راه هایی برای پیشگیری از کودک آزاری

ماهنامه همشهری تندرستی - جعفر پاکزاد: عامل اصلی تمام پرونده های کودک آزاری در بعد جنسی آن افراد پدوفیل هستند. قبل از آشنایی با اختلال پدوفیلی بهتر است به سراغ انواع کودک آزاری برویم. درست خواندید. کودک آزاری فقط به مسئله جنسی ختم نمی شود و انواع مختلفی دارد که می تواند کودکان را گرفتار خود کند و به آن ها آسیب بزند.

دکتر میرغفوریان روانشناس با اشاره به این نکته که کودک آزاری عبارت است از آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک او با تقسیم کودک آزاری به پنج گونه مختلف این پنج دسته اذیت و آزار کودکان را این گونه برمیشمارد:

«باید به این نکته توجه داشته باشید که کودک آزاری انواع مختلف دارد که در ادامه به آن ها اشاره می کنم. اولین نوع آن کودک آزاری جسمی است، این نوع از کودک آزاری عبارت است از حمله فیزیکی به کودک شامل شلاق زدن، کوبیدن کودک به دیوار، سوزاندن او با آب جوش یا سیگار و آزارهای جنسی است و عبارت است از استفاده از هرگونه رفتار روشن جنسی و یا نمایش رفتارهای جنسی، تماس های جنسی، تجاوز و هرگونه بهره برداری جنسی از کودکان.

سومین نوع کودک آزاری عبارت است از کودک آزاری عاطفی و روانی و عبارت است از هرگونه رفتار نامناسب که بر عملکرد رفتاری و شناختی و عاطفی کودک تاثیر منفی داشته باشد. مثل آزارهای کلامی و غیرکلامی، تحقیر و سرزنش، تهدید و حتی تمسخر.

نوع چهارم کودک آزاری اقتصادی است یعنی کودکان را به کارهای سنگین و طاقت فرسا وادار کنیم. نوع پنجم موسوم است به کودک آزاری غفلتی. به این صورت که هرگونه نادیده گرفتن کودک، بی توجهی و مراقبت نکردن از کودک در این گروه جای می گیرد.

هفت گام سرنوشت ساز و پیشگیرانه

روانشناسان معتقدند که ارائه آموزش های لازم به کودکان از سوی والدین بسیار مفید و ضروری است. آموزش هایی که برای سنین مختلف متفاوت است و شکل خاص خودش را دارد اما آنچه مسلم است باید این آموزش ها به کودکان ارائه شود. به طور مثال به کودکان چهار تا هفت ساله می توان با بیانی ساده آموزش داد. به عنوان مثال هیچ کس به غیر از پدر و مادر اجازه ندارند به برخی از نقاط بدن آن ها- که نقاط حساس و اندام خصوصی نام دارند- نگاه کنند یا دست بزنند.

هفت گام مرکز جهانی سلامت کودک

این روانشناس ادامه می دهد: «مرکز سلامت جهانی کودک، هفت گام را برای جلوگیری از وقوع کودک آزاری مطرح کرده است. هفت گامی که هم والدین و هم کودکان باید درنظر داشته باشند.

گام اول

گام اول در این مرحله هفت قدمی به این مسئله می پردازد که خانواده ها باید اطلاعات و درک صحیحی داشته باشند در مورد وجود خطراتی که از نظر آزار جنسی فرزندانشان را تهدید می کنند. متاسفانه آمار و ارقام نشان می دهد که در حدود ۹۰ درصد موارد، کودک و خانواده ها شخص آزاردهنده را می شناختند و به او اطمینان داشتند و درواقع قربانی همین اعتماد خود شده اند.

پدوفیل ها اغلب اوقات افراد آشنا هستند در نتیجه هیچ گاه کودکتان را با بزرگ تر از خودش (حتی با افراد نزدیک و خویشاوند) تنها رها نکنید. افراد پدوفیل معمولا در دوران بلوغ به مشکل خود پی می برند و فعالیت خود را در سنین جوانی و میانسالی شروع می کنند. در ایالات متحده، حدود 50 درصد از مردانی که به دلیل پدوفیلی دستگیر شده اند متاهل هستند و بچه هم دارند، پس به هیچ عنوان تنها به این دلیل که کسی خود پدر یا مادر است او را به عنوان شخص قابل اعتماد نگاه نکنید و او را با کودکتان تنها نگذارید.

یادتان باشد که کودکان در اغلب موارد هیچ گاه تجاوزگر را رسوا نمی کنند و این خود سبب آسیب بیشتر جسمانی و روانی برای آن ها است. براساس سازمان ملل از هر هشت کودک مورد تجاوز تنها یک مورد آزار جنسی اش را گزارش می کند.

گام دوم

به حداقل رساندن موقعیت هایی که به احتمال سوءرفتار و بروز آزار جنسی می انجامد. پدوفیل ها اغلب خدمات خود را به تیم های ورزشی، مدارس یا سازمان های در ارتباط با کودکان ارائه می کنند. در برخی موارد، پدوفیل ها ممکن است کمک خود را به بستگان به عنوان پرستار کودک ارائه دهند. آن ها متاسفانه اغلب مهارت های بین فردی خوبی با بچه ها دارند و به راحتی اعتماد کودکان را به دست می آورند.

خانواده ها باید در به حداقل رساندن این شرایط تلاش کنند و اگر مجبور هستند کودکشان را برای شرکت در کلاس های موسیقی، ورزشی و... با مربی تنها بگذارند، ابتدا از صلاحیت اخلاقی او مطمئن شوند و از عوامل اجرایی درخواست نظارت بیشتری داشته باشند.

خانواده ها می توانند به صورت سرزده به کلاس های آموزشی فرزندان خود وارد شوند و ارزیابی کاملی از ماجرا به دست آورند.

گام سوم

سومین گام مربوط به آشنایی با خلق و خوی کودک خود و ایجاد ارتباط صمیمی بین والدین و فرزندان است. دکتر میرغفوریان می گوید: «اگر متوجه شدید کودک شما خلق آشفته ای دارد با او صحبت کنید و حتما دلیل را از او جویا شوید. والدین باید سد سکوت را بشکنند و تا حدی روابطشان را با فرزندانشان صمیمی کنند که آن ها از بیان حقیقت به والدین واهمه نداشته باشند و این حاصل نمی شود جز در یک فضای راحت و صمیمی بین کودک و والدین.

والدین باید به کودکان آموزش بدهند که درباره ترس ها و اتفاق هایی که برایشان افتاده صحبت کنند. قطعا نگاه داشتن این راز باعث می شود که کودک باز هم مورد سواستفاده قرار بگیرد.

نکته بسیار مهمی که در این میان وجود دارد این است که وقتی کودکی ماجرای آزاردیدنش را افشار می کند چه میزان حمایتی از طرف والدین خود دریافت می کند. معمولا کودکانی که بعد از سوءاستفاده جنسی در مرکز بحران خانواده قرار می گیرند و از طرف آن ها مواخذه می شوند بیشتر از کودکانی که تحت حمایت و مراقبت قرار می گیرند عذاب می کشند و آسیب می بینند. علی رغم این که به طور روزافزونی متاسفانه شاهد گزارش هایی از موارد سوءرفتار جنسی با کودکان هستیم، خانواده ها معمولا از بحث کردن در این مورد اجتناب می کنند و کمتر به کودکانشان آموزش می دهند. هرچند شاید این اجتناب از جانب خانواده ها قابل درک باشد چون واقعا آزار جنسی یکی از دشوارترین واقعیت هایی است که باورکردن آن برای والدین سخت است. در نتیجه با انکار قضیه سعی دارند از این احساس منفی و دردناک فرار کنند.»

گام چهارم

آگاهی والدین از علایم مربوط به آزار جنسی کودکان و آن ها را به عنوان هشدار و زنگ خطر بشناسند. نشانه های جسمی عبارتند از: برافروختگی چهره، عفونت های ادراری، سردردهای مداوم، معده درد، دل درد، خارش و التهاب در ناحیه آلت تناسلی، علایم روحی، روانی و رفتاری نیز مانند ترس های شدید، کابوس شبانه، گوشه گیری و افسردگی، تحریک پذیری بالا و گوش به زنگی، خشم های غیرقابل توجیه و سرکشی باید مورد توجه قرار گیرد. به دلیل ترس و یا شدید بودن آزار ممکن است هیچ کدام از این علائم به وضوح بروز نکند.

گام پنجم

اگر والدین در جریان آزار دیدن جنسی فرزندشان قرار گرفتند در وهله اول نباید واکنش شدیدی در مورد این مشکل و در مورد کودکشان نشان دهند. همان طور که وقتی برای کودکی مشکلی جسمی مثل شکستن دست و پا رخ می دهد و پزشکان از آن ها درخواست می کنند که خونسردی خود را حفظ کنند در زمان بروز این نوع اتفاقات، هر چند که بسیار تلخ و ناگوار است اما پدر و مادرها باید خونسردی خود را حفظ کنند و با کودکی که مورد آزار جنسی قرار گرفته است رفتار خوب و مناسبی داشته باشند.

در چنین شرایطی کودک قطعا تبدیل به نقطه کانونی بحران پیش آمده در خانواده خواهدشد و نباید فشار روحی بیشتری به او تحمیل کرد که خارج از ظرفیت و توان او باشد. اگر کودک با یک واکنش خوب رو به رو نشود و نتواند راحت با والدین خود صحبت کند احساس عذاب و گناه بیشتری خواهدداشت و این ضربه مضاعفی به روحیه آسیب دیده او خواهدبود.

والدین توجه داشته باشند حتی المقدور بعد از ماجرای کودک آزاری فرزندشان برای پیگیری قضایی ماجرا تا حد امکان فرزند خود را به دادگاه و مراجع نظامی و قضایی نبرند چرا که حضور کودک در این مکان ها اضطراب او را بیشتر خواهدکرد و نکته بعدی این که وقتی فرزندتان ماجرای آزاری را که دیده است با شما در میان گذاشت- قبل از هر اقدامی- بیش از هر زمان دیگری از او تشکر کنید که این مسئله را با شما در میان گذشته، به نوعی به او یادآوری کنید که او با مطرح کردن مشکل با شما شجاعتش را نشان داده است.

در قدم دوم با کودکتان همدلی کنید و سعی کنید که آرامش را به او برگردانید. پس از همه این موارد و در اولین فرصت با یک مشاور و روانشناس متخصص در این حوزه مشورت کنید. مشاوران و رواشناسان با توجه به این که مواردی این چنینی تاکنون داشته اند و در عین حال به شکل علمی با موضوع برخورد می کنند، می توانند بهتر این موضوع را با کودک بررسی کنند و راهکارهای تخفیف عوارض اذیت و آزار و همچنین درمان آن را به شما معرفی می کنند تا عوارض این اتفاق کمتر شود و کودک شما بتواند بهتر با این موضوع کنار بیاید.

این مشاوره می تواند هم برای والدین و هم کودک انجام شود و قطعا نتایج بهتری نسبت به برخورد سلیقه ای و تجربی در مورد اتفاق پیش آمده خواهدداشت.

گام ششم و هفتم

این دو گام آخر مربوط به جنبه های حقوقی مسئله است و این که خانواده ها چطور از جنبه حقوقی و قانونی مشکل پیش آمده را پیگیری کنند.

آشنایی خانواده ها با این مراکز درمانی و حقوقی باعث می شود که در زمان بروز این اتفاق از آسیب بیشتر روانی و جسمانی کودکتان پیشگیری کنید و این مددکاران و مشاوران بتوانند پشتیبان شما و فرزندتان باشند یا این که قبل از رخ دادن کودک آزاری از آن پیشگیری کنند.

مراکز درمانی و حقوقی در چنین مواردی خدمات مناسبی هم به کودک آسیب دیده و هم خانواده های آن ها می دهند.

کمک گرفتن از این مرکز نباید موجب خجالت باشد و باید این مراکز به جامعه معرفی شوند تا در صورت لزوم به آن ها به عنوان مراجع قابل اتکا و اعتماد رجوع شود.

چاره هر اجتماعی تخصصی شدن خدمات در قالب مراکز تخصصی برای پیشگیری و بعد از آن درمان هر مشکل و ناهنجاری است. درمان و ژیگیری حقوقی دو مورد نهایی هستند که همزمانی دارند.

سد را بشکنید

آموزش آن هم اگر توسط پدرها و مادرها به فرزندانشان باشد در پیش گیری از آزار جنسی کودکان بسیار موثر است. خیلی از والدین فکر می کنند صحبت کردن با فرزندانشان درباره مسائل جنسی و آزارهایی که ممکن است از افراد آشنا و یا غریبه ببینند کار خیلی سختی است. اما به این نکته توجه داشته باشید که پدر و مادرها می توانند بدون به کار بردن لفظ آزار جنسی پنج نکته اساسی برای پیشگیری از آزار جنسی را به کودکان بین پنج تا یازده ساله شان آموزش دهند. برای چنین آموزشی پدر و مادرها نیاز ندارند که وارد گفت و گوهای دشوار شوند یا فکر کنند چطور می توانند چنین موضوع حساسی را به کودک خود یاد بدهند.

آنچه لازم است تنها پنج نکته است که با گفت و گوهای ساده می توان به کودک آموخت و به آن ها می توان قانون لباس زیر نام داد. این که چگونه این را به فرزندتان یاد بدهید به خود شما بستگی دارد، شما بهتر از هر کس دیگری می دانید چگونه این کار را انجام دهید؛ اما چند توصیه ساده؛ ابتدا این که گفت و گو درباره ایمنی و امنیت کودک را تکرار کنید و فقط به یک بار بسنده نکنید.

یادآوری این نکات در گفت و گوهای ساده روزمره بسیار مفیدند. زمانی که کودک حاضر یا مایل به چنین گفت و گویی نیست اصرار نکنید و آن را به موقعیت مناسب دیگری موکول کنید. این گفت و گوها را در مکالمات و برنامه های روزمره یا حتی بازی ادغام کنید؛ در این صورت چنین گفت و گوهایی هم برای شما هم برای کودک راحت تر و طبیعی تر خواهدبود.