها

اکثر سریال‌های ترکیه‌ای که در یکی، دو سال اخیر بدجوری روی بورس بوده‌اند، موضوعاتی مثل خیانت و مثلث عشقی و بی قید و بند باری حرف اول را در آن‌ها می‌زند. این فرمول‌ها که عناصر اصلی جذب مخاطبان ایرانی هستند، به شکل مداوم و یک‌پارچه‌ای در تمام سریال‌های ترکیه‌ای دیده می‌شوند. سیدضیاءالدین دری، کارگردان سریال‌های «کیف انگلیسی» و «کلاه پهلوی»، که سریال اخیرش با حواشی متعددی مواجه شد تحلیل دیگری نسبت به تماشای این مجموعه‌ها دارد. او تماشای سریال‌های ماهواره‌ای را به معنای ارجحیت بر مجموعه‌های تلویزیونی نمی‌داند. دری می‌گوید: به طور کلی شبکه‌های ماهواره‌ای ۴ سریال بیشتر ندارند که در طول روز چندین مرتبه پخش آن‌ها تکرار می‌شود. حتی گاهی اوقات مردم به این خاطر که سریال‌های ماهواره با مجموعه‌های تلویزیون خودشان تداخل دارد، تکرار آن‌ها را روز بعد تماشا می‌کنند. برای همین تماشای سریال‌های ماهواره به این معنا نیست که مردم آن‌ها را به برنامه‌های تلویزیون خودشان ترجیح می‌دهند. فقط می‌خواهند سریال‌های هر دو رسانه را تماشا کنند.
دری اما اهمیت و توجه مردم به سریال‌های ماهواره را به خاطر تاکید بر جذابیت‌های تصویری و بصری در آن‌ها می‌داند: با وجود این‌که اخیرا چیزی بالغ بر 3 و 4 میلیارد تومان، برای ساخت سریال‌هایی با درجه کیفیت ب کنار گذاشته می‌شود، اما در نهایت هیچ هزینه‌ای برای بخش جلو‌ه‌های بصری و تصویری در نظر گرفته نمی‌شود.

فاصله با استانداردهای سریال‌سازی

در ادامه نیز مرجانه گلچین نسبت به این شبکه‌ها که قصد رقابت با برنامه‌های تلویزیون را دارند، انتقاد می‌کند. او می‌گوید: متاسفانه شبکه‌های ماهواره‌ای، بلای بزرگی است که چند سالی است به جان مردم ما افتاده و هنرمندان را از نان خوردن انداخته است. من فکر می‌کنم تنها اقدامی که باید برای مقابله با این شبکه‌ها انجام داد، تبلیغِ کیفیت و کار خوب است، از متن و کارگردانی گرفته تا بازیگری و تجهیزات و امکانات مناسب. گلچین که این روزها در حال بازی در سریال «نفسِ گرم» محمد مهدی عسگرپور است، در ادامه خاطر نشان نیز معتقد است: «ما هنوز با استانداردهای سریال‌سازی فاصله زیادی داریم. سوژه‌های ناب و داغ بسیاری وجود دارند که به راحتی از آن‌ها می‌گذریم و سراغ‌ هیچ از یک آن‌ها نمی‌رویم. به نظرم با حداقل‌ امکانات هم می‌توان کارهای خوبی ساخت. همیشه که نباید سراغ سوژه‌های تکراری و سهل الوصولی مثل ازدواج رفت.


گلچین در ادامه ضمن انتقاد به برخی از فیلم‌سازانی که به راحتی و بدون هیچ دردسری سریال می سازند، می‌گوید: اگر بخواهیم به شکل سهل‌الوصول مجموعه‌ای بسازیم، مسلما هیچ اتفاقی برای سریال‌هایمان رخ نخواهد داد... سریال سازی شوخی نیست که بخواهیم در دقیقه ۹۰ سراغ ساخت مجموعه‌ای برویم، شتابزده کار انجام دهیم و در تایم‌های بسیار طولانی فیلمبرداری داشته باشیم. جالب این‌جاست که سازندگان این نوع مجموعه‌ها هیچ مشکلی با این مدل برنامه‌سازی ندارند! آن‌ها مجموعه سازی را یک دورهمی می‌دانند که قرار است لحظاتی درکنار هم باشند!

تلویزیون محل آزمون و خطا نیست

اما در ادامه وقتی این قضیه را با امیر حسین رستمی در میان گذاشتیم، او نظر دیگری نسبت به دیگر همکارانش در حوزه تلویزیون داشت. بازیگر مجموعه «شمس العماره» معتقد است: ما ایرانی‌ها یک دشمن و رقیبی به اسم ماهواره داریم، که برای هیچ یک از سریال‌هایش، خط قرمزی‌ای اعمال نمی‌شود. این برنامه‌ها تمام تلاش‌شان این است تا مخاطبان ایرانی بسیاری را به خود جذب کنند.


رستمی در ادامه نیز اذعان دارد: به نظرم اگر تلویزیون به خلاقیت‌ و استعداد هنرمندان این عرصه بیشتر توجه کند، به سادگی می تواند سریال‌های ماهواره‌ها را شکست دهد و بیننده‌های بیشتری را به سمت خودش جذب کند. چه بسا تلویزیون باید در برخی بخش‌ها هم سخت‌گیرانه‌تر‌ عمل کند. سخت‌گیری از جهتِ ساخت، پرداخت، قصه، کیفیت و کارگردانی و به هر کارگردانی اجازه سریال‌سازی داده نشود. چون تلویزیون جای مناسبی برای آزمون و خطا کردن نیست و باید از کارگردانان و بازیگرانی که امتحان پس داده‌اند بیشتر استفاده کرد.