کدام رپرها مجوز می گیرند؟

هفته نامه همشهری جوان - محمدرضا کاظمی : همه حرف و حدیث ها پیرامون رپ از مصاحبه مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد شروع شد. پس از صحبت های ارجمند راجع به مجاز شدن رپ، واکنش های مختلفی به حرف های او صورت گرفت؛ عده ای از این اتفاق و سر و سامان گرفتن این سبک خوشحال بودند و برخی دیگر، رپ را اولویت موسیقی ما نمی دانستند و معتقد بودند سبک های دیگر برای رسیدگی محق ترند تا این مدل خوانندگی عجیب و غریب غربی. بعد از کش و قوس های فراوان در حاشیه و متن این سبک جوان پسند، در دفتر آقای مدیر مهمانش بودیم و با او در مورد «گفتاواز» و انتقادهای پیرامونش گپ زدیم.


یکسری از چهره های قدیمی موسیقی سنتی اعتراض دارند که رپ مسئله این روزهای موسیقی ما نیست؛ چه شد که شما به فکر مجوز دادن به این سبک موسیقی افتادید؟

طرح این مبحث از طرف ما به این معنا نیست که در بقیه زمینه ها بی توجهی می کنیم. موسیقی ایرانی، سنتی و محلی در رأس توجهات ماست. شاید آنقدر که به موسیقی سنتی و محلی توجه می کنیم، به پاپ توجه نمی کنیم چون پاپ خودش چرخه اقتصادی اش را حرکت می دهد. ما فقط کمک می کنیم این مسیر هموار شود و فقط مجوزهای لازم را به آنها می دهیم اما در موسیقی سنتی صرفا این نیست و حمایت های چند وجهی نیاز دارد.

حالا اگر امروز می گوییم موسیقی رپ، به این معنا نیست که بقیه گونه ها مورد توجه نیست، مثل این است که بگوییم ما پیتزافروشی نمی خواهیم. نه این درست نیست. ما پیتزافروشی می خواهیم، در کنارش دیزی سرا و چلوکبابی هم نیاز است. قطعا به آن هنری که سالم است و ماهیت ارزشی دارد، بیشتر توجه می کنیم. وقتی شما در یک کشور اروپایی وارد سالن کنسرت می شوید، آیا همان چیزی را می بینید که در سالن های کنسرت خودمان است؟ خیر. در همه کشورهای دنیا براساس عرف و ضوابط اجتماعی و اخلاقی خودشان، قواعد استانداردی برقرار می کنند. عرف و سنت اجتماعی در هر کشوری متفاوت است. در کشور ما هم فرهنگ ملی با اسلامی بودن در هم آمیخته است و ما یک ایران اسلامی داریم. حذف این قواعد و پاک کردن صورت مسئله، آن را به سمت زیرزمینی بودن سوق می دهد. من معتقدم اگر سال ها زودتر به موسیقی های زیرزمینی توجه می کردیم، این مشکلات را حالا نداشتیم.

شما خودتان رپ گوش می دهید؟

بله. رشته تحصیلی من «اتنوموزیکولوژی» یا موسیقی شناسی قومی است. یکی از شاخه های مطالعاتی آن هم موسیقی پاپ و موسیقی روز جهان است. من در زمینه موسیقی رپ، پایان نامه های زیادی خوانده و مطالعاتی داشته ام. شاید جزو معدود کسانی باشم که راجع به موسیقی رپ دنیا کار کرده ام. ما در دانشگاه دروسی مثل شناسایی سبک های موسیقی را داشتیم و یکی از آن سبک ها، رپ بود. ریشه هایش را در موسیقی آفریقا جستجو کردم و خودم هم در این زمینه کارهایی انجام دادم. یعنی این موسیقی ها را شنیده و تجزیه و تحلیل کرده ام و مولفه هایش را می شناسم.


با رویکرد اعتراضی این سبک موسیقی مشکلی ندارید؟

باید از این جنبه نگاه کنیم که آیا در جامعه می توانیم به پدیده های مختلف اعتراض کنیم یا خیر؟ جواب مثبت است. مثلا بسیاری از برنامه های صدا و سیما، اعتراضی است. نقدهای مختلفی حتی به مدیران دولتی می شود. ما می توانیم بگوییم این خط قرمز است؟ خیر. نقد و اعتراض می تواند باعث پیشرفت شود ولی شیوه اعتراض یک جوان با یک پیرمرد و یک کودک متفاوت است. مثلا یک کودک برای اعتراض، داد و فریاد می کند.

ما باید ببینیم شیوه اعتراض جوانان چگونه است. یک جوان مثل یک آدم میانسال اعتراض نمی کند، اعتراضش جوانانه است. اول باید بپذیریم که جوان حق اعتراض دارد و باید آنها را شنید، بهشان رسیدگی و حل شان کرد. این اعتراض می تواند در مورد همه چیز باشد. جوان حق دارد اعتراض کند که چرا نمی تواند کار خوب پیدا کند، حق دارد اعتراض کند که وقتی نیاز به هوای پاک دارد، چرا هوا آلوده است یا حق دارد اعتراض کند که چرا جنایت های رژیم صهیونیستی علیه مردم غزه صورت می گیرد.

این اعتراضات را ما هم داریم، منتها لحن شان متفاوت است. ابزار هنر، ابزاری است که همیشه روش خودش را برای بیان دارد و خیلی هم موثر است. هنرمند وظیفه اش این است به شیوه ای بیان کند که آن اثر ماندگار و تاثیرگذار شود. ممکن است بسیاری از مباحث در صحبت من و شما تاثیرگذار نباشد اما این حرف ها وقتی تبدیل به یک کلیپ، یک اثر موسیقی یا تابلوی نقاشی و عکس می شود تاثیرات مضاعفی پیدا می کند. زبان و بیان هنری به عنوان وسیله ای برای بیان اعتراضات اجتماعی در همه جای دنیا قبول شده است اما اعتراض نباید خطوط قرمز را درنوردد.

این خطوط قرمز را چطور تعریف می کنید؟

حیثیت افراد اعم از حقیقی و حقوقی باید حفظ شود. خطوط قرمز سیاسی باید رعایت شود. هنرمند نباید خودش را برای جهت گیری های سیاسی به منظور تخریب یک گروه و جناح و حزب مشخص، هزینه کند. پیام موسیقی تخریب نیست. پیام موسیقی صلح است و دوستی. اگر هم پیام انتقادی دارد، نقدش محترمانه و سازنده است. لذا اینکه در اثری اعم از رپ، پاپ و ...، حریم ها و حرمت کلام حفظ شود برای ما مهم است.


قالب خیلی مهم نیست. ما بسیاری آثار در موسیقی سنتی مان داریم که فاقد ارزش هنری اند و تاثیرگذاری هم ندارند. بالعکس، یک اثر در قالب پاپ که ظاهری مردم پسند دارد، ممکن است در باطن تاثیرگذاری بیشتر و عمیق تری از آن کار داشته باشد. نوع بیان مهم نیست؛ چگونگی بیان، استفاده از ظرافت های هنری، عنصر خلاقه، مخاطب شناسی، نشانه شناسی و الگومحوری مهم است.

با این تفاسیر، رپ اعتراضی می تواند مجوز بگیرد؟

حرف اول کلمه رپ از Revolution گرفته شده است؛ یعنی اعتراض و انقلاب ولی این انقلاب صرفا به معنای سیاسی آن نیست. بسیاری از مباحث موجود در موسیقی رپ، کاملا اجتماعی است. مثلا در مورد کودکان کار است که همه در موردش صحبت می کنند و دولت و شهرداری هم برایش برنامه دارند.

بنابراین ماهیت اعتراضی رپ به این معنا نیست که نمی تواند مجوز رسمی بگیرد و منتشر شود. ما هم از این منظر وارد بحث رپ شدیم. این سبک به هر حال مخاطب دارد و باید بپذیریم بخشی از آن یک محصول هنری است که دارد منتشر می شود اما اگر این محصول از کانال های رسمی و مطمئن نظارت نشود به سمت لودگی، هجو، سخیف بودن و مخرب بودن می رود.باید در وزارت ارشاد کمک کنیم تا این امر مدیریت و حمایت شود.

به ارتقای سطح کیفی اش کمک کنیم و به گونه ای بررسی کنیم تا این سبک بتواند یک عرصه رسمی در فضای رسمی داشته باشد. در واقع یک مجرای رسمی برایشان بگذاریم تا بدون دغدغه کارشان را بکنندو ما هم به آنها کمک کنیم تا سلامت و پاک بودن رپ فارسی را داشته باشیم. البته ما اسم این رپ فارسی را گذاشتیم «گفتاواز».

حالا چرا این اسم؟

فرهنگستان زبان و ادب فارسی، برای واژه ها و اصطلاحات موسیقی هم یک گروه واژه گزینی دارد. مثلا در اوپرا و شیوه های خواندن، واژه ای داریم به اسم «رسی تاتیو». یک جور مرز بین دکلمه و آواز. رپ هم همین ماهیت را دارد، مثل رجزخوانی و بحر طویل خوانی. یعنی ملودی در مرز بین کلام و آواز است. از این طریق به واژه ای رسیدیم که برگرفته از آواز و گفتار باشد که نهایتا شد «گفتاواز». همه واژه ای است پارسی، هم کوتاه و هم ماندگار در ذهن. به طور کلی، هرگونه خواندن به شیوه رسی تاتیو (مثل رپ، بحر طویل و ...) زیرمجموعه گفتاواز قرار می گیرد.


تا به الان کسی برای دریافت مجوز درخواست داده است؟

یکسری کار آمده و ما در حال بررسی هستیم.

واکنش رپرها چطور بود؟

عموم واکنش ها مثبت است اما دغدغه ای که وجود دارد این است که ما چه برنامه ای داریم. باید مسیر را برای معرفی محصولات خوب هموار کنیم ولی وارد خط مشی دادن دقیق به خواننده ها نمی شویم. هنرمند باید عنصر خلاقه خودش را به کار بگیرد و می خواهیم این عنصر خلاقیت را در هنرمندان از بین نبریم. می گوییم این در باز است؛ بیایید تا کارهایتان را بررسی کنیم. قطعا در این مرحله، کیفیت را خیلی دقیق بررسی می کنیم. هر کس می تواند کارش را بیاورد. ممکن است اصلاح شود یا رد شود. یکسری معیار هم داریم.

اینکه حرمت ها و حریم دیگران رعایت شود، اخلاقیات و عرفیات و شرعیات رعایت شود، نباید توهین به افراد صورت بگیرد. مباحث اخلاقی مثلا عشق های مثلثی و امثال این هم خط قرمز ماست. با مسائلی که با فرهنگ ما سنخیت ندارد نیز ناسازگاری داریم. برای ما مهم است که هر اثر موسیقی که خلق می شود، بنیاد خانواده را محکمتر کند نه ضعیف تر. اگر یک اثر بتواند به مهربانی بیشتر افراد کمک کند، مورد پذیرش ما هست ولی اگر موسیقی نفرت را نسبت به یک پدیده مثبت زیاد کند، خط قرمز ماست. شاید در موسیقی رپ سختگیری های ما بیشتر از سبک های دیگر باشد ولی معتقدیم این فضا باز شده است تا فعالاتن این عرصه کارهایشان را بیاورند.

هر چه مولفه های ایرانی در این کارها بیشتر باشد، بهتر است. ما باید به سمت گفتاواز ایرانی برویم و این امر احتمالا زمانبر است. شاید یک سال دیگر به نتیجه برسیم اما این دلگرمی را می دهیم که فضا برای اعطای مجوزهای رسمی آماده است.