چگونه فارسی را غلط ننویسیم؟!

برترین ها - محمودرضا حائری: شاید برای شما هم پیش آماده باشد که خواسته باشید به سادگی حرف زدنتان مطلبی را بنویسید؛ اما همین که قلم را بر کاغذ گذاشته اید، نتیجه طوری دیگری شده. ساده و درست نوشتن آن طور که به نظر می آید آسان نیست. به تمرین و آموزش نیاز دارد. این روزها علاوه بر رادیو و تلویزیون ماهواره ای و غیر ماهواره ای شبکه های اجتماعی نیز شم زبانی ما را ضعیف می کنند. بهترین راه تقویت شم زبانی مطالعه ی آثار معیار وکلاسیک زبان فارسی است.

اگر حتی ضرورت اجتماعی شما را وادار به نوشتن مطلبی نکند گاهی احتیاج پیدا خواهید کرد که برای دل خودتان بنویسید. متاسفانه درس انشاء در دوران تحصیل جدی گرفته نمی شد و این روزها در دانشگاه ها نیز درست و اصولی نوشتن را به ما آموزش نمی دهند.

اگر می خواهید ساده و روان به فارسی بنویسید پیشنهاد می کنم از مراجعه به آثار زیر غافل نشوید:

آیین نگارش

• احمد سمیعی (گیلانی)
• مرکز نشر دانشگاهی
• چاپ دهم : 1382

این کتاب یکی از کوتاه ترین و بهترین کتاب های آموزش فن نگارش به زبان فارسی است. استقبال از این اثر بسیار خوب بوده چنان که بارها با تیراژ بالای چهار هزار نسخه تجدید چاپ شده است. نویسنده بعد ها نسخه مفصلی تر از این کتاب را که شامل فن ویرایش نیز هست نوشت؛ اما این کتاب مختصر تبدیل به یک شیوه نامه ی کلاسیک شد. نیاز به رجوع به این کتاب را از زبان نویسنده بخوانید:

«در نویسندگی مبانی و اصولی هست که در همه ی انواع کمابیش مصداق دارد. در عین حال، هر یک از انواع فرآورده های ادبی، از نامه دوستانه گرفته تا رساله و کتاب و از خبر روزنامه ای گرفته تا رمان و نمایش نامه، دارای فنون و آداب خاص خویش است. در این گفتار، تنها به آنچه شمول و کلیت دارد پرداخته می شود. بی گمان، تطبیق قواعد بر موارد کاری است که بر عهده ی تمرین هنرآموز و افاضه ی استاد محول می شود.

مسائلی که در این مقال از آنها گفتگو می شود به مراحل سه گانه ی پیش از تهیه ی مواد، تهیه مواد و نگارش مربوط اند. ابتدا از شرایطی گفتگو می کنیم که نویسنده در آن قرار می گیرد و مواضعی که به مقتضای این شرایط اختیار می کند. سپس از راه و روش گردآوری مواد و طرز تنظیم و ترتیب آنها سخن می گوییم. سرانجام، از الگوهای پرورش مطالب و شیوه ی نگارش یاد می کنیم. در پایان نیز، حاصل گفتار را، با جمع بندی همه ی نکته های اصلی به صورت پیشنهاد ها و یادآوری هایی عرضه می داریم»

غلط ننویسیم (فرهنگ دشواری های زبان فارسی)

• ابوالحسن نجفی
• مرکز نشر دانشگاهی
• چاپ هفدهم: ۱۳۹۱

اهمیت این فرهنگ به حدی است که هیچ نویسنده و ویراستار فارسی زبانی از مراجعه به آن بی نیاز نیست. با وجود نقدهایی که به این فرهنگ شده و بیست و سه سالی که از آخرین ویرایش آن گذشته، برای صحیح نوشتن از معدود آثاری است که ضروری است به آن مراجعه کنیم. علت نگارش این فرهنگ را از زبان خود استاد نجفی بخوانید:

«سخن گفتن به فارسی برای کسانی که این زبان را از کودکی آموخته اند ظاهراً کار آسانی است. ما به همان سادگی که نفس می کشیم با دیگران نیز سخن می گوییم. اما نوشتن به فارسی به این آسانی نیست. هنگامی که قلم به دست می گیریم تا چیزی بنویسیم، حتی اگر یک نامه ی کوتاه باشد، غالباً درنگ می کنیم و با خود می گوییم: آیا «آذوقه» درست است یا «آزوقه» «چمدان» یا «جامه دان»؟..... آیا حسابم را با طلبکارم «تصفیه» کرده ام یا «تسویه»؟

کتاب حاضر که برای جواب به این قبیل سؤال ها نوشته شده فهرستی است به ترتیب الفبایی از غلط های رایج در نوشته های امروز، اعم از غلط های املایی و انشایی، و استعمال نادرست واژه ها، از جمله واژه های مأخوذ از زبان های خارجی، و نیز اشتباهات صرفی و نحوی و به خصوص آن چه به نام «گرته برداری» معروف است....»

دستور زبان فارسی

• دکتر پرویز ناتل خانلری
• انتشارات توس
• چاپ بیست چهارم: ۹۳

برای درست نوشتن لازم است که ارکان جمله را بشناسیم و آن را درست به کار ببریم. برای شناخت کلمات، فعل، حروف و نقش آن ها در جمله نیاز است که به دستور زبان مراجعه کنیم.

با این که بیش از چهل سال از نوشتن این دستور زبان می گذرد؛ یکی از درخشان ترین دستورهایی است که برای زبان فارسی معاصر نوشته شده است. دکتر خانلری با نوشتن این دستور تحولی بزرگ در شیوه نگارش دستور زبان فارسی ایجاد کرد. با این که این کتاب برای نوجوان و دانش آموزان دوره دبیرستان نوشته شده است به جرئت می توان گفت همچنان بهترین دستور زبان فارسی معاصر است.

دکتر خانلری تفاوت این دستور از دستورهای سنتی زبان فارسی این گونه بیان می کند:

«روش تازه ای که مؤلف این کتاب پیش گرفت با شیوه ی معمول اصولاً اختلاف داشت. اینجا کوچکترین واحد از گفتار که منظور گوینده، یعنی رساندن پیامی به شنونده را بر می آورد، و «جمله» خوانده می شود، مبنای بحث قرار می گیرد.

سپس این واحد گفتار به دو قسمت اصلی تقسیم می شود که هر یک شامل اجزاء کوچکتری است. پس از آن به شناخت یک یک اجزاء هر قسمت می رسد و مباحث دقیق تر مانند رابطه ی فراکردها (یا به اصطلاح سابق جمله های ناقص) با یکدیگر پس از آن می آید.

غرض اصلی در اتخاذ این روش این بود که نکته های دستوری نسبت به یکدیگر ترتیب و توالی علمی و منطقی داشته باشند، چنان که آموختن هر نکته مکمل نکته پیشین و مقدمه ی مطلب بعدی باشد. و در هر مرحله دانش آموز بتواند از آنچه آموخته است بهره برگیرد و ذهن خود را به کار بیندازد و نوعی عمل و کوشش فکری انجام دهد تا این درس و بحث برای او تنها به حفظ مطالب پراکنده ای که به فایده و نتیجه ی آن ها پی نمی برد منحصر نباشد.»

درست است که با خواندن این سه کتاب نویسنده نخواهیم شد. اما هر سه این کتاب ها کمک شایان توجهی به درست نویسی ما خواهند کرد. پس از آن با بسیار خواندن و تمرین است که می توانیم مهارت نوشتن خود را تقویت کنیم.