تب کریمه کنگو؛ این همه وحشت از کجا آمد؟

دانشمند - فاطمه مهدی پور: حتما شما هم در روزهای گذشته کلیپ ها، عکس ها و فایل های صوتی هشداردهنده ای درخصوص تب به اصطلاح کنگو را شنیده اید. مواردی که گرچه شاید برای افزایش اطلاعات عمومی مردم درخصوص وجود بیماری های واگیر لازم باشد اما به نظر می رسد وحشتی که در بین مردم ایجاد می شود، کمی افراطی است چون این ویدئوها، عکس ها یا فایل های صوتی، چنین تصوری را القا می کنند که با خوردن گوشت، عنقریب دچار این بیماری مهلک شده و کار به دفن با تدابیر ویژه، آهک و غیره می کشد.

نمی توان اهمیت تبادل آزاد اطلاعات، آگاهی بخشی عمومی و داشتن دغدغه سلامت فردی و اجتماعی را کتمان کرد اما به شرطی که با ایجاد رعب و وحشت و برهم زدن سلامت روانی جامعه همراه نباشد. این بیماری با گرم شدن هوا شایع می شود و بیشترین آسیب را به افرادی می زند که با دام سر و کار دارند. در این مطلب بیشتر به این بیماری می پردازیم.

تاریخچه بیماری

تب خونریزی دهنده کریمه کنگو برای نخستین بار، سال ۱۹۴۴ در کریمه اوکراین توصیف شد و به همین دلیل نیز تب خونریزی دهنده کریمه نام گرفت. در سال ۱۹۶۹ مشخص شد که عامل بیماری زا مشابه همان بیماری است که در سال ۱۹۵۶ در جمهوری کنگو مشاهده شده بود. بنابراین بیماری با عنوان تب خونریزی دهنده کریمه کنگو نام گذاری شد.

مواردی از اپیدمی این بیماری در مناطق مختلفی از جهان در غرب کریمه، شبه جزیره کِرچ، قزاقستان و ازبکستان، منطقه آستراخان در روسیه و همچنین بوسنی و هرزگوین، آلبانی، بلغارستان، عراق، شبه جزیره عربستان، پاکستان، غرب چین، آفریقای جنوبی و ترکیه (مرکز و بخش شمالی آناتولی) گزارش شده است.

بررسی های سرواپیدمیولوژی نشان داده است که ویروس در تونس و همچنین اسپانیا نیز در گردش است. در سال ۲۰۱۶، قطعات پروتیینی ویروس در ظروف سفالی مربوط به عصر آهن کشف شد که نشان می دهد اپیدمی این بیماری در سال های بسیار دور وحشتناک تر و به مراتب جدی تر بوده است.

در حالت کلی تب کریمه کنگو از بیماری های بومی آفریقا، کشورهای حوزه بالکان، خاورمیانه و آسیا محسوب می شود. این بیماری نیز از موارد بومی ایران بوده و قدمت آن به سال های درو و دهه های سی و چهل شمسی مربوط می شود.

پای ویروس و کنه در میان است

تب خونریزی دهنده کریمه کنگو (CCHF) بیماری رایج ویروسی (Nairocirus) از خانواده Bunyaviridae است که به واسطه کنه ها منتقل می شود. این بیماری باعث ایجاد تب خونریزی دهنده ویروسی جدی می شود که میزان مرگ و میر در آن بین ۱۰ تا ۴۰ درصد است. میزبان اصلی این بیماری ویروسی را حیوانات وحشی و خانگی تشکیل می دهند که در بین آنها می توان به گاو، گوسفند و بز اشاره کرد. اکثر پرندگان، به جز شترمرغ نسبت به این بیماری مقاوم هستند. انتقال بیماری در میان حیوانات به این شکل است که کنه های آلوده، حیوانات را می گزند. سپس ویروس به مدت یک هفته در جریان خون باقی می ماند. اگر کنه دیگری این حیوان را نیش بزند، ویروس به آن منتقل می شود و به این ترتیب سیکل کنه- حیوان- کنه ادامه پیدا می کند.

بیشترین قربانیان

این گونه نیست که بیماری به سادگی در بین مردم عادی به یک اپیدمی تبدیل شود. این بیماری در افرادی که به واسطه شغل شان با دام سر و کار دارند (مانند دامپزشکان، قصاب ها، سلاخ ها، کارگران کشتارگاه ها، دامپروران، چوپان ها و غیره)، بیشتر دیده می شود.

کادر پزشکی و پرستارها نیز جزو افرادی هستند که به دلیل سر و کار داشتن با بیماران، ممکن است در صورت رعایت نکردن نکات ایمنی، به این بیماری مبتلا شوند. وحشت خانم های خانه دار و افرادی که با گوشت سر و کار بیشتری دارند، شاید بی مورد نباشد اما باید گفت که با استفاده از دستکش و شست و شوی دستکش ها بعد از اتمام کار و همچنین خودداری از تماس دست آلوده با چشم و بینی و قرار دادن گوشت در یخچال قبل از استفاده، به راحتی می توان احتمال انتقال را به صفر رساند.

انتقال به انسان و علائم بیماری

ویروس از طریق گزش کنه یا تماس با خون و بافت حیوان آلوده در حین یا بلافاصله بعد از ذبح به انسان منتقل می شود یعنی برخلاف وحشتی که ایجاد شده بود، امکان ابتلای افراد عادی جامعه که در معرض کنه و تماس با حیوان آلوده قرار ندارند، بسیار اندک است. درخصوص انتقال بین انسانی نیز ویروس از طریق تماس مستقیم با خون، ترشحات یا مایعات ببولوژیکی فرد آلوده، امکان سرایت دارد.

آلودگی ایجاد شده در مراکز درمانی نیز به دلیل استریل نشدن صحیح ابزار پزشکی، استفاده مجدد از سرنگ و عدم رعایت نکات بهداشتی و ایمنی از طرف کادر پزشکی، استفاده مجدد از سرنگ و عدم رعایت نکات بهداشتی و ایمنی از طرف کادر پزشکی، امکان بروز پیدا می کند.

انتقال ویروس خود را با علائم متعددی مانند تب، دردهای عضلانی، سرگیجه، کمردرد، سردردی، حساسیت چشم ها به نور، حالت تهوع، اسهال و استفراغ، دردهای شکمی، افزایش ضربان قلب، خونریزی در مخاط هایی مانند دهان، گلو و پوست و غیره نشان می دهد.

این علائم معمولا ۳ تا ۴ روز بعد از ابتلا بروز می کنند. تاکنون واکسنی نه برای حیوان کشف شده است و نه برای انسان و درمان آن بعد از پیشرفت بیماری نیز بسیار دشوار است. بنابراین بهترین کار، همان روش های پیشگیری است.

اینهمه وحشت از کجا آمد؟

براساس آخرین آمار اعلام شده از طرف رییس مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور، 38 مورد ابتلا به تب کریمه کنگو در کشور گزارش شده است که از این تعداد 3 تن جان باخته اند. با مقایسه اجمالی این آمار مرگ و میر ناشی از مصرف دخانیات و بیماری های قلبی (مرگ روزانه 300 نفر بر اثر عوارض قلبی) و تصادفات رانندگی (16 هزار نفر در سال 94) می توان گفت این میزان ایجاد رعب و وحشت در جامعه، صرفا به تخریب سلامت روانی جامعه در شرایط ملتهب کنونی منجر می شود. البته نمی توان از سودمندی فضای مجازی در اطلاع رسانی و آگاهی بخشی غافل شد و نقش تاثیرگذار آن را زیر سوال برد اما بهتر است مردم عادی بیش از نگرانی نسبت به چنین وقایعی، به فکر اصلاح سبک زندگی باشند.

امروزه چاقی و کم تحرکی و مصرف دخانیات و حتی فست فودها بیش از تب کریمه کنگو جان افراد را به خطر می اندازد، بدون اینکه چنین تبلیغات گسترده ای در برابر آنها صورت بگیرد. بدون شک باید درخصوص بیماری های واگیردار هشدار داد اما بهتر است رسانه ها و مردم بیشترین انرژی خود را برای هشدار درخصوص رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی برای کاهش آمار تصادفات، اصلاح سبک زندگی، اصلاح تغذیه، عدم استعمال دخانیات، مبارزه با چاقی به عنوان ریشه ابتلا به دیابت و بیماری های قلبی و غیره صرف کنند.

نگرانی متخصصان و پزشکان سرتاسر جهان درخصوص این بیماری بیشتر به مسائل فرهنگی مربوط می شود. تب کریمه کنگو جزو بیماری های بومی برخی از کشورهای مسلمانی است که در آن رسم قربانی کردن حیوان به مناسبت اعیاد رایج است. در کشوری مانند پاکستان، متخصصان هشدار داده اند اگر مراسمی و آیین های قربانی کردن حیوانات تغییر نکند، احتمال بروز اپیدمی در سال های آینده بسیار جدی و خطرناک است. چون در سال های آینده چنین اعیادی در ماه های گرم سال و در فصل فعال بودن کنه ها برگزار می شود، بنابراین احتمال اپیدمی جدی تر است. همسایگی ایران با کشورهایی مانند پاکستان و افغانستان نیز می تواند هشداری جدی برای سال های آینده باشد. بنابراین بهتر است سازمان های ذیربط تدابیر درستی برای سال های آینده اتخاذ کنند.

کشورهایی که درگیر شدند

کشورهایی که دارای سیستم دامداری سنتی هستند، معمولا بیشتر با این بیماری مواجه می شوند. امسال در ایران تب کریمه کنگو در سیستان بلوچستان، اصفهان و کرمانشاه مشاهده شد و سه قربانی گرفت. این بیماری، بیماری بومی ۲۳ استان از ۳۰ استان ایران است و سیستان و بلوچستان، اصفهان، فارس و خوزستان، بیشتر از استان های دیگر به این ویروس آلوده هستند.

امسال 3 مورد تب کریمه کنگو در شهر موریتانی سنگال نیز گزارش شد که مورد اول دختری 16 ساله از طریق گزش کنه و مورد دوم، مادر 48 ساله وی بود. در ماه مارس 2017 وزیر بهداشت و خدمات اجتماعی جمهوری نامیبیا (جنوب آفریقا) از دو مورد ابتلا به تب کریمه کنگو در منطقه اوماهکه (Omaheke) خبر داد که یک مورد پسری 19 ساله بود که از طریق گزش کنه به بیماری مبتلا شده بود.

در آفریقای جنوبی نیز از ابتدای سال ۲۰۱۷ دو مورد ابتلا به تب کریمه کنگو گزارش شد. یکی از بیماران، مرد ۵۸ ساله دامدار بود که در شهری کوچک به این ویروس مبتلا شده بود. بیشترین نگرانی ها همچنان مربوط به کشور هم مرز ایران یعنی پاکستان است که به دلیل انتقال دام و نبود قرنطینه کافی، امکان انتقال بیماری را به داخل کشور افزایش می دهد.
از سال 2016، حداقل 30 مورد از این بیماری در ایالت بلوچستان پاکستان گزارش شده است. البته گفتنی است که در سال 2016 در کشورهایی مانند روسیه و اسپانیا نیز موارد ابتلا به تب کریمه کنگو گزارش شده بود.