اختلال های عصبی در زندگی مدرنِ ما

هفته نامه صدا - بینا منتظر: اضطراب، واژه ای عمومی برای چندین مدل اختلال در بدن است که سبب استرس، ترس، نگرانی و دلهره می شوند. این اختلال ها، طرز رفتار و احساسات ما را تحت تاثیر قرار داده و می توانند مسبب بروز علائم فیزیکی واقعی شوند. اضطراب مبهم و ناراحت کننده است، در حالی که اضطراب شدید می تواند شخص را از پای بیندازد و تاثیرات جدی روی زندگی فرد بگذارد.

انسان عمدتا زمانی اضطراب را تجربه می کند که با یک چالش مهم روبرو می شود، مثل امتحان یا آزمونی مهم، اجرا برابر جمعی کثیر یا حتی حین مصاحبه. چنین اضطرابی را کاملا طبیعی و قابل قبول می خوانند اما اگر مسئله به قدری پیچیده شود که فرد قادر به خوابیدن نباشد یا توانایی انجام کارهای عادی را از دست بدهد، شرایط فرق می کند.

با این حال، از لحاظ علمی نمی توان اضطراب را در همین یک واژه خلاصه و تعریف کرد. بنابراین متخصصین امر، مسئله ای که ما صرفا به عنوان اضطراب می شناسیم را در چندین بخش به صورت جداگانه تشریح کرده اند زیرا هر کدام از آنها یک نوع از آ سیب را برای بیمار ایجاد کرده و در صورت معالجه نشدن دقیق، برای بیمار مشکلات جدی را ایجاد می کنند.

اختلال اضطراب فراگیر یا GAD

اختلال اضطراب فراگیر یا Generalized Anxiety Disorder یک اختلال مزمن است که با اضطراب بیش از اندازه و طولانی مدت و نگرانی در مورد وقایع، اتفاق ها و شرایط نامشخص زندگی همراه است. کسانی که از GAD رنج می برند، عمدتا در مورد سلامت، وضع مالی، خانواده، شغال و تحصیل خود احساس نگرانی می کنند اما در شناسایی آن مشکل خاص و کنترل نگرانی ها ناتوان هستند. ترس آنها عمدتا غیرواقعی یا بی تناسب با شرایطی است که انتشارش می رود. بدون آن که واقعا اتفاق بدی قرار باشد رخ دهد، این افراد انتظار شکست و فاجعه را دارند؛ به حدی که اعمال روزمره شان نظیر کار، تحصیل، فعالیت های اجتماعی و روابط شان نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.

اختلال وحشت زدگی

در اختلال وحشت زدگی، حملات مختصر و ناگهانی وحشت فراوان و دلهره را می توان مشاهده کرد که منجر به لرزیدن، پریشانی، سرگیجه، تهوع و مشکل تنفسی می شود. این حملات عمدتا ناگهانی شکل گرفته و در عرضه 10 دقیقه به اوج خود می رسند اما ممکن است چند ساعت فرد را در آن حالت قرار دهند. اختلال وحشت زدگی عمدتا زمانی رخ می دهد که تجربه ای ترسناک کسب کرده باشید یا تحت تاثیر استرس طولانی مدت قرار گرفته باشید اما می تواند ناگهانی هم باشد.

فوبیا

در این مورد کم و بیش همه اطلاعاتی داریم. تعریف فوبیا، ترس غیرمنطقی و دوری جستن از یک شیء یا شرایط خاص است. فوبیا با اختلال اضطراب فراگیر تفاوت دارد، چرا که فوبیا، احساس ترسی ناشی از دلیلی خاص را به همراه دارد. این ترس یا غیرمنطقی است یا غیرضروری اما با این حال فرد باز هم نمی تواند اضطرابی که در نتیجه آن حاصل می شود را کنترل کند. فوبیای یک انسان می تواند به هر چیزی ربط داشته باشد؛ از یک شرایط و موقعیت خاص گرفته تا یک شیء غیرزنده یا حیوانی بی آزارد. برای مثال، آگورافوبیا به ترس از مکان های باز و شلوغ گفته می شود و فرد حین قرار گرفتن در این شرایط دچار اضطراب شدید و حملات وحشت زدگی می شود.

اختلال اضطراب اجتماعی

تا به حال شده که از قضاوت شدن توسط دیگران احساس واهمه داشته باشید یا به سبب ظاهر خود از حضور در ملأعام احساس شرمندگی کنید؟ به این نوع ترس، اختلال اضطراب اجتماعی می گویند. چنین شرایطی سبب می شود تا فرد از بودن در موقعیت های اجتماعی دوری بورزد و نخواهد را کسی ارتباط برقرار کند. او احساس می کند که شرایط سبب تحقیرش می شوند و باید از بودن در جمع خودداری کند.

اختلال وسواس فکری عملی با OCD

اختلالی که از آن حرف می زنیم را می توان در بسیاری از افراد مشاهده کرد. یکسری تفکرات یا رفتارهایی که مرتبا تکرار شده و ناگهانی و سرزده به سراغ فرد می آیند. کسانی که از این اختلال رنج می برند، می دانند که وسواس شان غیرمنطقی و غیرعقلانی است اما آن کار را انجام می دهند تا از اضطراب شان کاسته شود. گاهی اوقات تفکرات و منطق این افراد بسیار خرافی می شود. برای مثال راه رفتن با حالتی خاص یا انجام منظم چندین کار برای رسیدن به آرامش، مثل شستن و تمیز کردن وسایل شخصی، دست ها یا حتی جابجا کردن اجزای داخل اتاق و خانه بدون آن که نیازی به مرتب کردن باشد.

اختلال اسیترسی پس از ضایعه روانی یا PTSD

جنگ، تجاوز، گروگانگیری یا تصادف شدید، مواردی هستند که می توانند فرد مورد تعرض را در شرایط اختلال استرس پس از ضایعه روانی یا PTSD قرار دهند. PTSD عمدتا همراه با مرور گذشته (آن لحظات به خصوص دشوار) و تغییر رفتار همراه است.

اختلال اضطراب جدایی

این نوع از اضطراب زمانی رخ می دهد که از یک شخص یا مکانی که احساس امنیت و راحتی را برای شما تامین می کرده، دور شوید. گاهی اوقات جدایی منجر به وحشت زدگی می شود و آن را زمانی که واکنش بیش از حد طبیعی یا غیر طبیعی باشد یک اختلال به حساب می آورند.

اختلال اضطراب ممکن است توسط فاکتورهای محیطی، ژنتیکی، عوامل پزشکی، تغییرات شیمیایی در مغز، مصرف بیش از اندازه مخدرها و نوشیدنی های الکلی یا ترکیبی از همه اینها شکل بگیرد. عمدتا اما دلیل اصلی روی دادن اضطراب، استرس بیش از اندازه است. معمولا، اضطراب واکنش به فشارهای بیرونی است اما این امکان وجود دارد که تلقین منفی (این عادت که به خود بقبولانیم همیشه بدترین اتفاق قرار است رخ دهد) نیز سبب ایجاد اضطراب شود.

اضطراب ناشی از عوامل خارجی و محیطی

فاکتورهای محیطی که انواع مختلفی از اضطراب را پدید می آورند، عبارتند از: ترومای ناشی از اتفاقاتی نظیر تجاوز، گروگان گرفته شدن یا مرگ شخصی نزدیک. استرس ناشی از روابط شخصی، ازدواج، دوستی و طلاق، استرس کاری/ استرس تحصیلی/ استرس مالی/ استرس ناشی از یک فاجعه طبیعی/ کمبود اکسیژن در ارتفاعات/ استرس ناشی از عوامل پزشکی.

اضطراب با فاکتورهای پزشکی نظیر کم خونی، آسم، عفونت ها و انواع مشکلات قلبی در ارتباط است. برخی از این عوامل مرتبط عبارتند از: استرس ناشی از یک بیماری بسیار جدی/ عوارض جانبی داروها/ مواجهه با علائم یک بیماری/ کمبود اکسیژن در نتیجه آمفیزم و آمبولی ریوی/ اضطراب ناشی از مصرف بیش از حد مواد و نوشیدنی های الکلی.

تخمین زده شده در حدود نیمی از بیماران درگیر با بیماری های روانی که از سرویس های سلامتی برای درمان بیماری خود نظیر GAD، اختلال وحشت زدگی یا فوبیاهای اجتماعی استفاده می کنند، به این دلیل مراجعه می کنند که بستگی به الکل یا بنزودیازپاین دارند. به طور کلی، اضطراب از این مسائل نیز نشأت می گیرد: مصرف مواد مخدری نظیر کوکائین یا آمفتامین ها/ ترک مواد مخدر مثل هروئین یا داروهایی مثل ویکودین،بنزودیازپاین و باربیتورات ها/ اضطراب ناشی از عوامل ژنتیکی.

این مسئله توسط برخی از محققین ذکر شده که فردی با سابقه خانوادگی در زمینه اضطراب، شانس بیشتری در نمایش دادن این حالت روحی دارد. جدا از تمام موارد دیگر، برخی افراد به سبب کدهای ژنتیکی شان شانس بالاتری در ابتلا به چنین اختلال هایی را دارند.

اضطراب ناشی از تغییرات شیمیایی مغز

انتقال دهنده های عصبی یا نوروترانسمیترها، یکی از بخش های اساسی سیستم عصبی بدن هستند و تحقیقات نشان داده که داشتن میزان نامتناسب از آنها می تواند سبب اختلال اضطراب فراگیر شود. وقتی که انتقال دهنده های عصبی به شکل درستی کار نمی کنند، راه های ارتباطی مغز به هم ریخته می شود و مرکز کنترل بدن ممکن است به درستی عمل نکند. چنین مسئله ای منجر به اضطراب نیز خواهد شد.

تشخیص اضطراب

یک روانپزشک، روانشناس یا متخصص حرفه ای سلامت روح و روان معمولا می تواند این اختلال را تشخیص داده و دلایل آن را نیز شناسایی کند. پزشک معمولا یک تاریخچه مختصری از فرد و داروهای مصرفی را جویا می شود، سپس بررسی فیزیکی انجام داده و اگر لازم باشد دستور انجام آزمایش را می دهد. البته، هیچ تست آزمایشگاهی نمی تواند مشخص کند که این بیماری در بدن فرد دیده می شود یا خیر اما با استفاده از نتایج آن می توان متوجه شرایط خاصی در بدن شد که شاید نقشی در ایجاد بیماری داشته باشد. برای تشخیص اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، فرد باید این سه مولفه را داشته باشد تا متخصص متوجه آن شود:

حداقل به مدت ۶ ماه، در عمده روزها، پیرامون رویدادها و فعالیت های مختلف شدیدا نگران و مضطرب باشد.

کنترل کردن نگرانی خود را دشوار بداند.

حداقل دارای سه ویژگی از این علائم مرتبط با اضطراب باشد: بی قراری، خستگی، زودرنجی، تنش عضلانی، مشکل در خواب، مشکل در تمرکز.

علائم اختلال اضطراب

به جز علائم روحی که شدیدترین بخش این اختلال ها به حساب می آیند، معمولا فردی که از بیماری رنج می برد یکسری علائم فیزیکی نیز از خود نشان می دهد که به تشخیص بیماری کمک بسیاری می کند. از جلمه آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد: لرز/ سوزش معده/ تهوع/ اسهال/ سردرد/ کمردرد/ تپش قلب/ خواب رفتن اعضای بدن مثل دست یا پا/ عرقا کردن یا برافروخته شدن/ بی قراری/ سریع خسته شدن/ مشکل در حفظ تمرکز/ زودرنجی/ تنش عضلانی/ ادرار مکرر/ مشکل در خواب/ واکنش های ترس مکرر.

کسانی که از اختلال وحشت زدگی رنج می برند نیز ممکن است تجربه هایی مشابه به کسانی که به GAD مبتلا هستند را کسب کنند. علاوه بر این علائم، تنگی نفس، گیجی، احساس خفگی و درد سینه را باید به نشانگان این افراد افزود. در مورد مبتلایان به PTSD باید مرور خاطرات گذشته و تجربه دوباره تروما، بیش از حد مراقب اطراف خود بودن، آسیب پذیری روحی - روانی و دوری از افراد یا مکان های خاص را نیز افزود.

درمان اضطراب

اضطراب را می توان با مراجعه به روان درمان یا به صورت مستقل درمان کرد. نهایتا نوع درمان وابسته به دلیل ایج-اد اضطراب و اولویت های بیمار متفاوت است. عمدتا، درمان ترکیبی است از روان درمانی، رفتاردرمانی و مصرف داروها. گاهی اوقات، اعتیاد به الکل، افسردگی یا هر دوی این موارد با هم به قدری تاثیر قدرتمندی روی فرد دارند که باید منتظر ماند تا این دو تحت کنترل فرد در آمده و سپس به درمان اضطراب فکر کرد.

خوددرمانی

در برخی موارد، اضطراب را در خانه و بدون نظارت هیچ پزشکی هم می توان درمان کرد. با این حال، در صورتی خوددرمانی امکانپذیر است که فرد به طور کلی دلیل اضطراب را پیدا کرده باشد و بتواند آن را از بین برده یا از آن دوری کند. ورزش های مختلف و راهکارهای متنوعی برای کنترل مسئله پیشنهاد شده است: یاد بگیرید که استرس را در زندگی خود مدیریت کنید.

مواظب فشارها و ضرب الاجل ها باشید و برای مدتی از درس و کار کنار بکشید و برای خودتان زمان بگذارید. تکنیک های متنوعی از آرام سازی را بیاموزید. اطلاعات در مورد متدهای تمدد اعصاب و تکنیک های مدیتیشن را می توان در کتاب و اینترنت پیدا کرد. تنفس شکمی را تمرین کنید. یعنی عمیق و آهسته و به واسطه بینی، هوا را وارد ناحیه شکمی کرده و سپس آهسته از راه دهان هوا را خارج کنید. تنفس عمیق برای مدت طولانی، به خاطر اکسیژن زیاد می تواند سبب سرگیجه شود.

به جای تلقین تفکرات منفی، با خودتان در مورد مسائل مثبت و باورهای درست تان صحبت کنید. لیستی از این موارد مثبت تهیه کرده و جایگزین لیست تفکرات منفی خود کنید.

تصور داشته باشید که به سوی غلبه بر مشکلات و ترس های تان برآمده اید. با شخصی که حامی تان است صحبت کنید. مدیتیشن کنید. ورزش کنید. حمام های گرم و طولانی داشته باشید و در اتاقی تاریک استراحت کنید.

داروهای مورد استفاده

بنزودیازپاین ها معروف ترین رده داروهایی هستند که برای درمان اضطراب به کار می روند اما به سبب طبیعت معتاد کننده ای که دارند، مصرف شان اخیرا با کاهش مواجه شده است. از شناخته شده ترین بنزودیازپاین ها می توان به دیازپام (والیوم)، آلپرازولام (زاناکس)، لورازپام (آتیوان) و کلونازپام (کلونوپین)* اشاره کرد.

در پژوهش های اخیر، بنزودیازپاین ها به شدت مورد انتقاد بوده اند. تحقیقات جدید دانشگاه بوردوی فرانسه نشان می دهد بزرگسالانی که بنزودیازپاین مصرف می کنند، شانس بسیار بیشتری در زمینه بروز جنون طی ۱۵ سال پس از (یا حین) مصرف دارند. تقریبا ۳۰ درصد فرانسوی های بالغ، بنزودیازپاین مصرف می کنند. داروهای ضد افسردگی نیز برای اضطراب به کار می روند. از جمله آنها می توان به سرترالین (زُلفت)، پاروکستین (پاکسیل)، فلوکستین (پروزاک)، سیتالوپرام (لکساپرو) و ونلافاکسین (افکسور) اشاره داشت. با این حال، داروهای ضد افسردگی نیز سبب تهوع و ناتوانی جنسی می شوند.

جلوگیری از اضطراب

اگرچه اختلال اضطراب قابل پیشگیری نیست ولی راه هایی برای کاهش ریسک درگیر شدن با آن وجود دارد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد: مصرف کمتر کافئین، چای، نوشابه و شکلات/ مشاوره با پزشک یا داروساز در مورد داروهای گیاهی که مصرف می شود/ ورزش مداوم/ خوردن غذاهای سالم/ داشتن الگوی خواب ثابت/ مشاوره و دریافت حمایت پس از یک واقعه ناگوار/ اجتناب از الکل و مخدرها.