سرفه بیماری نیست، هشدار است!

ماهنامه همشهری تندرستی: سرفه یک مکانیزم مفید دفاعی بدن است. اما وقتی دائمی شد، علامت بیماری ریوی است. سرفه بیماری نیست بلکه نشانه ای از بروز یک مشکل و واکنش طبیعی بدن است که به دلیل تحریک مژه های دستگاه تنفسی ایجاد شود. همراه با سرفه، مقدار زیادی ترشحات از ریه خارج می شود تا راه هوایی باز شده و تنفس راحت تر انجام شود.

به طور کلی دو نوع سرفه داریم. سرفه حاد که کمتر از سه هفته طول می کشد و در سرماخوردگی، سینوزیت و سیاه سرفه دیده می شود و سرفه مزمن که بیشتر از سه هفته طول می کشند و نشانه از ترشحات پشت حلق و بینی، آسم، سرطان و سل است. برای آگاهی از این عارضه با دکتر سیدعلی جوادموسوی، به گفت و گو نشستیم.

چه زمانی می توان گفت که یک سرفه خطرناک است؟

سرفه بیماری نیست، بلکه هشدار است. مثلا فرض کنید نوجوانی ده ساله داریم که سرفه می کند، اماتب ندارد و مشکلش با بی اشتهایی و کاهش وزن همراه نیست و در کل فرد سرحالی است، اما هنگامی که برخی مواد غذایی مانند چیپس را می خورد، سرفه اش بیشتر می شود.

از این جهت می فهمیم سرفه های این نوجوان خطرناک نیست و بیشتر جنبه حساسیت دارد که درمان ساده ای برای آن در نظر گرفته می شود، اما هنگامی که همراه سرفه تب داشته باشید یا از پره های بینی برای انجام آن، استفاده کنید یا آن که به شدت قلب تان بتپد، احتمالا مبتلا به آنفلوآنزا هستید که ممکن است خطرناک باشد. بنابراین بسته به نوع علائم همراه با سرفه، میزان خطرناک بودن آن تشخیص داده می شود.

گاهی کودکان شب هنگام به سرفه می افتد یا آن که تعداد سرفه هایشان بیشتر از قبل یا صبح هنگام، علائم سرفه ناپدید می شود. آیا می توان گفت که سرفه های شبانه با سرفه های روزانه تفاوت دارد؟

خیر این گونه نیست. سرفه از بابت زمان بروز آن اهمیت خاصی ندارد و نمی توانیم بگوییم سرفه شب هنگام خطرناک تر از سرفه های صبحگاهی است؛ بنابراین بروز این عارضه در ساعات مختلف شبانه روز اهمیتی ندارد بلکه منشا آن باید مورد بررسی قرار گیرد.

آیا سرفه در سنین مختلف می تواند متفاوت باشد مثلا بگوییم در سنینی کودکی خطرناک تر است؟

پاسخ این پرسش شما نیز منفی است. ممکن است نوع درگیری افراد در سنین مختلف متفاوت باشد، اما میزان خطرآفرینی آن تفاوتی ندارد. سرفه می تواند در هر سنی رخ دهد و با خطرهایی همراه باشد؛ گاهی برخی سرفه ها با عفونت همراه است که می تواند منجر به فوت کودک شود ولی در فرد مسن این سرفه خطرناک نباشد یا بالعکس. در بزرگسالان برخی سرفه ها می تواند نشانه سرطان باشد، ولی در یک کودک نشانه آلرژی است.

بیشتر کلان شهرهای ما با مشکلاتی مانند آلودگی هوا دست و پنجه نرم می کنند. سرفه های مربوط به آلودگی هوا تا چه میزان می تواند مضر باشد؟

آلودگی هوا معمولا در یک فرد سالم به آن صورت مشکلی ایجاد نمی کند و بیشتر در افرادی اثرات منفی به جا می گذارد که بیماری ریوی زمینه ای داشته باشند. توجه کنید که بیماری زمینه ای در بروز آن بسیار مهم است و می تواند آلودگی هوا خطرات زیادی به بار آورد؛ اما آنچه امروزه به آن کمتر توجه می شود آلودگی هوای داخل خانه بوده که به مراتب بدتر از آلودگی هوای خارج از منزل است و اهمیت آن برای مردم ما خیلی مشخص نیست. مثلا اگر آلودگی هوا خارج از منزل ۱۰ درصد اثرگذار باشد، آلودگی های داخل منزل ۶۰درصد تاثیرگذار است که اصلا به این امر توجه نمی شود.

معمولا عنوان می شود برای استفاده از داروهای مختلف باید توصیه یا تجویز پزشک را به همراه داشته باشیم؛ اما به نظر می رسد عارضه هایی مانند سرفه چنان دردسرساز نباشد و استفاده از داروهای مورد نظر ممانعتی ندارد. نظر شما در این باره چیست؟

اصلا داروی ضدسرفه نداریم، بلکه نیاز است مشکل مورد نظر علت یابی شود و منشا بیماری رفع شود. به برخی عارضه ها نباید ساده نگاه کرد. توجه کنید سرفه هایی که بیش از سه هفته تا یک ماه زمان ببرد، حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کرد تا مورد ارزیابی قرار بگیرد.
درمان خودسرانه سرفه مشکلات زیادی را ایجاد می کند، زیرا متاسفانه افراد از منشا عارضه اطلاعی ندارند؛ درمان سرفه نسخه واحدی ندارد که برای همه پیچیده شود.

باید تعارضه سرفه براساس علت آن درمان شود. اما باید توجه کنیم برخی بیماران قبلا به پزشک مراجعه کرده و مشکل خود را می شناسند؛ پزشک به آن ها گفته است که فلان بیماری را دارید بنابراین هنگامی که فرد با مشکل مواجه شد می تواند طبق توصیه گذشته پزشک رفتار کند. کسانی که بیماری شناخته شده ای دارند، می توانند خوددرمانی کنند، اما هنگامی که آن درمان پاسخ نداد و مشکل شان ادامه پیدا کرد این دسته از افراد هم باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنند.

اشاره کردید که «باید عارضه سرفه براساس علت آن درمان شود»، ممکن است توضیح بیشتری ارائه کنید؟

با مثال توضیح می دهم. فردی را در نظر بیگرید که دچار سرفه های آلرژیک است و باید مشخص شود که به چه چیزی آلرژی دارد؛ اما فرد دیگری سرفه اش جنبه دارویی دارد، یعنی آن که با خوردن یک داروی خاص، حساسیت در او ایجاد می شود. حال این فرد هم هر چقدر داروهای ضدسرفه بخورد، مطمئنا اثری نخواهدداشت مگر آن که داروی حساسیت زا را قطع کند، تا مشکلش برطرف شود؛ اما گاهی اوقات سرفه، عفوت جدی مانند سل یا سرطان است که نه تنها با خوددرمانی مشکلی حل نخواهدشد، بلکه با پیگیری نکردن، مشکلات جدی دیگری را ایجاد خواهدکرد.

با توجه به آن که نباید برای بیماری مختلف خوددرمانی کرد، چه زمانی توصیه می شود که فرد حتما به پزشک متخصص مراجعه کند؟

در صورتی که سرفه شما با اطرافیان تان بعداز چند هفته بهبود نیافت یا در کنار سرفه، مشکلات دیگری مانند مشکل قلبی و... داشته اید، باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنید. به عنوان مثال اگر سرفه شما حاوی خلط غلیظ سبز و زرد است یا گلوی شما خس خس می کند یا تب بالای ۳۸ درجه داشته باشید یا اگر شما یا اطرافیانتان تنگی نفس داشته یا سابقه بیماری های قلبی و عروقی دارید و در هنگام دراز کشیدن سرفه تان بدتر می شود، باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنید.

اما نکته اساسی آن است که اگر کودک زیر سه ماه شما، تحت هر شرایطی سرفه کند، باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه کرد. همچنین اگر احساس خفگی و بسته شدن گلو داشته باشید یا مشکل در تنفس یا قورت دادن دارید یا سرفه شما حاوی خلط خونی باشد باید سریعا به اورژانس مراجعه کنید.

بیماران مبتلا به عراضه سرفه گاهی به طور مکرر و با شدت سرفه می کنند. این پرسش پیش می آید که آیا شدت سرفه می تواند به ریه آسیب برساند؟

درست است که سرفه، سرفه می آورد، اما خود این عارضه معمولا آسیبی به ریه وارد نمی کند و به ندرت بر اثر سرفه، شاهد شکستگی ستون فقرات یا شکستگی دنده یا پارگی عضله هستیم؛ اما مهم ترین عارضه سرفه مزمن، افسردگی است. فردی که سرفه مزمن دارد و به پزشک مراجعه نکند یا سرفه اش درمان نشود در جمع دوست و آشنایان جایی ندارد. فردی در جمع دوستان می نشیند و پس از سرفه های پیاپی، واکنش نشان داده می شود، زیرا تصور می کنند فرد دچار بیماری واگیرداری است، بنابراین از او دوری می کنند یا آن که فرد نوعی خجالت از حضور در جمع احساس می کند که این خجالت زدگی و طردشدگی کم کم منجر به افسردگی خواهدشد.

گاهی در هوای سرد احساس می شود خلط هایی در ته گلو وجود دارد. به نظر شما منشا این خلط ها به چه چیزی مربوط است؟

بیشتر خلط های ته گلو منشا آلرژیکی دارد یعنی فرد حساسیت دارد و این آلرژی بیشتر در بینی اش تجمع می کند و از ته گلو خارج می شود که اصطلاحا به آن «رنیت» می گویند. چنانچه این آلرژی برطرف شود ترشحات پشت حلق نیز درمان می شود.

آلرژی بیماری ای است که بسیاری از ما با آن درگیر هستیم؛ افراد معمولا تحت چه عواملی به این عارضه دچار می شوند؟

آلرژی بیماری بسیار ظریفی است. ممکن است حتی سوسکی در منزل شما باشد و شما به آن حساس شوید یا مثلا فرض کنید دو عدد پسته می خورید یا بدن شما به برگ درختی واکنش نشان می دهد، بنابراین آلرژی بسیار ظریف است.

فصل زمستان است و با هوای سرد سر و کار داریم؛ برخی هنگامی که در معرض هوای سرد قرار می گیرند احساس سرماخوردگی دارند. این مشکل ناشی از چیست؟

این مشکل نیز منشا آلرژیکی باشد. فرد در واقع سرما نخورده است، اما ممکن است به هوای سرد حساس باشد. ممکن است حتی باد سردی که به فرد می خورد احساس سرماخوردگی به او دست دهد؛ این سرماخوردگی نیست بلکه آلرژی است.

فرمودید آلرژی عارضه ظریفی است، چگونه می توان از بروز آن جلوگیری کرد؟

افراد باید متوجه باشند که چه مواد غذایی را مصرف می کنند و در چه شرایطی بدنشان واکنش نشان می دهد. گاهی ترکیب غذایی که مواد افزودنی دارند حساسیت ایجاد می کند.

گاهی فرش- قالی- داخل منزل ایجاد حساسیت می کند. موجوداتی به نام«مایت» فرش و اسباب بازی های پشمی کودکان را بسیار دوست دارند؛ این ها، به شدت آلرژی زا هستند.

چگونه می توان از دست این موجودات خلاص شد؟

اسباب بازی های پشمی بچه ها را هر از گاهی در پلاستیک قرار داده و در حدود دو روز در فریزر بگذارید تا این موجود از بین برود.

جای فرش در اتاق خواب نیست؛ افراد بیشترین وقت شان رادراین اتاق می گذرانند؛ «مایت»ها با مکش جاروبرقی از فرش کنده می شوند. با جارودستی نمی توان از دست آن ها خلاص شد.

شنیده می شود تنفس در هوای آلوده کلان شهرها، تفاوت چندانی با سیگار کشیدن ندارد؛ بنابراین در شهرهای آلوده تفاوتی میان افراد سیگاری و مردم عادی وجود ندارد. این ادعا تا چه میزان صحیح است؟

این ادعا به هیچ عنوان قابل استناد نیست؛ تنفس در آلودگی هوا قطعا تاثیراتی منفی زیادی دارد، ما به هیچ عنوان تاثیراتش مساوی با کشیدن سیگار نیست و اثرات آلودگی هوا به مراتب کمتر از دود سیگار است.

فراموش نکنیم میزان زیادی آلودگی هوا از طریق بینی دریافت می شود و به دلیل وجود موهای ریزی که در بینی وجود دارد دریافت آلودگی خیلی کمتر می شود؛ همچنین حلق انسان زاویه نود درجه ای با ریه دارد که سبب می شود خیلی از موادی که داخل دهان و بینی می شوند؛ وارد ریه نشوند؛ اما یک استثنا هم وجود دارد؛ وقتی در هوای آلوده ورزش کنیم این آلودگی به سرعت داخل بدن ما می شود، زیرا در این شرایط با شدت زیادی از طریق دهان نفس می کشیم به همین دلیل توصیه می شود هنگامی که هوا آلوده است، ورزش نکنیم مگر آن که به ورزش دوچرخه سواری روی بیاورید که مشکلات کمتری دارد.

این امر در مقایسه با دود سیگار که مستقیما وارد ریه می شود، غیرقابل مقایسه است.

با توجه به این که در شرایط موجود ریه به شدت آسیب پذیر است جهت پیشگیری از بیماری های ریوی چه مواد غذایی توصیه می شود؟

سبک زندگی ما مهمترین عاملی است که می تواند سلامت ما را تضمین کند. برای سلامتی خود و خانواده مان ابتدا باید سبک زندگی خود را در منزل عوض کنیم.

مصرف سبزی های تازه اهمیت زیاد دارد بنابراین هرچه بیشتر میوه و سبزی های تازه استفاده کنیم، ریه سالم تری خواهیم داشت و این دو به یکدیگر وابسته است. استفاده میوه هایی که سرشار از ویتامین است، بسیار حائز اهمیت است که از آن میان می توان به مرکبات، سیب، گلابی و... اشاره کرد.

همچنین ماهی یکی از مواد غذایی است که برای سلامت ریسه بسیار مقوی است و توصیه می شود سبد غذایی افراد سه روز در هفته از ماهی استفاده شود. برخی در دوره نوجوانی نسبت به ماهی آلرژی دارند؛ توصیه می شود اگر از کودکی، مصرف ماهی در سبد غذایی وجود داشته باشند این میزان آلرژی در آینده خیلی کمتر خواهدشد.

توصیه هایی برای ریه سالم

چیزهایی ریز و درشت در خانه و زندگی و محل کار هرکدام از ما وجود دارد که شاید عادت کردیم ندیده شان بگیریم؛ دکتر سیدعلی جوادموسوی استاد دانشگاه است و سال ها در این زمینه پژوهش کرده است. او می گوید اگر به دو رو اطراف محل زندگی مان دقت بیشتری کنیم، شاید ریه سالم تری داشته باشیم.

• نباید در فضای داخل خانه دخانیات مصرف شود. برخی از افراد فکر می کنند اگر در داخل خانه و نزدیک به پنجره با راه های خروجی هوا سیگار بکشند، دودش پخش نخواهدشد؛ این فکر کاملا اشتباه است. دود سیگار در خانه می ماند و آلوده کننده است.

• نباید حیوان خانگی را داخل خانه نگهداشت. چون محیط بسته منزل اجاره تهویه مناسب را نمی دهد و و جود حیوانات آلرژی زا و آلوده کننده هوای خانه است.

• باید آشپزخانه ها بسته باشند. آشپزخانه این بیشتر از آشپزخانه های بسته، هوای خانه را آلوده می کند. زیرا دود ناشی از پخت و پز بر سینه می نشیند و آسیب رسان است. حتی باید هنگام آشپزی از ماسک استفاده کرد.

• نباید در منزل از شومینه استفاده کرد. چون وجود شومینه خود از علل آلودگی هوای خانه بوده و دود ناشی از آن برای سیستم تنفسی مضر است.

• باید پس از استحمام در حمام را ببندید. اگر در حمام هایی که پس از استفاده باز بماند، آلودگی و رطوبت را به محیط منزل انتقال می دهد.

• باید در اتاق هایی که کامپیوتر قرار گرفته تهویه مناسب وجود داشته باشد. فن موجود در سیستم کامپیوتر، سبب آلودگی هوای اتاق می شود.