چرا «دی جی فسنقری» از این سریال حذف شد؟

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر: «جاده قدیم» محصول مسئولان سابق تلویزیون است که در مرکز سیمافیلم به سرانجام رسید و قرار بود از 25 مرداد سال 1393 روی آنتن شبکه دو برود. در آخرین لحظه سریال بهرام بهرامیان از پخش باز ماند و هیچ توضیح خاصی درباره آن عنوان نشد.

این سریال در نهایت هفته گذشته روی آنتن شبکه یک رفت؛ با مقداری ممیزی. از دی جی فسنقری در قسمت های اول خبری نبود و یک جاهایی سریال به شکل ناشیانه ای پرش داشت. برای اطلاع از کم و کیف این اتفاق و نیز طرح سوالاتی درباره «جاده قدیم» سراغ امید سهرابی که به همراه امیر طلاچیان فیلمنامه این سریال را نوشته رفتیم.


برخی قسمت های «جاده قدیم» پرش داشته. اتفاقا مخاطبان هم متوجه ممیزی سریال شده اند و درباره اش نوشته اند. مشخصا دلیل این سانسور چیست؟

- تا قسمت سوم واقعا این اتفاق بود ولی از قسمت چهارم به بعد به خاطر اینکه تلویزیون یک مقدار هماهنگ تر برخورد می کند، پرش ها خیلی کم شده و به مرور کمتر هم می شود چون مسئولانه تلویزیون احساس کرده اند سریال هیچ مشکلی ندارد و حساسیت ها فروکش کرد. بخصوص اینکه سریال زیر نظر گروه فیلم و سریال شبکه یک است و آقای رحمان سیفی آزاد خیلی محبت کردند تا سریال دیگر برش نداشته باشد.

یعنی سریال دیگر اصلاحیه ندارد؟

- اصلاحیه هست ولی دیگر پرش ندارد. ممیزی برای همه آثار هست ولی اگر این حساسیت ها درباره «جاده قدیم» شکل نمی گرفت همین اندازه ممیزی وجود نداشت. من بالای شش هزار دقیقه برای تلویزیون کار کرده ام و یک فریم اصلاحیه به به نوشته های من نخورده بود. من هم خطوط قرمز را می شناسم هم بچه این مملکتم هم ضوابط و جایگاه تلویزیون را می دانم. برای اولین بار است که شاهد این ممیزی ها بوده ام و همانطور که گفتم دلیلش حساسیت کاذبی است که شکل گرفته بود.


روی حضور دی جی فسنقری در قسمت های اول سریال خیلی مانور داده شد، دلیل حذفش چه بود؟

- به خاطر بی مسئولیتی برخی مسئولان شائبه ای درباره سریال ایجاد شد اما بعدا وقتی دیده شد این سوءتفاهم ها از بین رفت. بخصوص همت آقای پورمحمدی (معاونت سیما) و تلاش آقای سیفی آزاد (مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک) باعث شد دوستان به این نتیجه برسند سریال مشکلی ندارد. در قسمت های اول یک مقدار سختگیری بود اما خدا را شکر بعد از آن شرایط بهتر شد.

در این مدت زمزمه هایی به گوش رسید که قرار است سریال دوبله شود، صحت داشت؟

- به هر حال بعضی از مسئولان نکاتی داشتند که اصلا عملی نبود. این لهجه اصلا توهین نکرده و همه برداشت های این دسته از مسئولان براساس شنیده ها بود اما حضور آقای پورمحمدی و آقای سیفی آزاد باعث شد مدیریت اصولی تر شود. اگر نکته ای هم بوده پسماند نگاه قبلی است که واقعا هم مشخص نیست منبع و مرجع این نگاه کجا بوده...

از حرف تان اینطور برمی آید که مدیران قبلی تلویزیون کلا پشت سریال را خالی کرده بودند.

- من نمی توانم راجع به مدیران قبلی قضاوت کنم. این سریال در شبکه ای تولید نشده بود که مستقیما با مسئول مربوط در تماس باشیم. «جاده قدیم» محصول سیمافیلم است. وقتی محصول سیمافیلم است به اصطلاح یک مقدار یتیم تر است ولی نمی توانم بگویم کسی پشت سریال را خالی کرده بود. این را می توانم بگویم که مسئولان فعلی به آن توجه کرده اند.


گفته بودید با سریال های مطرح مثل «برکینگ بد»، آثار مهرجویی و تارانتینو شوخی کرده اید اما تا حالا نمودش را در «جاده قدیم» ندیده ایم. این شوخی ها حذف شده یا بعدا شکل می گیرد؟

- این شوخی ها در قسمت های بعدی است. ببینید پارادوی کردن (تقلید طنزگونه از یک کار هنری) همیشه وجود داشته و ریشه در تاریخ سینما دارد. حتی «پدرخوانده» هم پارادوی شده. یک وقتی شما کاری را تقلید می کنید ولی یک وقتی با آثار مطرح شوخی می کنید. این دو مسئله جدا است. با اینحال هنوز شوخی های سریال «جاده قدیم» با آثار مشهور به این بخش نرسیده.

قصه «جاده قدیم» در این چند قسمت شکل گرفته. بیننده می داند سه نفر با گاوشان به تهران آمده اند و دچار مشکلاتی شده اند. با اینحال روند داستان و معرفی شخصیت ها کند است. در حالی که از فضای سریال اینطور برمی آید که بیننده در همان یکی دو قسمت اول میخکوب می شود. این به ضرر سریال نیست؟ بیننده اش ریزش نمی کند؟

- نه. به نظرم حجم قصه اتفاقا زیاد هم هست. همان قسمت اول نعمت و زینت ازدواج می کنند؛ گاوشان یک تکه جواهر می خورد و بعدا گم می شود. همه این اتفاقات در قسمت یک رخ می دهد. به هر حال اگر گاو پیدا شود که قصه تمام می شود. من احساس می کنم ریتم سریال تند است. شاید در قسمت های اول به خاطر جرح و تعدیل اتفاقی که می گویید رخ نداد ولی بعد از آن قصه شکل گرفت. فکر نمی کنم این حجم داستان کم باشد، خیلی زیاد هم هست.

گفته بودید به این سریال نگویید کمدی اما مخاطب در همان قسمت اول با شخصیت های اگزجره روبرو می شود که دنیای شان می طلبد رفتار کردارشان خنده ایجاد کند. شما این آدم ها را طراحی کرده اید که با آنها شوخی هم بکنید اما قصه یک جاهایی خیلی رئال پیش می رود و حتی دردناک است نه خنده دار.

- من مسئول آن چیزی که به نام کمدی در ایران شکل گرفته نیستم. برای من چیزی که اهمیت دارد قصه گویی است. الان اگر در سایت آی ام دی بی به فیلم «بردمن» نگاه کنید نوشته کمدی، ضمن اینکه آدم های «جاده قدیم» اگزجره نیستند بلکه دور و برمان وجود دارند.

به هر حال مهم این است که یک درام شکل گرفته و می تواند لحظات مفرح و حزن انگیز داشته باشد؛ عین زندگی. معتقدم اطلاق کمدی به یک شکل خاص اجحاف به این ژانر است. من نمی خواهم اسم ببرم ولی آن چیزی که به نام کمدی مرسوم است یک بخش خیلی کوچک از کمدی است. شاید یکی «بردمن» را ببیند نخندد. کمدی حداقل ۱۷ مدل دارد.


خیلی ها «جاده قدیم» را با «پایتخت» مقایسه می کنند. می گویند این سریال هم یکسری کاراکتر شهرستانی دارد که در تهران می آیند و باید موقعیت های خنده داری شکل بگیرد.

- ورود غریبه ها به نقطه ای دیگر کهن الگو است و منحصر به سریال «پایتخت» نیست. در تاریخ درام خودمان از «پرستوها به لانه بازمی گردند» مجید محسنی مهر و «آقای هالو» داریوش مهرجویی هست تا نمونه های دیگر. این در تاریخ سینمای جهان هم به اندازه تاریخ وسترن یعنی نقطه های آغازین پیدایش سینما وجود دارد. مهم این است که چه اتفاقی قرار است در درام بیفتد. الان داستان «جاده قدیم» درباره یک گاو است که در شهر گم شده و در شکمش یک جواهر وجود دارد. اگر قرار باشد یک ژانر برای «جاده قدیم» در نظر بگیریم یک درام جاده ای محسوب می شود. این سریال یک درام جستجوگرانه است.

درباره لهجه سریال هم کمی صحبت کنید. این لهجه از کجا آمده؟

- وقتی تیم سازنده تصمیم گرفت از لهجه استفاده کند چون خودم حساسیت ها را می دانستم از آنها خواهش کردم از لهجه استفاده نکنند و به جای آن سراغ لحه برویم. بنابراین در همان دورخوانی اول لهجه منتفی شد و به لحنی ابداعی رسیدیم.

این لحن ابداعی که پیش تر هم سازندگان به آن اشاره کردند دقیقا چیست؟

- ببینید ما از لحن ها و اصطلاحات مختلف استفاده کرده ایم. مثلا واژه «نَمدونَم» را در ملایر، اراک، محلات و بخش هایی از روستاهای اطراف تهران استفاده می کنند. یعنی نمی توان یک کلمه از سریال را برداشت و گفت مال فلانجا است. برای همین اگر سریال را به یک مازندرانی نشان دهید می گوید قطعا مازندرانی نیست. ملایری ها، محلاتی ها و جاهای دیگر هم همین را می گویند.

البته تهیه کننده یک استاد زبانشناسی هم آورده و امضا کرده که این لحن به جایی اشاره ندارد. فقط کافی است دوستان، یک مقدار زبانشناسی، لهجه شناسی و آواشناسی بلد باشند تا متوجه شوند این لهجه به قومیت خاصی اشاره نمی کند. اگر هم قرار باشد ریشه های ابداعی این لهجه را پیدا کنیم با اغماض به تهران و اطراف آن برمی گردد. یعنی باز هم قوم خاصی را دربر نمی گیرد.


با اینحال الان لهجه پاشنه آشیل سریال شده. اگر شما فراغت بال داشتید و بدون استرس معمول یکی از لهجه های آشنای کشور را استفاده می کردید، هم همراهی مخاطب بیشتر می شد و به سریال کمک می کرد هم دیالوگ ها اینقدر سخت نمی شدند. الان واقعا ارتباط با این لهجه سخت است و نیاز به زمان ندراد تا گوش به آن عادت کند.

- ایرادی که شما وارد می کنید به نوعی برای من نه به عنوان کسی که عضو تیم سازنده بوده بلکه در مقام یک بیننده وارد است. مخاطب با این لهجه آشنا نیست و تا این آشنازدایی صورت بگیرد نیاز به زمان هست. البته تصمیم برای استفاده از لهجه اجتناب ناپذیر بود اما من شخصا دوست داشتم «جاده قدیم» بدون لهجه ساخته شود. با اینحال به سازندگان ح قمی دهم چون می خواستند ورود غریبه ها به تهران را باورپذیر کنند. اشاره شما کاملا درست است یعنی اگر لهجه آشناتر بود نیازی نداشتیم که آشنازدایی کنیم.

متاسفانه به خاطر حساسیت تلویزیون، محافظه کاری صورت گرفت تا به جایی برنخورد. برای همین هم به گفته شما به ضد خودش تبدیل شده. این را هم پیش تر گفته ام اینکه تلویزیون نسبت به همه چیز حساسیت داشته باشد، طبیعی است؛ چرا که حریم تلویزیون خاص است و تلویزیون در ایران همچنان دولتی است، به همین خاطر حساسیت روی آن بالاست؛ ضمن اینکه در سینمای ما هم این حساسیت ها وجود دارد. ما برای اینکه در سریال «جاده قدیم» حساسیت های استفاده از لهجه را به حداقل برسانیم، ژانر کمدی را در نظر گرفته ایم و برای این کار به سراغ لهجه ای من درآوردی رفتیم که به منطقه خاصی اشاره نشود.

فکر می کنید مخاطب در ادامه بتواند با لهجه ارتباط برقرار کند؟ به هر حال این مدل کمدی با این لهجه غریب نداشته ایم که سازندگان برای فرار از حساسیت های قومی لهجه ای ابداع کنند.

- فیلمنامه «جاده قدیم» روی کاغذ با لهجه نوشته نشده بود، فارسی نوشته شده بود. این لهجه حاصل تمرین های مشاور لهجه است با تیم سازنده. با اینحال اگر یک مقدار صبر کنید روند سریال بهتر می شود.

این سوال را باید کارگردان و البته طراح گریم جواب بدهند ولی در کسوت فیلمنامه نویس و حتی مخاطب سریال، گریم ها را تا این حد لازم می دانید؟ مثلا شهرام حقیقت دوست چهره ای شیرین دارد اما زیر گریم عجیب و غریبش مخاطب را پس می زند. اگر این گریم ملیح تر بود همراهی بیشتر مخاطب را به دنبال نمی داشت؟

- راستش من صلاحیت پاسخ به این سوال را ندارم و خود آقای اسکندری باید جواب بدهند. من مطمئن هستم عبدالله اسکندری بابت هر کاری که می کند حتما دلیلی داشته است. بهتر است از زبان خودشان بشنوید.

«جاده قدیم» چون به سفارش شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی تولید شده، این ظن وجود داشت که ممکن است در فرآیند تولید، رنگ و بوی سفارش بگیرد. تا الان اثرات سفارش دهنده را زیاد نمی بینیم.

- این در دیالوگ نعمت هست که همه جا می گوید نفت ثروت نیست، ضمن اینکه ما کاری دست نمی گیریم مگر اینکه منحصر به فرد باشد. هنوز هم معتقدم «جاده قدیم» یکی از بهترین آثار نوی تلویزیون است. وقتی با یک اثر نو برخورد می کنی دیر ارتباط برقرار می شود. مضاف بر اینکه درست است کار سفارشی است اما قرار نیست برای شرکت نفت شعار دهیم. ما خیلی ظریف برخورد کردیم. به مرور این جملات پیش پا افتاده ای که نفت گاوش را با نفت مقایسه می کند، تبدیل به یک واقعیت می شود. الان همه می خندند و می گویند چه ربطی دارد؟

ولی از آنها استفاده دراماتیک شده و در ادامه بیشتر شکل می گیرد. در جلسه مدیران شرکت نفت هم من و هم تهیه کننده گفتیم اگر بخواهیم به این ماجرا ورود کنیم قطعا شبیه نمونه های دیگر نخواهد بود. ما در سریال نه به پالایشگاه رفتیم و نه خط لوله نشان دادیم بلکه به جای آن از یک گاو به عنوان استعاره استفاده کردیم. استعاره اینکه نفت ثروت نیست، سرمایه است. گاو و نفت را به شکل تمثیل و البته در قالب کمدی کنار هم قرار داده ایم و در نهایت به فضایی انتزاعی رسیدیم.

مسئولان شرکت نفت راضی بودند؟

- بله چون آدم های فرهیخته ای بودند، به شدت از این پیشنهاد استقبال کردند.